صحيفه كامله
دربارة توصيف نسخة مشهور صحيفه سجاديه به «كامله» وجوه گوناگوني ذكر شده است. يك نظريه آن است كه نسخه‌هاي مختلف صحيفه ناقص‌تر از اين نسخه بوده است و بدين جهت اين نسخه را «كامله» نام نهاده‌اند. اگر چه 21 دعا از 75 دعا را فاقد است.[1] استاد حسيني جلالي معتقد است كه در مصادر كهن به اين كتاب نام كامل يا كامله اطلاق مي‌شده است و صحيفه ناميدن يا صحيفة كامله ناميدن آن در زمانهاي بعد بوده است.[2]
متمم صحيفه سجاديه
ادعيه امام سجاد ـ عليه السلام ـ بسيار بيشتر از صحيفة سجادية مشهور بوده است. بدين جهت بعضي از علماء با تأليف متمم صحيفة سجاديه، ديگر دعاهاي امام سجاد ـ عليه السلام ـ را جمع آوري كرده‌اند كه اجمالاً بدانها اشاره مي‌كنيم:
الف. الصحيفة الثانية: تأليف حر عاملي (م 1104) صاحب وسايل الشيعه. اين كتاب 65 دعا را آورده است.
ب. الصحيفة الثالثه: تأليف ميرزا عبدالله افندي، 53 دعا را ذكر كرده است.
ج. الصحيفة الرابعة: تأليف ميرزا حسين نوري، 77 دعا، ـ به غير از كتابهاي پيشين ـ را نقل نموده است.
د. الصحيفة الخامسة: تأليف علامه سيد محسن امين (مؤلف كتاب اعيان الشيعه)، اين كتاب 182 دعا را كه مجموع صحيفة ثالثه و رابعه و اضافي ديگر است را آورده است.
شروح و ترجمه‌هاي صحيفه سجاديه
شرح و حاشيه: صحيفه سجاديه، شروح و حواشي متعدد و متنوعي دارد كه مشخصات بسياري از آنها در كتاب الذريعه آمده است.
اولين شرح در دسترس، شرح كفعمي (م 905 قمري و صاحب كتاب بلد الأمين و مصباح) است. در كتاب حياة الامام زين العابدين 68 شرح صحيفه نام برده شده‌اند (ص 386 ـ 393) مشهورترين شرح صحيفه، كتاب رياض السالكين تأليف سيد عليخان مدني است كه در 7 جلد به چاپ رسيده است. شيخ بهايي نيز شرح زيبايي بر صحيفه داشته است كه تنها 2 دعاي آن به چاپ رسيده و حاكي از وسعت علم ايشان است.
در سالهاي اخير نيز شرحي 7 جلدي به زبان فارسي و با نام «ديار عاشقان» به قلم حجت الاسلام حسين انصاريان منتشر شده است.
صحيفه سجاديه، چاپهاي متعددي دارد كه از جهت متن تفاوت چنداني با هم ندارند. مشهورترين آنها، ترجمه و شرح علينقي فيض الاسلام و ديگري چاپ معاونت فرهنگي سفارت ايران در سوريه است كه معجم موضوعي و معجم لغوي نيز در آخر آن آمده است.
ترجمه‌هاي صحيفه نيز متعدد و متنوع است. فيض الاسلام، الهي قمشه‌اي، صدر بلاغي عمادزاده، داريوش شاهين، جواد فاضل، محسن غرويان، حسين انصاريان، عبدالمحمد آيتي، محمد مهدي فولادوند، امامي و آشتياني، شيرواني و… از جملة كساني هستند كه نام خود را در عنوان مترجمين صحيفه ثبت نموده‌اند.
انس با صحيفة سجاديه
صحيفه سجاديه همچون قرآن و نهج البلاغه، كتاب همراه است، يعني هميشه و در تمامي لحظات انسان مي‌تواند با آن مأنوس باشد.
اگر از منظر زمان بررسي كنيم متوجه مطابقت ادعيه آن با لحظات زندگي خواهيم شد. مثلاً دعايي كه هر شب خوانده مي‌شود (دعائه ـ عليه السلام ـ بعد صلاة الليل) و دعائي كه در آغاز و انجام روز بهتر است خوانده شود (دعائه عند الصباح و المساء) و يا دعاي هفته (دعائه في يوم الاضحي و الجمعه) و دعاي ماه (عند روية الهلال) و يك روز در سال (في يوم عرفه ـ لدخول رمضان ـ لوداع رمضان) يوم الاضحي و…).
اگر از زاوية حالات انساني نظر كنيم دعاهايي چون عند الشدة، في الاستكفاء، في الطامات، في المعونه علي قضاء الدين، عند المرض، للشكر و العافيه، لدفع الهموم و… خواهيم ديد.
علاوه بر آن آداب دعا كردن نيز در ضمن ادعيه آموزش داده مي‌شود، مثلاً تحميد و تمجيد و تسبيح خداوند در ابتداي دعا، صلوات بر پيامبر و اهل بيت ـ عليهم السلام ـ، اعتراف به گناهان و توبه از آنها، تضرع داشتن و دعا كردن براي ديگران و… كه از آداب دعا كردن دانسته شده‌اند در صحيفه به نحو كارگاهي آموزش داده مي‌شود.
انس با صحيفه است كه الدعا مخ العبادة خود را نمايان مي‌كند و با صحيفه است كه عبادت و معرفت يكديگر را هم‌پوشاني مي‌كنند.
صحيفه سجاديه براي خواندن و حتّي ياد گرفتن نيست، صحيفه كتاب زمزمه است، لوح عشق است و نمايانگر حالت نيايش و نيايشگر و نشانگر «زيباترين روح پرستنده» است.
اين بود زوايائي كوتاه از صحيفه سجاديه كه با توجه به بناي اختصار در اين نوشتار، به همين مقدار بسنده مي‌نماييم.
اميد آن كه توفيق بهره‌مندي و انس هر چه بيشتر با صحيفه سجاديه را پيدا نموده و در عمل بتوانيم غبار مهجوريت را از چهره آن بزداييم. انشاء الله.
پی نوشت ها:
[1] . همان.
[2] . دراسة حول الصحيفه، ص 14.
——–
نويسنده:حسن منتظري
