الف: اوصاف فردي شيعه در روايات:
اين مقاله ترسيم کننده سيماي شيعه راستين است، پاسخي است به اين پرسش که شيعه در عصر حاضر تا چه ميزان از فرهنگ و اوصاف ياد شده برخوردار بوده و با واقعيت کلمه چقدر مطابقت دارد.
1- زيرکي و تيز فهمي: از نوف بکالي روايت شده که علي عليه السلام به من فرمود: ما اهل بيت از سرشتي پاکيزه آفريده شده ايم و شيعيان ما از سرشت ما آفريده شده اند. گفتم اي اميرمومنان شيعه را برايم توصيف کن. امام با ياد شدن نام شيعه گريست و فرمود… آنان زيرک و خردمند هستند…(1)
2- دانش طلبي: اين يعفور از امام صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود: شيعيان علي عليه السلام اهل رأفت و علم اند (2). علي عليه السلام به نوف بکالي فرمود: اي نوف مي داني که شيعه من کيست ؟ گفت نه به خدا سوگند. فرمود: شيعيان من عالمانند.
نوف مي گويد براي من نيازي پيش آمد که به محضر علي عليه السلام شرفياب شوم پس جندب و ربيع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند اي اميرمومنان نشانه شيعيان تو چيست؟ فرمود: هر يک از آنان چنين به نظر مي آيند که نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند.(3)
3- کوشش و تلاش بسيار: مفضل گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: از فرومايگان بپرهيز، همانا شيعه علي عليه السلام کسي است که تلاشش بسيار باشد. (4)
4- تواضع و فروتني: از امام عسکري روايت شده که فرموده هر کس در دنيا در برابر برادر ديني خود فروتني نمايد او در پيشگاه خداوند از صديقين و از شيعيان علي عليه السلام است.(5) بکر از امام صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود: از شيعيان ما هر کس که عاقل باشد دوستش مي داريم. آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پيامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است پس هر کس آنها را دارا است بايد به درگاه الهي شکر گذارد و هر کس آنها را ندارد بايد به درگاه الهي زاري نمايد و از او درخواست کند. بکر گفت: فدايت گردم آنها کدامند فرمود: تواضع و فروتني. (6)
5- راستگوئي: زيد شحام گويد: امام صادق عليه السلام از پدربزرگوارشان نقل کردند که فرمود: مردي از شيعيان علي عليه السلام در قبيله اي بود که مايه زينت آن قبيله به شمار مي رفت زيرا راستگوترين آنان بود و چون از اهل قبيله درباره او پرسش مي شد مي گفتند، کيست مثل فلاني؟ او داراي امانت و راستگوئي و از همه ما بهتر است. امام حسن عسکري عليه السلام به شيعيان خود مي فرمودند: شما را به تقواي الهي و راستگوئي توصيه مي کنم.
6- اهل عمل: دعبل از امام باقر عليه السلام روايت کرده که فرمود: به آنچه نزد خداست جز با عمل دست نمي توان يافت و به شيعيان ما ابلاغ کن که بيشترين حسرتها در روز قيامت براي کسي است که عدالت و درستي را وصف کند ولي غير آن را به کار نبرد و به شيعيان اين حقيقت را ابلاغ کن که هر گاه براي انجام آنچه مامور شده اند به پا خاستند تحقيقا در روز قيامت رستگارند.
جابر از امام باقر عليه السلام از تميم از ابن عباس نقل کرده است هنگامي که اين آيه نازل شد « ان الذين آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خير البرية » همانا کساني که ايمان آورده و کارهاي شايسته کرده اند ايشانند که بهترين آفريدگانند. پيامبر صلي الله عليه و آله به علي عليه السلام فرمود: اين آيه درباره تو و شيعيان توست، تو و شيعيانت در حالي که خشنود و مورد رضاي الهي هستيد حضور خواهيد يافت.
7- يکدلي و يکزباني: مهزم گفت بر امام صادق عليه السلام وارد شدم و از شيعه ياد کردم فرمود: اي مهزم به تحقيق شيعيان کساني اند که اختلاف در سخنانشان نيست هر چند شهرهايشان از هم دور باشد. (7)
همچنين فرمود: اي مهزم شيعيان ما کساني اند که دلهايشان هرگز از هم جدا نمي شود اگر چه خانه هايشان از هم دور باشد. علي عليه السلام به نوف شامي فرمود: آيا مي داني شيعه من کيست ؟ نوف گفت: نه به خدا قسم. فرمود: شيعيان من کساني هستند که پيکرهايشان از هم جداست ولي دلهايشان از هم جدا نيست.
8- يکساني ظاهر و باطن: امام صادق عليه السلام فرمود: سزاوار است کسي که در پنهاني مدعي شيعه بودن است آشکارا برهان و دليلي ارائه دهد. راوي گفت: عرض کردم اين چه برهاني است که بايد آشکارا بياورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام بداند و داراي ظاهري باشد که باطنش را تصديق و تاييد نمايد. (8)
9- گذشت از بدي کننده: ابواسماعيل به امام باقر عليه السلام عرض کرد: فدايت شوم شيعه نزد ما بسيار است. فرمود: آيا نيکوکاران از بدي کنندگان مي گذرند و مساوات و برابري را رعايت مي کنند گفتم خير، فرمود: پس آنان شيعه نيستند، شيعه کسي که چنين باشد. (9)
10- ساده زيستي: از جابر نقل شده که امام باقر عليه السلام فرمود: اي جابر، جز اين نيست که شيعيان علي عليه السلام کساني هستند که سطح زندگي شان پايين است. و امام صادق عليه السلام به ابوبصير فرمود: شيعيان ما در زندگي سبکبارند. (10)
11- محافظت بر نماز: ابن عمير به امام کاظم عليه السلام عرض کرد مرا از علت اينکه علي عليه السلام انگشتر به دست راست مي کرد آگاه فرما. فرمود: اين کار نشانه شيعيان ماست که به آن وبه مراقبت از وقتهاي نماز شناخته مي شوند. امام صادق عليه السلام فرمود: شيعيان ما را در سه جا آزمايش کنيد. هنگام فرارسيدن اوقات نماز که مراقبت آنان چگونه است… (11)
ب. اوصاف اجتماعي شيعه در روايات:
1- پرهيز از تحقير ديگران: مفضل بن عمر گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم که مي فرمود: فقيران شيعه آل محمد صلي الله عليه و آله را تحقير و جفا نکنيد. (12)
2- پذيرش سخن حق: از توصيه هاي مفضل بن عمر به جماعت شيعه اين بود که گفت از امام صادق عليه السلام شنيدم که مي فرمود:از سخن حقي که به شما گفته مي شود خشمگين نشويد و به اهل حق آنگاه که شما را آشکارا به آن فراخوانند کينه نورزيد زيرا مومن از حق هرگاه به آن فراخوانده شود برآشفته نمي شود. (13)
3- رفتار پسنديده با اهل سنت: امام حسن عسکري عليه السلام به شيعيان خود فرمود: شما را به تقواي الهي سفارش مي کنم و اينکه در ميان قبائل آنان (در مساجد غيرشيعي) نماز بخوانيد و در تشييع جنازه هاي آنان شرکت کنيد و بيمارانشان را عيادت و حقوق آنان را ادا کنيد زيرا اگر مردمي از شما در دينش ورع داشته و در گفتارش راستگو باشد و نيز امانت را برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد گفته خواهد شد او شيعه است و اين مرا خوشحال مي سازد.
4- پسندد آنچه براي ديگران مي پسندد: امام صادق عليه السلام به مفضل فرمود: تو را به شش خصلت سفارش مي کنم که آنان را به شيعيان من برساني گفتم آنها کدامند اي سرور من. فرمود: اينکه آنچه براي خود مي پسندي براي برادر ديني خود نيز بپسندي. (14)
5- ضعيف نوازي: سدير صيرفي بر امام صادق عليه السلام وارد شد در حالي که گروهي از اصحاب نزد آن حضرت حضور داشتند. امام فرمود: اي سدير شيعيان ما پيوسته مورد عنايت و حفاظت الهي و پوشيده از گزند و ديد دشمن و مصون از گناه هستند. تا زماني که نسبت به خود در آنچه مربوط به آنان و آفريدگارشان است خوش بين باشند و نيت هايشان در رابطه با امامانشان درست باشد و به برادران ديني خود نيکي کنند و براي برآوردن خواسته هاي ضعيفانشان به آنان مراجعه نمايند و نيازمندانشان صدقه دهند. (15)
6- بي آزاري: نوف بکالي مي گويد: علي عليه السلام به من فرمود: سوگند به خدا شيعيان ما شرشان پوشيده است و به کسي نمي رسد خود از ناحيه ديگران در سختي اند ولي مردم از ناحيه آنان در راحتي به سر مي برند.
7- وفاي به عهد و پيمان: بکر از امام صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود: قطعا از ميان شيعيان خود کسي را که به عهد و پيمان خود بسيار وفادار باشد دوست مي داريم. (16)
8- رفتار آشتي جويانه با معاشران: امام صادق عليه السلام فرمود: اي شيعه آل محمد صلي الله عليه و آله از ما نيست کسي که همنشيني او با معاشران خود و صلح و آشتي او با مردم نيکو نباشد.
9- پرهيز از جدال بي جا: از امام عسکري عليه السلام روايت شده که فرمود: نزد امام صادق عليه السلام از جدال در دين ياد شد و اين که رسول خدا و امامان معصوم از اين کار نهي کرده اند. حضرت فرمود: از آن بطور مطلق نهي نشده بلکه از جدال بي جا و ناپسند نهي شده است. آيا سخن خدا را نشنيدي که فرمود: و لا تجادلوا أهل الکتاب الا باللتي هي أحسن. « و با اهل کتاب جز به شيوه اي که نيکوتر است مجادله مکنيد و نيز اين سخن خداوند متعال را که: أدع الي سبيل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالتي هي أحسن. « مردم را با حکمت و پند نيکو به راه پروردگارت بخوان و با آنان به شيوه اي که نيکوتر است مجادله و گفتگو کن.
10- پرهيز از کمک به حاکمان ستمگر: مسعد بن صدقه گويد: از امام صادق عليه السلام درباره گروهي از شيعه پرسيدم که در کارهاي سلاطين وارد مي شوند و براي آنان کار کرده و ماليات جمع مي کنند و به آنان ياري مي رسانند. فرمود: آنان شيعه نيستند. (17)
11- پرهيز از درخواست مالي: از توصيه هاي امام صادق عليه السلام به عبدالله بن جندب اين بود که:
اي پسر جندب همانا شيعيان ما به خصلتهاي چند شناخته مي شوند.از دشمنان ما چيزي درخواست نمي کنند هر چند از گرسنگي بميرند.
12- اعتدال و ميانه روي: عمر بن سعيد گويد بر امام باقر عليه السلام وارد شدم در حالي که ما يک گروه بوديم.فرمود: شما آن تکيه گاه ميانه باشيد که تندروها به ناگزير به سوي شما باز مي آيند و کند روها به شما بپيوندند.
13- پرهيز از غلو: عمر بن خالد از امام باقر عليه السلام روايت کرد که فرمود: اي جماعت شيعه اي شيعيان آل محمد صلي الله عليه و آله مانند پشتي در ميانه باشيد که از دو جانب به ان تکيه دهند يعني راه راست را بپيماييد و بر حد اعتدال باشيد که مردم در زندگيشان از شما بياموزند. و آنکه غلو کرده و پيشي گرفته به جانب شما بازگردد و آنکه وامانده خود را به شما برساند. مردي پرسيد: غالي کيست ؟ فرمود: گروهي که درباره ما چيزهائي گويند که ما آنرا درباره خود نمي گوييم و آنان از ما نيستيد و ما هم از آنان نيستيم. (18)
14- جلب محبت براي اهل بيت: امام صادق عليه السلام به عبدالأعلي فرمود: به شيعيان سلام و رحمت خدا را ابلاغ کن و بگو امام به شما فرمود: خدا رحمت کند بنده را که مودت و دوستي مردم را به سوي خود و به سوي ما جلب مي کند. بدين ترتيب که آنچه را آنان مي شناسند و خوب مي دانند اظهار مي دارد و آنچه را آنان خوش نمي دارند و بد مي شمرند در برابر آنان انجام نمي دهد.
15- پرهيز از دشمن تراشي: معضل از امام صادق عليه السلام روايت کرده که فرمود: چگونه آنان از شيعيان ما به شمار مي روند در حالي که درباره ما با دشمنانمان به نزاع و ستيزه گري بر مي خيزند تا جائي که دشمني آنان را بيشتر مي سازند.
16- کتمان و حفظ اسرار: امام سجاد عليه السلام فرمود: دوست دارم که در برابر وجود دو خصلت در ميان شيعه قسمتي از دستم را فدا کنم تا آن دو از بين برود:
1- سبکي و شتاب در کارها بر اثر جهل و حماقت.
2- کمي کتمان.
امام باقر عليه السلام مي فرمود: اي ميسر آيا شما را از شيعيانم آگاه سازم ؟ گفت: آري فدايت شوم. آنان دژهاي محکم اند که نه افشاگر رازها و نه ناتوان از نگهداري اسرار مي باشند.
فهرست منابع:
1) بحارالانوار، ج 2.
2) بحارالانوار، ج 65، ص 188.
3) همان، ج 75، ص 29.
4) همان، ج 65، ص 187.
5) همان، ج 41، ص 55.
6) همان، ج 66، ص 397.
7) همان، ج 65، ص 179.
8) همان، ج 65، ص 164.
9) همان، ج 71، ص 254.
10) همان، ج 66، ص 401.
11) همان، ج 80، ص 22.
12) همان، ج 75، ص 382.
13) همان، ج 75، ص 382.
14) همان، ج 75، ص 250.
15) همان، ج 65، ص 153.
16) همان، ج 66، ص 397.
17) همان، ج 14، ص 63.
18) بحارالانوار، ج 67، ص 101.
———–
منبع: کتاب شيعه شناسي / شيعه و ثقلين
