شرایط فتنه و آزمون سخت نخبگان

شرایط فتنه و آزمون سخت نخبگان
تاریخ علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگانی انسانهای پیشین است که از مطالعه و بررسی حوادث و وقایع گذشته بدست می آید. [۲] چنین نگرشی به تاریخ تنها به مطالعه احوال گذشتان اکتفا نمی کند بلکه ضمن توجه به راز و رمز پیروزیها و اعتلای جوامع و انحطاط و سقوط آنها ، به عنوان چراغی روشنایی بخش راه آیندگان را هموار می سازد . این سخن در باره تحولات سیاسی صدر اسلام نیز صادق است به گونه ای که بهره گیری از تجربیات و عبرتهای پند آموز آن دوره می تواند بر سرنوشت امروز جامعه اسلامی مان تاثیر گذار باشد.

دوران امیرالمؤمنین علی ع یی از دورانهای مثال زدنی و عبرت آموز تاریخ سیاسی اسلام برای مواجه شدن جامعه اسلامی با فتنه های سنگین و شکننده است . [۳] از این منظر شباهتهایی را میان رفتار برخی خواص و نخبگان در دوران امیرالمؤمنین ع و دوران کنونی انقلاب اسلامی می توان یافت . اگر چه در سطح توده های مردم این مساله از تفاوت های بسیاری برخوردار است . مردم زمان امیرالمؤمنین ع تحت تاثیر جریانهای انحرافی و خواص واخورده ، از مسیر امام ع فاصله گرفتند تا آنجا که حضرت در نکوهش نافرمانی آنان فرمودند : ” دل من از دست شما پر خون و سینه ام از خشم شما مالامال است . کاسه های غم و اندوه را جرعه جرعه به من نوشانیدید و با نافرمانی و ذلت پذیری رای و تدبیر مرا تباه کردید ” . [۴] اما قاطبه ملت شریف ایران اسلامی امروز همچنان مستحکم ، وفادار به امام ره و شهدا باقی مانده و با تبعیت و جانفشانی در راه انقلاب و رهبری فرزانه آن ، مسیر پیشرفت و سرافرازی را با افتخار می پیمایند و این نکته ای است که مکرراً در فرمایشات امام راحل و رهبر معظم انقلاب به آن اشاره شده است . لکن واقعیت این است که خواص و نخبگان عصر ما همانند دوران امیرالمؤمنین ع در معرض آزمون سختی واقع شده اند . حضرت در روزهای نخست پذیرش حکومت به این مساله اشاره نموده و فرمودند :
‹‹ اَلا و اِنَ بَلیتَکُم قَد عادَت کَهیئتها یومَ بَعَث الله نَبیهُ وَالذی بَعَثَهُ بِالحَقَّ لَتبَلبَلُنَّ و لَتُغَربَلُنَّ غَربَلَهً و لتساطُنَّ سَوط القِدرِ ، حتّی یعوُدَ اسفلکم اَعلاکُم و اعلاکم اَسفَلکُم ›› . یعنی ؛ آگاه باشید تیره روزی ها و آزمایش ها همانند زمان بعثت پیامبر بار دیگر به شما روی آورد . سوگند به خدایی که پیامبر را به حق مبعوث کرد ، سخت آزمایش می شوید ، چون دانه ای که در غربال ریزند یا غذایی که در دیگ گذارند به هم خواهید ریخت و زیر و رو خواهید شد تا آن که پایین به بالا و بالا به پایین رود . [۵] دوره زمامداری امیرالمؤمنین علی ع که از اواسط دهه سوم به بعد از رحلت پیامبر ص آغاز گردید با فتنه های بسیار عمیق و آزمون های بسیار دشوار همراه بود . تفاوت عمده تحولات زمان پیامبر ص و امیرالمؤمنین ع این بود که در دوران رسول مکرم مرز میان اسلام و کفر مشخص بود و در اکثر جنگها در یک سو اسلام صریح و در سوی دیگر کفر صریح قرار داشت اما در زمان علی ع جنگهای رخ داده میان جناحهای داخلی اسلام بود و طرفهای مقابل حضرت نه تنها ظاهراً مسلمان بودند بلکه سابقه داران جهاد و مبارزه در راه اسلام و همچنین برخی صحابه و یاران پیامبر ص نیز در آ حضور داشتند . این مساله موجب شد که نه تنها مردم عادی در تشخیص جبهه حق از باطل دچار مشکل شوند بلکه حتی برخی از خواص نیز نتوانستند به عمق مسائل آگاه شوند و حق را از باطل تشخیص دهند و در نتیجه به اشتباه افتادند .
شاهد سخن واقعه ای در جنگ جمل است که یکی از یاران حضرت علی ع به ایشان مراجعه نموده و عرضه می دارد : ‹‹ من در امر حیرت آوری گرفتار آمدم . حیرتم از این است که می بینم شما با کسانی می جنگید که آنها هم از صحابه بزرگ پیامبر بوده اند و خود شما هم از نزدیکان رسول الله هستید . هر دو طرف منزلت رفیعی در حق و سابقه درخشانی از اسلام دارند . در این امر متحیرم که کدامیک از شما را به حق بدانم ؟ ››
حضرت ضمن اشاره به توصیه روش شناسانه مهمی فرمودند : ‹‹ انک لملبوس علیک ! ان الحق و الباطل لا یعرفان باقدار الرجال ، اعرف الحق تعرف اهله و اعرف الباطل تعرف اهله ›› یعنی ؛ شما روش خطایی برگزیده ای حق و باطل را از روی شخصیت افراد نمی توان سنجید . باید ابتدا حق حق را بشناسی و سپس از روی حق اهل آن را شناسایی کنی ›› .
حضرت با این سخن گرانقدر تاکید می فرمایند که حق را نباید با افراد و آدمها سنجید بلکه افراد را باید با حق مورد سنجش قرار داد . اگر ملاک تشخیص حق از باطل اشخاص و سابقه آنها باشد چه بسا مشکلات عدیده ای در مسیر تشخیص واقع شود .
به هر ترتیب علت اصلی این تردید ها در رفتار خواص و به تبع آن توده های مردم در عصر امیرالمؤمنین ع حاکم شدن وضعیت فتنه در جامعه بود . به این معنا که در جامعه آن زمان شرائطی پدیدار شده بود که در آن تشخیص حق از باطل یا درست از نادرست دشوار گشته بود . از این رو می توان گفت : وضعیت فتنه وضعیتی است که حق و باطل با یکدیگر آمیخته شده و حتی با شعارهای فریبنده به باطل ، لباس حق پوشانده می شود و پیشینه و سوابق افراد مدعی حق به گونه ای است که امر بر مردم و نخبگان مشتبه شده و آنها را در معرض آزمون سختی قرار می دهد .