چگونه شبکه‌های اجتماعی به آشوب‌ها در ایران شکل دادند

سندی از هدایت پشت صحنه آشوبها در ایران

براساس گزارش مؤسسه تحقیقاتی هریتیج:

پایگاه اینترنتی مؤسسه تحقیقاتی هریتیج گزارشی به قلم جیمز.جی.کارافانو (James jay carafano ) پژوهشگر ارشد مطالعات امنیت ملی موسسه تحقیقاتی هریتیج امریکا که دارای ۲۵ سال سابقه خدمت در ارتش امریکا تا درجه سرهنگ دومی است، منتشر کرد که به نقش شبکه‌های اجتماعی و اینترنتی در حوادث پس از انتخابات ایران اختصاص دارد.
به گزارش رجانیوز، در ابتدای این پژوهش که با عنوان “آشوب آفرینی توییتر” آغاز می‌شود، به نقل از “جیم فیلیپس، کارشناس خاورمیانه بنیاد هریتیج ادعا شده است: «انتخابات ایران یک همه پرسی درباره ریاست جمهوری غرق در مشکلات احمدی نژاد بود؛ ریاست جمهوری که نارضایتی اقتصادی، انزوای بین المللی و محدودیت در زمینه آزادی فردی را به دنبال آورده بود.»
در ادامه این گزارش که با نگاه جهت‌دار منفی نسبت نظام جمهوری اسلامی در مهار بحران پس از انتخابات منتشر شده، افزوده شده است: «احمدی نژاد خود را پیروز انتخابات اعلام کرد و تظاهرات بزرگی چند روز بعد از اتنخابات به راه افتاد و مردم با ماموران امنیت درگیر شدند.»
مطالعه این پژوهش فارغ از جهت‌گیری آن علیه جمهوری اسلامی، نشان‌دهنده شبکه‌های سازمان‌یافته اینترنتی به‌منظور ایجاد آشوب‌های موسوم به توییتری در کشورها است و انتشار آن در قالب اعتراف به دخالت از طریق سازماندهی در شبکه اینترنت است.
این پژوهش در ادامه ادعا می‌کند:
دولت کوشید تا جریان اطلاع رسانی عمومی را مهار کند:
ایجاد اختلال در شبکه تلفن‌های همراه، اینترنت، شبکه‌های ماهواره ای
در برابر اقدامات محدود کننده دولت، مردم به ابزارای شبکه‌های اجتماعی روی آوردند و از خدمات رسانی گسترده این ابزارها بهره بردند.
مردم از این فن آوری‌های وب۲ حداقل در ۴ زمینه استفاده کردند:
خبرنگاری خیابانی
بسیج کردن ایرانی‌های مقیم خارج
سازماندهی فعالان سیاسی
راه اندازی جنگ اطلاعاتی

شبکه‌های اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی می‌توانند: فعالیت‌های اعتراض آمیز سازماندهی کرده و در اطلاع رسانی روند رویدادها نقش آفرینی کنند.
ای.میل، فیس بوک، توییتر، مای اسپیس، ویکیپدیا، یوتیوب در مجموع web2 نامیده می‌شوند.
ترول‌ها (trolls): کاربرانی که در تالارهای گفت و گو و در میان بحث در موضوعات جدی، پیام‌های نامربوط، توهین آمیز، تشنج زا و تحریک آمیز ارسال می‌کنند.
اخلالگران اینترنتی (vandals): هکرها، حمله کنندگان به سایت‌ها و خرابکاران اینترنتی.
حساب زاپاسی‌ها (sock puppets): کاربرانی که یک یا چندین رمز عبور زاپاسی دارند که از آن برای موارد غیرقانونی و نامشروع نظیر کلاهبرداری، جعل هویت، تقلب در رای گیری سایت‌ها و… استفاده می‌کنند.
این گروه‌ها تلاش کردند تا شایعه پراکنی کنند، گزارش‌های کاذب را گسترش دهند و بدین ترتیب مبارزات خیابانی را به مبارزات کلامی تبدیل کنند.

خبرنگاری خیابانی
خبرنگاری خیابانی به تهیه اخبار یا جویا شدن نظرات مردم، از سوی خبرنگاران غیرحرفه‌ای اطلاق می‌شود و به ۲ شیوه صورت می‌گیرد:
اول. خبرنگاران خیابانی، گزارش‌ها، تصاویر، فیلم‌ها و اطلاعات خود را به سایت‌های خبری مشهور می‌فرستند تا به صورت حرفه ای ویرایش و تدوین شوند. فاکس نیوز و مای اسپیس وب سایت‌هایی دارند به اسم ureport (شما گزارش دهید)
دوم. خبرنگاری در شکل خبرنگاری شهروندی بروز می‌کند که در آن مضامین خبری از سوی پدیدآورندگان در وب سایت‌های شخصی (یا غیر رسمی) ارائه می‌شوند.
به گزارش mediaweek از ۱۳ تا ۱۷ ژوئن (۲۳ تا ۲۷ خرداد) سایت Ireport.vom (که توسط سی.ان.ان اداره می‌شود اما در بالای سایت این مساله تکذیب شده است)، ۱۶۰۰ گزارش از شهروندان ایرانی دریافت کرده است؛ در این مدت ۳ هزار نفر دیگر هم در این سایت عضو شدند.
خبرنگار خیابانی موجب مخالفت مردم با حکومت و افزایش نارضایتی اجتماعی در ایران شد.
خبرنگاری خیابانی ساعتی پس از سخنرانی احمدی نژاد به مناسبت پیروزی در انتخابات آغاز شد.

میدان نبرد اینترنتی

اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU) در سال ۲۰۰۸ میلادی تقریباً ۳۱ درصد ایرانی‌ها به اینترنت دسترسی دارند:
ایران پس از اسرائیل در رتبه دوم قرار دارد
تقریباً ۹۸ درصد سایت‌های اینترنتی در ایران سانسور می‌شود
ایرانی‌ها به اینترنت بیش‌تر از رسانه ملی اعتماد دارند
میزان وبلاگ‌های فارسی بین ۲۰ تا ۷۰ هزار بلاگ است
وبلاگ لس آنجلس تایمز از بیروت:
ایران در ابتدا فیس بوک را بست، چون می‌ترسیدند که سازمان‌های جاسوسی از این سایت برای عضوگیری یا فعالان سیاسی از آن برای سازماندهی اعتراضات مردمی استفاده کنند.
در توییتر، teitspam ایجاد شد که کاربران خود را تشویق می‌کرد که اشرار اینترنتی را شناسایی و سپس کاربری‌شان را باطل کند.
ماموران احتمالی ایران، عنوان صفحه ای بود که این سایت ایجاد کرد که از کاربران می‌خواست تا با بحث و تبادل نظر با یکدیگر مشخص کنند که چه افرادی مأمور دولت هستند تا مدیران سایت به سرعت کاربری این افراد را باطل کنند.
علی‌رغم محدودیت‌های متعدد، شبکه‌های اجتماعی همچون توئیر به وب سایت‌های خاصی محدود نمی شوند که نتوان با استفاده از فیلترینگ به آن‌ها دسترسی پیدا کرد.
۲ روش عبور از فیلترینگ:
روش اول استفاده از وب سایت‌های میانجی؛ مثلاً کاربران توییتر می‌توانند از خدمات اینترنتی در سایت‌های دیگری هم چون twitterfall استفاده کنند و از آدرسی دیگر وارد توییتر شوند.
روش دوم استفاده از سرور پروکسی است. در این روش شما از طریق کامپیوتر دیگری که نقش یک واسطه را ایفا می‌کند، مسیریابی می‌کنید و به اطلاعات لازم دسترسی پیدا می‌کنید.

راه اساسی برای کنترل اینترنت، بستن کل اینترنت است که دولت ایران به دلیل هزینه‌های بسیار بالای آن و اخلال در کلیه خدمات اقتصادی و دولتی آن را انجام نداد.

بسیج کردن ایرانیان مقیم خارج

در سال ۲۰۰۶ بین ۴ تا ۵ میلیون ایرانی در جهان پراکنده بودند.

بنیاد سیاست مهاجرت (migration policy institute):
جمعیت ایرانی‌های مهاجر به شدت ناهمگون است و انگیزه‌های آن‌ها دارای تفاوت‌های متعددی است.
امریکا رتبه اول و پس از آن کانادا، آلمان، سوئد و اسرائیل قرار دارند.
امریکا ۳ برابر کانادا، ایرانیان را در خود جای داده است.
در اورکات ourkat در ۲۰۰۵، ۴،۱۱ میلیون کاربر وجود داشت که ۳۴۰ هزار نفر از آنان ایرانی بودند و در فهرست کاربران ایرانی‌ها در ردیف سوم قرار داشتند.

سازماندهی فعالان سیاسی

به دلیل آن که اطلاعات منتشر شده در وب بسیار محدود بود، ایرانیان از فعالان سیاسی خارج از کشور خواستند تا صدای آنان را به گوش جهان برساند:
بدین ترتیب وبلاگ‌های فیلترشکن و نرم افزارهای عبور از فیلترینگ بسیاری روی اینترنت قرار گرفت.

طرح ابتکاری ترجمه برای معترضان ایرانی نیز ابداع شد و پایگاه‌های نظیر ویکیپدیا با سرعتی قابل توجه امکان ایجاد صفحات تازه و مسیریابی برای آنها را فراهم می‌کردند.

گسترش اطلاعات درباره ایران شگفت آور بود و در برابر جست‌وجوی ترکیب iran election protests بیش از یک میلیون نتیجه به دست می‌آید.

راه اندازی جنگ اطلاعاتی
افزون بر تسهیل خبرنگاری و سازمان دهی فعالان سیاسی، می‌توان از ابزارهای شبکه ای برای به راه انداختن جنگ اطلاعاتی نیز استفاده کرد:
با اینترنت، علاوه بر گسترش اطلاعات می‌توان اطلاعات را تحریف یا دستیابی به دانش را محدود کرد.
شناسایی و بستن کاربری برخی کاربران تا نشر اخبار کذب و شعارهای توخالی افزون بر مبارزه با شایعه پراکنی از سوی دولت ایران، کاربران از ابزارهای اجتماعی برای سازماندهی به وب سایت‌های دولتی استفاده کردند:
حملات عدم سرویس دهی؛ ایجاد ترافیک و راه بندان مجازی برای اخلال در دسترسی
اخلال در نرم افزار یا سرور پایگاه‌های ایرانی
توزیع نرم افزارهای مخرب

درس‌ها و پیام‌ها
موقعیت جغرافیایی

اکثر ایرانی‌ها هنوز از دسترسی به اینترنت پر سرعت محروم هستند.

کنترل شدید رسانه ملی و میا ایرانیان برای ایجادفضایی خودمانی تر در اینترنت.

کشورهایی که جمعیت مقیم خارج آن‌ها بالاست (نظیر مراکش، مصر، ترکیه، فیلیپین و…) می‌توانند شاهد رفتارهای مشابه باشند.

۲. بی طرفی اینترنت
هیچ گروهی در اینترنت به طور کامل آسیب ناپذیر نیست، اما سوال این است که امتیاز این ابزار به نفع دولت ایران بود یا مخالفان؟
جان پالفری، بروس اتلینگ و رابرت فاریس/ مقاله واشنگتن پست:
در جوامع استبدادی، توانمندی‌های فیس بوک یا توییتر بسیار محدود است.
دولت می‌تواند به راحتی فضای مجازی را محدود کند.
آزادی سر و صدا در اینترنت می‌تواند نقش یک سوپاپ اطمینان را برای رژیم ایفا کند.
رژیم‌های سرکوبگر می‌توانند از اینترنت در جهت منافع خود و تبلیغ شعارهایشان استفاده کنند.
دولت ایران از همه این امتیازها بهره برد و توانست بر بحران فائق آید.
صحنه نبرد در فضای مجازی، ثابت و تغییر ناپذیر نیست و همیشه باید فضا را مجموعه ای از عمل‌ها و عکس العمل‌ها بدانیم.

۳٫ انعطاف پذیری بالای شبکه وب

با وجود محدودیت پهنای باند در ایران، حملات هکری هر ۲ طرف و تقاضای روز افزون جهانی برای اخبار ایران، اینترنت توانست به خوبی دوام آورد.
شرکت‌های واسطه ای اینترنت در ایران، بخشی از چرخه اقتصادند و اگر ایران اینترنت را به طور کامل می‌بست، خسارات آن جبران ناپذیر بود و حتی می‌توانست باعث از دست رفتن کنترل رسانه‌های عمومی شود.

سیاست بازدارندگی در اینترنت در حال شکل گیری است که غیرقابل اجتناب بودن خسارات وارده به‌هر ۲ طرف حمله کننده و حمله شونده است.
تضمین امنیت و انعطاف پذیری اینترنت در برابر خطرهای طبیعی و فشارهای انسانی یک ضرورت جهانی است.

۴٫ قوانین کارآمد فضای مجازی
کلی شرکی (clay shirky) در کتاب همه می‌ آیند (here comes everybody) اصول کارآمد استفاده از ابزارهای شبکه‌های اجتماعی را توصیف می‌کند:
فناوری‌های مورد استفاده باید کاملاً شناخته شده و معروف باشند/ مثل شناخته شده بودن توییتر برای کاربران ایرانی.

استفاده از فن آوری‌ها باید آسان باشد/ مثل اصل توافق در ویکیپدیا که‌هر کسی می‌تواند نوشته دیگری را ویرایش کند.

استفاده از فن آوری‌ها باید برای کاربر منافعی داشته باشد.

۵٫ بحران سوء مدیریت
تضمین دقت و اعتبار اطلاعات بسیار مهم است.
وقایع ایران نشان داد که اخبار خیانت آمیز یا اطلاعات نادرست می‌توانند به اندازه حقایق گسترش پیدا کنند. حذف اخبار ناهمخوان و مخالف می‌تواند آزادی بیان را مورد خدشه قرار دهد/ مثل twitspam
برای اطمینان از کارآمدی وب۲ باید شبکه‌های اینترنتی و کاربرای مطمئن قبل از بحران به وجود آمده باشند.

۶٫ ناکارآمدی واشنگتن
دولت امریکا بر خلاف ظاهر خود نتوانست جز ماجرای توییتر نقش مهمی در بحران ایران ایفا کند.
امریکا در این بحران فرصت رهبری جهان را به دلیل ناکارآمدی برنامه‌هایش در حوزه وب ۲ از دست داد.

گام‌های بعدی
باید آماده آینده باشیم:
تمرکز بر ارتباطات راهبردی/ ایجاد زیرساخت های لازم برای بهبود فعالیت در وب ۲

تشکیل کارگروه نخبگان جامعه مجازی/ ایجاد برنامه ای هدفمند و منسج برای فعالیت‌های پژوهشی و تربیت مدیرانی خبر برای مدیریت بحران و تاسیس رشته‌های گوناگون دانشگاهی در مورد شبکه‌های اجتماعی.
مشارکت بخش خصوصی و دولتی/ تمرکز بر امکانات بازار آزاد برای ایجاد انعطاف پذیری در اینترنت و مقابله با چلش‌های بحران ساز آن.
نتیجه
بحران ایران پیش درآمدی برای عمل گرایی نوین و تغییرات سیاسی فراگیر در قرن ۲۱ است.
اکنون چالش‌های فعالیت در جهان مجازی روشن شده است.
اکنون نیمی از مردم جهان دارای موبایل هستند و احتمالا در عرض چند دهه‌همه مردم جهان موبایل خواهند داشت.
شبکه‌های اجتماعی با تمرکز بر موبایل در حال رشد هستند.