تهدید نرم و جنگ نرم

فهرست مقاله
گفتار اول : تهدید نرم و جنگ نرم
چیستی تهدید
انواع تهدید
جنگ نرم مفهوم و ماهیت
ابعاد و ویژگی های جنگ نرم
نقطه هدف در جنگ نرم
تفاوت های اساسی تهدید سخت و نرم
جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی و راهکارهای مقابله با آن

گفتار اول : تهدید نرم و جنگ نرم
تهدید و امنیت دو مقوله اساسی در ادبیات سیاسی امروز جهان به شمار آمده و به لحاظ تاریخی این مقولات همزاد نظام های سیاسی است . از بدو شکل گیری هر نظام سیاسی ، تامین امنیت برای آن از مهمترین اولویت ها به حساب می آید . در واقع امنیت در صدر منافع ملی تعریف شده و نظام های سیاسی تلاش می کنند تا این امنیت را تامین و آن را محافظت نمایند . امنیت باید در برابر مقوله و امری مخافظت گردد که از آن با عنوان ” تهدید ” یاد می شود . بنابراین فهم این مفاهیم و داشتن درک صحیح از واژه برای مجموعه هایی که تامین امنیت ؛ فلسفه وجودی آنان به حساب می آید  یک ضرورت است .

چیستی تهدید
تهدید چیست ؟ در لغت ، واژه تهدید ( Threat ) به معنای ترساندن ، بیم دادن و تولید خطر می باشد. از نظر اصطلاحی در علوم سیاسی و روابط بین الملل ، ” تهدید ” و ” امنیت ” به وسیله یکدیگر تعریف می شوند . ( امنیت در واقع ، نبود تهدید است و با وجود تهدید ، امنیت مخدوش و کاهش می یابد ) .
بنابراین برای فهم دقیق تهدید و ماهیت آن ، باید برداشت درستی از امنیت و به ویژه ” امنیت ملی ” داشت .
امنیت ملی ملی شرایط و فضایی است که یک ملت در آن شرایط می تواند ارزش های حیاتی خود را حفظ کرده و اهداف ملی خود در ابعاد داخلی ، منطقه ای و بین المللی را تحقق بخشد . تمامیت ارضی ، اندیشه و الگوهای رفتاری یک نظام سیاسی در حوزه های مختلف سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی و همچنین حاکمیت و ساختار سیاسی در یک کشور ، در ردیف مهمترین ارزش های حیاتی یک ملت قرار دارد . بنابراین در تعریف اولیه ، تهدید ، عنصر ، عامل یا وضعیت هایی است که اهداف و ارزش های حیاتی مذکور را به خطر اندازد . همانطور که ملاحظه شد تهدید ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با مفهوم امنیت و اهداف ملی یک کشور دارد .

انواع تهدید
در مکاتب و رهیافت های مختلف امنیت ملی ، تهدیدات را از ابعاد و زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار می دهند . در یک تقسیم بندی کلی ، تهدیدات امنیت ملی را به لحاظ ماهیت ، ابعاد ، هدف ، موضوع ، ابزار و منبع تولید تهدید به دو دسته تهدیدات سخت و نرم تقسیم کنند .
۱ – تهدید سخت :
اگر استقلال ، حاکمیت ، تمامیت ارضی ، جمعیت ، منابع ، تاسیسات و … در یک کشور مورد هجوم نیروهای نظامی کشور دیگر یا اتحاد و ائتلافی از کشورهای خارجی یا گروه های معارض مسلح داخلی قرار گیرد ، امنیت ملی آن کشور در معرض تهدید سخت واقع شده است.
در این نوع تهدید ، اهداف عمدتاً تصرف سرزمین ، ساقط کردن حاکمیت ، انهدام تاسیسات ، وارد کردن خسارت به منافع و منابع حیاتی یک کشور می باشد . در مواقعی نیروی مهاجم از طریق تهدید سخت و وارد کردن خسارت ، دنبال به قدرت رساندن جریان همسو با خود در کشور هدف و یا وادار ساختن آن کشور به پذیرش خواسته ها می باشد . تهدیدات سخت متکی به روش های فیزیکی ، عینی ، ” سخت افزارانه ” و همراه با اعمال و رفتارهای خشونت آمیز ، و با استفاده از شیوه زور و روش اجبار می باشد .
۲ – تهدید نرم :
در تهدید نرم ، از ابزار فرهنگی و با هدف تاثیر گذاری بر ذهن ها و باورها استفاده می شود . تهدید نرم را می توان مجموعه ای از اقدامات دانست که موجب تغییر و دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی می شود .
در تهدید نرم عامل تهدید ، بدون منازعه فیزیکی و استفاده از نیروی نظامی و لشکر کشی و به راه انداختن جتگ ، تلاش می کند تا خواست و اراده خود را به طرف مقابل تحمیل و آن را به انجام رفتار مطلوب مورد نظر خود وا دارد .

جنگ نرم مفهوم و ماهیت
جنگ نرم ، جنگ متفاوت از جنگ سخت بوده و با مفاهیم چون تهدید نرم و قدرت نرم مرتبط می باشد . در ماهیت شناسی جنگ نرم در واقع به دنبال فهم چیستی و چگونگی آن هستیم . اگر در جنگ سخت و نظامی از خشونت و ابزار سخت به عنوان عامل اجبار برای تحمیل خواست و اراده یک طرف به طرف دیگر استفاده می گردد ، در جنگ نرم ، با استفاده از قدرت نرم و بدون توسل به خشونت ، خواسته ها تعقیب می شود . همانگونه که تهدید و جنگ با مفاهیمی چون امنیت ملی ، انسجام ملی و ثبات سیاسی مرتبط بوده و در هم تنیدگی دارد ، جنگ نرم نیز با همین مفاهیم ارتباط تنگاتنگ دارد . اگر قدرت سخت تجهیزات و ادوات نظامی پشتوانه جنگ سخت به حساب می آید ، قدرت نرم پشتوانه اصلی جنگ نرم است . قدرت نرم را برای اولین بار ‹‹ جوزف نای ›› در سال ۱۹۹۰ مطرح کرد و آن را اینگونه تعریف کرد :
‹‹ قدرت نرم توانایی کسب چیزی است که می خواهیم از طریق جذب به جای اجبار بدست آوریم ›› .
از نظر ‹‹ نای ›› اساس قدرت بر ارزش ها نهاده شده است . در جنگ نرم ، باورها ، ارزش ها و عقاید مورد هجوم قرار می گیرد و بر این اساس می توان جنگ نرم را اینگونه تعریف کرد :
‹‹ جنگ نرم مجموعه ای از اقدامات است که دگرونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی را دنبال می کند و در واقع به دنبال نوعی سلطه در ابعاد سه گانه حکومت ، اقتصاد و فرهنگ است ›› .

ابعاد و ویژگی های جنگ نرم
جنگ نرم دارای ابعاد سیاسی ، فرهنگی ، اجتماعی ، دفاعی و امنیتی است . مهمترین ویژگی های جنگ نرم را می توان در محورهای زیر خلاصه کرد .
۱ – جنگ نرم ، مبارزه ای غیر خشونت آمیز است و از شیوه ها و روش های نرم افزارانه استفاده می کند .
۲ – در جنگ نرم تلاش اصلی بر ایجاد تردید در مبانی و زیر ساخت های فرهنگی نظام سیاسی مستقر متمرکز می شود و نیروی مهاجم به دنبال بحران سازی برای رژیم سیاسی مستقر متمرکز می شود و نیروی مهاجم به دنبال بحران سازی برای رژیم سیاسی مستقر و مشروعیت زدایی از آن است.
۳ – تغییرات حاصل از جنگ نرم ، ماهوی ، آرام ، ذهنی و تدریجی است .
۴ – مبارزه در جنگ نرم بسیار پیچیده است .
۵ – محاسبه و اندازه گیری در جنگ نرم کاری بسیار دشوار است .
۶ – در جنگ نرم عواطف ، احساست و اندیشه ها از سوی نیروی مهاجم نشانه روی می شود .

نقطه هدف در جنگ نرم
اگر چه در جنگ نرم اهداف متعددی ممکن است از سوی نیروی مهاجم و کار گزاران جنگ نرم دنبال شود ، لکن می توان گفت که هدف اصلی و در واقع نقطه هدف در این جنگ بحران سازی برای رژیم سیاسی مستقر و مشروعیت زدایی از آن است ، ایدئولوژی حاکمیت ، مشارکت سیاسی عمومی ، کارآمدی دولت ، هویت ملی ، انسجام اجتماعی ، افکار عمومی ، توان دفاعی و امنیتی ، الگوهای اقتصاد ملی و رفاه عمومی ، همگی در ردیف اهداف در جنگ نرم به شمار می آیند . ولی اساس جنگ نرم در بحران سازی و مشروعیت زدایی است و پیگیری ها از سوی نیروی تهاجم برای تحقق هدف در هر یک از موارد ذکر شده در واقع برای مشروعیت زدایی انجام می شود .
منابع و کنش گران جنگ نرم
کنش گران جنگ نرم را می توان به سه دسته عمده تقسیم کرد :
۱ – کارگزاران جنگ نرم شامل نیروی بیرونی که تولید خط مشی می کند و نیروی داخلی که کنش به وجود می آورد .
۲ – مخاطبین کارگزاران جنگ نرم که در واقع همان نیروی اجتماعی است .
۳ – نیروی مدافع در برابر جنگ نرم که شامل رژیم سیاسی مستقر ، ساختار و نیروهای همسو می باشد .
در فضای جنگ نرم نیروی کارگزار جنگ تلاش می کند در فضای اجتماعی مشروعیت رژیم سیاسی مستقر را به چالش بکشاند . در نقطه مقابل نیروی مدافع تلاش می کند این مشروعیت را حفظ و آن را باز سازی و ترمیم نماید .
کارگزاران جنگ نرم از منابع متنوعی برای تحقق خواسته های خود بهره می برند که مهمترین آنها عبارت است از :
۱ – رسانه ها
۲ – ایدئولوژی های معارض با ایدئولوژی رژیم سیاسی مستقر
۳ – فناوری ارتباطی قوی و کار آمد
۴ – دیپلماسی قوی و کار آمد
۵ – شبکه های اجتماعی
جنگ نرم در بستر فضای مجازی انجام می شود و عامل اصلی آن ، همان شبکه های اجتماعی شکل گرفته در بستر این فضای مجازی است . این شبکه های اجتماعی ، واحدهای سازمانی هستند که از طریق بستر فناوری مدرن ارتباطات مانند بستر اینترنت به هم وصل می شوند .

تفاوت های اساسی تهدید سخت و نرم
تهدید سخت با اتکا و پشتوانه قدرت سخت ، شامل ابزارهای مادی ، نیروی نظامی و اقتصادی می باشد . بر همین اساس نیروهای مسلح و توان اقتصادی در هر کشور نهاد اصلی قدرت سخت در آن کشور به حساب می آیند . قدرت نظامی به مجموع نیروهای مسلح ، تجهیزات ، فنون و آمادگی های نظامی یک کشور نظر دارد . با چنین نگرشی استفاده از قدرت اقتصاد برای اعمال فشارهای اقتصادی از طریق تحریم ها را تهدید نیمه سخت می گویند .
اما تهدید نرم با اتکاء به قدرت نرم انجام می شود . قدرت نرم ، یعنی توانایی نفوذ و تاثیر گذاری بر افکار ، اندیشه ها و اذهان با هدف تحمیل خواست و اراده از طریق جلب نظر و متقاعد ساختن ملت و دولت هدف بدون استفاده از زور و فشار فیزیکی .
بنابراین می توان تفاوت های اساسی زیر را برای این دو نوع تهدید ( سخت و نرم ) بر شمرد .
۱ – شیوه ها و روشهای تهدید سخت ، زور و اجبار با تکیه بر قدرت سخت است ، در حال که در تهدید نرم از شیوه و روش القاء ، اقناع و متقاعد سازی استفاده می شود .
۲ – تهدید سخت ، مادی ، فیزیکی و تخریب به قصد تصرف ، اشغال و خسارت وارد کردن است ، در حالیکه در تهدید نرم ، هدف اصلی تغییر ذهن ها ، باورها ، عقائد و ارزش ها و تاثیر گذاری بر فرآیند انتخاب ها و تصمیم گیری ها و تغییر الگوی رفتاری در حوزه های سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی است.
۳ – قلمرو تهدید سخت ، امنیتی – نظامی است ، در حالی که قلمرو تهدید نرم ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی می باشد .
۴ – تهدید سخت ، عینی ، ملموس ، قابل مشاهده و اندازه گیری است ، در حالی که تهدید نرم ، غیر ملموس و دارای فرآیند های بسیار ظریف ، پیچیده و نتیجه پردازش های ذهنی نخبگان است .
۵ – تهدید سخت به دلیل ملموس بودن ، افکار عمومی را بر انگیخته و عکس العملهای جدی و آنی مردمی را به دنبال دارد ، لکن در تهدید نرم به دلیل غیر ملموس بودن ، حساسیت عمومی بر انگیخته نمی شود و صرفاً عکس العملهای بسیار محدود و کند از ناحیه برخی نخبگان به وجود می آید .
۶ – آثار و پیامد های تهدید سخت و جبران آن در کوتاه مدت ممکن است ، اما آثار و پیامدهای تهدید نرم با گذر زمان حاصل شده و پایدار خواهد بود و بر همین اساس ، خسارات و تبعات تهدید نرم به راحتی قابل جبران نمی باشد.

جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی و راهکارهای مقابله با آن
جمهوری اسلامی از دهه دوم انقلاب اسلامی با تهاجم فرهنگی مواجهه گردید و این تهاجم به شبیخون فرهنگی ، قتل عام فرهنگی و تهدید نرم تبدیل شد و در نهایت با تشکیل جبهه ناتوی فرهنگی از سوی غرب بر علیه جمهوری اسلامی ، جنگ نرم آغاز گشت . مشروعیت زدایی از نظام اسلامی مبتنی بر محوریت ولایت فقیه در فضای اجتماعی هدف اصلی از این جنگ نرم است . دشمنان تلاش می کنند در این جنگ پشتوانه مردمی نظام اسلامی را از آن گرفته و برای رسیدن به این مقصد ایجاد تغییر در باورها و نگرش های مردم را دنبال می کنند .
برای مقابله با جنگ نرم باید راهبردهای اصلی دشمنان را شناسایی و متناسب با هر یک راهبردهایی را تنظیم نمود . دو راهبرد اصلی از سوی دشمنان خارجی و عوامل داخلی آنان در مقطع کنونی با توجه به مجموعه حوادث سالهای اخیر برای مقابله با نظام دینی از طریق جنگ نرم طراحی شده است .
۱ – راهبرد واتیکانیوانسیون در این راهبرد با حفظ شکل و صورت دین و حتی حفظ صورت نظام دینی ، تلاش می شود تا در نهایت دین در عرصه سیاست و حکومت منفعل گردد .
۲ – راهبرد اباحه گری ، در این راهبرد تلاش می شود دین در عرصه اجتماع منفعل گردد و از این رهگذر لاابالی گری و اباحه گری در جامعه رواج پیدا کند .
در سالهای اخیر برای پیاده سازی این دو راهبرد مجموعه وسیع و گسترده ای از اقدامات در حوزه های گوناگون انجام گرفت . در جریان انتخابات دهم ریاست جمهوری در بستر جنگ نرم فتنه های عمیق نیز از سوی جریان نفاق جدید شکل گرفت و بر پیچیدگی صحنه نرم نرم افزود .
برای مقابله با جنگ نرم ، باید از قدرت نرم استفاده کرد و راهبرد دشمنان را از صحنه خارج کرد .
راهبردهایی را باید از صحنه خارج کرد که با تحقق آنها دشمن تلاش می کند مشروعیت نظام دین مبتنی بر ولایت فقیه را از بین ببرد .