جنگ نرم به هرگونه اقدام نرم ، روانی و تبلیغات رسانه ای که جامعه را هدف گرفته باشد و بدون درگیری و با استفاده از زور و اجبار به انفعال و شکست وا دارد گفته می شود.

به تعبیر دیگر جنگ نرم استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن به منظور تاثیر گذاری بر عقاید ، فرهنگ ، سیاست ، احساسات ، تمایلات ، رفتار و مختصات فکری دشمن با توسل به شیوه هایی که موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی می شود  است .

اهمیت جنگ نرم از مقایسه ی آن با جنگ نظامی آشکار می گردد ، بدان معنا که در جنگ نظامی از ادوات نظامی استفاده می شود و به آن جنگ سخت (HARD WAR ) گویند اما در جنگ نرم (SOFT WAR ) از وسایل و ادوات فکری و فرهنگی استفاده می شود و نقطه قابل تامل همین جاست که در جنگ سخت حریم مشخص و بعضاً خارجی است و هدف خاک و جان مردم است اما در جنگ نرم هدف تفکرات و فرهنگ مردم است که حاکی از عمق و خطر افزون این نوع جنگ ، نسبت به جنگ نظامی است .

حال این تفکر که حمله رسانه های مخالف به جبهه ی جمهوری اسلامی ایران در جنگ نرم از سال ۱۳۸۸ ( پس از انتخابات ریاست جمهوری ) آغاز شده است تفکری کاملاً خام و عبث است . شبکه VOA  از سال ۱۳۷۵ ، شبکه MBC فارسی از سال ۱۳۸۶ و شبکه BBC فارسی از  1387 آغاز به کار کرده اند و در فاصله زمانی کلید خوردن این شبکه ها تا نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران زمان فوق العاده ی جهت طراحی یک نقش جامع در راستای تحریم فرهنگ و افکار عمومی مردم ایران بوده است به طوری که طبق آمارهای به دست آمده در هفته های قبل از انتخابات و ماههای پس از انتخابات تعداد مخاطبان این شبکه ها به اوج خود رسیده است.

این رسانه ها با اشاعه ی شایعاتی از قبیل طرح مسئله ی تقلب ، دستگیری ،  کشتار ، موارد امنیتی و اطلاعاتی ، تعرضات جنسی در زندانها ، خفقان و … بر آتش اغتشاشات دامن گسترده ای زدند.

در این راستا شیوه ی اصلی BBC این بود که کلیت مباحث ، در یک دایره طراحی شده ، و به روش قورباغه ی پخته ، کارکرد می یافت . بدین صورت که مثلاً کارشناسان استودیو دلایلی را در قالب تحلیل مطرح می کردند و سپس ارتباط مستقیم برخی آدمهای معمولی ، تحت عنوان مخاطبان بی بی سی صوتی می گرفت و بعد از این ، ارتباط با رئیس ستاد مردمی کاندیدای مورد نظر بر قرار می شد و مجدداً کارشناسان داخل استودیو و … جملگی صحبتهای یکدیگر کپی کرده و با افزودن شاخه و برگ به آن ، به خورده بیندگان این شبکه می دادند و این چنین بود که یک خبر جزیی و یا یک شایعه به صورت کاملاً واقعی و کارشناسان در ذهن مخاطبان نقش می بست.

از سوی دیگر شبکه ی VOA با نشان دادن تصاویر متوالی از درگیریهای خیابانی پس از انتخابات و زیر ذره بین گذاشتن یک قسمت از این تصاویر و ایجاد ارتباط مستقیم با مخاطبان و شاخ و برگ دادن به موضوع مورد نظر توسط بیننده ی روی خط ، زمینه برای پذیرا شدن شایعه ی مورد نظر تکمیل می گشت و این اصل سوم نظریه ی شایعه می باشد ( شاخ و برگ دادن به موضوعی در جهت اقناع مخاطب)البته موضوع به همین چند رسانه و تاکتیک های آنها ختم نمی گردد، جنگ نرم به دلیل پیچیدگی و اتکاء به قدرت نرم از ویژگی های متنوعی برخوردار است که مهمترین آنها عبارتند از :

۱) جنگ نرم در پی تغییر قالب های ماهوی جامعه و ساختار سیاسی آن است.

۲) آرام ، تدریجی و زیرسطحی است.

۳) در جنگ نرم تصویری شکست خورده ، ناامید و مأیوس از حریف ارائه می شود و در مقابل ، مهاجم با نمادسازی و تصویرسازی و خود را پیروز و موفق نشان می دهد و  در اینجاست که عملیات روانی با توانی فوق العاده صورت می گیرد.

۴) پایدار و بادوام است یعنی نتایج جنگ نرم در صورت موفق بودن ، پایدار و با دوام خواهد بود.قابل ذکر است که هدف جنگ نرم تغییر باورها و اعتقادات است و چنانچه این تغییر صورت پذیرد ، یا گذشت به حالت اولیه به راحتی امکانپذیر نخواهد بود .

۵) جنگ نرم با تحرک و جاذبه دار است. جنگ نرم به تدریج و آرام شروع می شود و در نقطه ی به دلیل ایجاد جاذبه های کاذب و با گذشت زمان ، بسیاری از بازیگران و حتی بازیگردانان آن به صورت خواست و ناخواست از درون جامعه مورد هدف با استخدام کارگذاران به این جنگ در می آیند.

۶) جنگ نرم با خلق از ارزشهای جدید ، اسطوره سازی و نماد سازی ، هیجان ساز است.این نوع جنگ از احساسات جامعه ، نهایت استفاده را می برد به طوریکه از ارکان مهندسی جنگ نرم مدیریت احساسات است.به این صورت که تلاش می شود از عواطف و احساسات جامعه مورد نظر برای نفوذ در افکار و اندیشه ها در جهت ایجاد دگرگونی در باورها استفاده می شود که در نتیجه بحران آفرین می گردد.

۷) جنگ نرم آسیب محور است.آسیبهای اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، و میدان مانور جنگ نرم است. دشمنان در جنگ نرم با شناسایی نقاط آسیب جامعه مورد نظر در حوزه های ذکرشده ، فعالیت های خود را سامان داده و با خلق آسیب های جدید ، بر دامنه تحرکات خود می افزایند.

۸) جنگ نرم چند وجهی است . پر دامنه بودن و برخوردداری از وجوه مختلف از دیگر ویژگیهای جنگ نرم است، د راین جنگ از تمامی علوم ، فنون ، شیوه ها و روشهای شناخته شده و ارزشهای موجود استفاده می گردد.

۹) جنگ نرم تضاد آفرین است . جنگ نرم از محیطهای آسیب دار در جامعه شروع می شود و با ایجاد گسل های متعدد در بخشهای گوناگون جامعه و از طریقه متفاوت کردن باورها ، ارزشها و شکل دهی به رفتارهای جدید ، اعضای یک جامعه را در برابر همه قرار می دهد. تضادهای بوجود آمده از طریق جنگ نرم ، همبستگی اجتماعی و وحدت ملی را بر هم زده و زمینه های بروز بحران و درگیرهای داخلی را فراهم می سازد ، بنابراین تخریب و وحدت ملی یکی از پیامدها و ویژگیهای جنگ نرم  است.

۱۰) جنگ نرم تردیدآفرین است . ایجاد تردید و بدبینی نسبت به بسیاری از مسائل یک اصل و قاعده است حرکت در این جنگ با خلق تردید و ایجاد ناامیدی و یاس شروع می شود و برای توفیق با نوپردازی به صورت ظریف و آرام در باورها و اعتقادات اساسی تردید ایجاد می وشد و به مرور بر دامنه این تردیدها افزوده شده تا د رنهایت به ایجاد تغییرات اساسی د رارزشها و باروها دست یابند.

۱۱) جنگ نرم از ابزار روز استفاده می کنند در این نوع جنگ ، از پیشرفته ترین تکنیک ها ی روز استفاده می گردد . فضای مجازی و سایبری ، محیط اصلی جنگ نرم در شرایط کنونی به حساب می اید .این فضا ، امکان اغواگری با ایجاد جاذبه های گوناگون و خلق بسترهای لازم برای سوار شدن به امواج احساسات را به خوبی فراهم می سازد.

قدرت نرم از سه سطر تشکیل شده است که عبارتند از :

۱ ) سطح راهبردی : این سطر از قدرت نرم که متاثر از فرهنگ استراتژی کشور است ، به سطح راهبران و نخبگان یک کشور با می گردد و بالاترین سطر رویارویی قدرت نرم تلقی می شود .در جنگ نرم سال گذشت ایران ، این سطر به طور کامل و دقیق اجرا و به نتیجه نسبتاً مطلوبی بین خواص رسید و د راینجا بود که قدرت وارد سطح بعدی می شد.۲ ) سطح میانی : این سطح از قدرت نرم بر عنصر مردمی قدرت ملی کشور تاکید دارد . قدرت نرم در این سطح ، از فرهنگ ملی متاثر است و هدف ، سلب اراده و انگیزه از مردم و بی تفاوت نمودن در جمعیتهای همراه و تبدیل انها به جمعیت های معارض مخالف و بی تفاوت و شکل دادن به نافرمانیهای مدنی با ایجاد شکاف بین دو سطح راهبردی و میانی است و رسانه های غربی در جهت مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران بر این سطح دامن زده و با نمایش تصاویر ارسالی از سوی برخی افراد مورد حمایت خود ، از هیچ گونه شایعه براکنی و اغماضی دریغ نکردند.

۳ ) سطح تاکتیکی : هدف اصلی از جنگ نرم در این سطح ، سلب اراده و روحیه مقاومت در جبهه حریف است.

تاکیتهای جنگ نرم در رسانه های غربی علیه نظام جمهوری اسلامی به کار گرفته شد، عبارتند از :

۱) برچسب زدن ، از جمله تروریسم ، نقض حقوق بشر ،بنیاد گرایی و …

۲) تلطیف و تنویر ، یعنی مرتبط ساختن چیزی با کلمه پر فضیلت تا جایی که چیزی را بدون بررسی شواهد بپذیریم و تصدیق کنیم.

۳) تاکتیک انتقال که استفاده از نمادهای مذهبی و یا ملی و انتساب آن به اشخاص و جریانهای که مورد احترام توده های عمومی مردم هستند ، مانند استفاده از رنگ سبز د رجریان فتنه

۴) تصدیق : حمایت اشخاص معروف ( سیاستمداران ، هنرمندان ، ورزشکاران ، مذهبیون و … ) از فردی یا جریانی خاص ، و این تاکتیکی بود که درباره برخی خواص نظام صورت پذیرفت و حمایت یک جانبه های انها از فردی خاص باعث تحریف افکار عمومی و افزایش اختلافات بیش از پیش گشت.

۵) شایعه ، که می تواند بخش قابل توجهی ازواقعیت باشد ، اما ضریب نفوذ آن بستگی به درجه ابهام و اهمیت ان دارد ، در .واقع هر چقدر شایعه پیرامون مسائل مبهم و مهم می باشد ، به همان مقدار ضریب نفوذ آن افزایش می یابد.

۶) کلی گویی که درآن سعی می شود ذهن مخاطب متوجه حواشی و شاخ و برگ نشده و دران رابطه با هسته مرکزی پیام ، حساسیت نداشته و آنرا بدون بررسی و کنکاش بپذیرد که به همین دلیل برخی این تاکتیک را (بی حسی سازی مغزی ) نیز می نامند.

۷) جنگ نرم بسیار متنوع و زیاد است اما در اینجا به همین چند نکته کفایت می کنیم

نتیجه گیری:

خداوند در آیه ی ۲۱۷ سوره ی مبارکه بقره می فرماید: دشمنان شما همواره با شما در جنگ هستند واژه ی ( لایزالون )در این آیه دلالت بر استمرار دارد و گویای این است که دشمنان همیشه با شما در جنگ هستند منتهی بسته به شرایط مکانی و زمانی نوع این جنگ ممکن است متفاوت باشد.

و این همان چیزی است که ما در طول هشت ماه جنگ نرم ناظر بر آن بودیم و از آن در دو نکته بر می اید:

دشمنان همواره در جنگ بودند و تلاش مستمر داشتند با توجه به زمان و مکان نوع جنگ متفاوت بوده از بررسی جنگ نرم طی هشت ماه در سال گذشته به خوبی به این نتیجه می رسیم که رسانه ها

عمده ترین نقش را درجبهه های مقابل جمهوری اسلامی ایران ایفا می کردند و اگر از سر انصاف برآییم مهندسی جنگ نرم نیز به بهترین نحو ممکن انجام شد ، هر چند که نقشه های دشمن کاملاً دقیق و موشکافانه بود ، اما در راستای تخریب بزرگترین اصل نظام یعنی ولایت فقیه ،کارساز نشد و شاید به جرات بتوان گفت دلیل عمده ی شکست دشمن ایمان و وحدتی بود که از این نقطه برخواسته است.

آزاده مرنی

گروه جامعه و سیاست

تنظیم برای تبیان: عطاالله باباپور