این مقاله به چگونگی قرار گرفتن شیر و خورشید بر روی پرچم ایران و طراحی پرچم جمهوری اسلامی می‌پردازد.
درباره‌ی نماد شیر و خورشید و قرار گرفتن آن برروی پرچم ایران افسانه‌سرایی‌های زیادی صورت گرفته است. برخی این نماد را به هویت ایرانی متصل می‌کنند و پرچم جمهوری اسلامی را خدشه دار نمودن هویت اصیل ایرانی میدانند. ملی‌گرایان و ناسیونالیست‌های متعصب ایرانی بر اصیل بودن این نماد اصرار می‌ورزند و برخی از آنها که از نظر سیاسی به جبهه‌ی ضد انقلاب هم تعلق خاطری دارند، چنان در تقدس بخشیدن به شیر و خورشید و دشمنی با پرچم جمهوری اسلامی افراط می‌کنند که گویی در این دنیا چیزی اصیل‌تر از شیر و خورشید وجود ندارد!
قدیمی‌ترین سندی که از وصال شیر و خورشید حکایت می‌کند مربوط به دوران امپراطوری سلجوقیان است:
« پادشاه ترک سلجوقی به نام غیاث‌الدین کیخسرو که در آسیای صغیر حکومت می‌کرد، عاشق دختری گرجی میشود و اصرار می‌کند که «پیکر او را روی سکه‌های سیمین بنگارند.» اما چون زدن سکه با پیکر زن، از نظر مسلمین قبیح بود، با راهنمایی و ابتکار ستاره‌شناسان به گونه‌ای دیگر این آرزو برآورده شد. دستور دادند که شیری بر سکه نگاشته شود و در بالای آن خورشیدی با صورت آن زن قرار گیرد. اگر کسی به این مسئله ایراد می‌گرفت، توضیح می‌دادند که طالع پادشاه است و هنگام زاییده شدن، خورشید در برج اسد(شیر) قرار داشت و این نقش یادآور این اتفاق فرخنده است. با این حیله، هم به خواسته‌ی پادشاه عاشق‌پیشه جامه‌ی عمل پوشاندند و هم از بدگویی مردم جلوگیری کردند.»[۱]
بنابراین، نشان شیر و خورشید را میتوان نتیجه‌ی هوس‌بازی یک پادشاه سلجوقی (که ریشه در آسیای صغیر دارند) دانست. بعدها سکه‌زنان، بی‌آنکه تاریخچه و معنای این نشان را بدانند آن را به کار بردند. به تدریج خورشید روی سکه‌ها پایین‌تر آمده و به پشت شیر می‌رسد و نقش زن نیز از چهره‌ی خورشید پاک میشود. بعد از اشغال ایران توسط مغول، پادشاهان این سلسله، غازان‌خان و سلطان محمد خدابنده نیز از این نقش بر روی سکه‌های خود بهره می‌بردند.
شاهد دیگری که نشان می‌دهد منظور از شیر و خورشید در آن زمان، یک علامت خاص نبوده و فقط طالع پادشاه را نشان می‌داده، سکه‌ی شاه طهماسب است که خورشید بر روی بره‌ای نشسته است. زیرا طالع شاه طهماسب در ماه حمل(بره) قرار داشت.
پرچم شاه طهماسب
در زمان قاجار که مراودات ایران و اروپا افزایش یافت، پرچم ایران با نماد شیر و خورشید به صورت رسمی معرفی شد. رسمیت یافتن پرچم در ایران در زمان قاجار یک نیاز بود تا در نامه‌های رسمی، کشتیها و سفارت‌خانه‌ها از این پرچم استفاده نمایند و از دیگر کشورها متمایز شوند.
به صورت خلاصه میتوان گفت تا آغاز پادشاهی قاجاریان، شکل شیر و خورشید، یکی از تصاویر و نمادهایی بود که روی سکه‌های دولتی ایران ضرب میشد. بنابراین باستانی دانستن این نشان و یا مربوط دانستن آن به یک معنا یا پیام خاص، صحیح نیست. پیدایش آن، نتیجه‌ی دلباختگی کیخسرو سلجوقی به همسرش شاهزاده خانم گرجی بوده که هیچ‌کدام از این زوج عاشق را نمی‌توان ایرانی – به معنای امروزی آن – دانست. پادشاهان بعدی نیز بدون اینکه معنای آن را فهمیده باشند این نشان را به کار برده‌اند و در زمان قاجار، به پرچم رسمی ایران تبدیل شد.[۲]
آخرین نشان شیر و خورشید در تاریخ ایران بر پرچم پهلوی نقش بست
۲ طراحی نشان الله
پس از انقلاب اسلامی ایران، نشان شیر و خورشید یک نشان طاغوتی و نماد شاهنشاهی تلقی شده و در نتیجه نمی‌توانست در دولت انقلابی جایی داشته باشد. بنابراین از گرافیست‌ها و هنرمندان دعوت به عمل آمد تا نشان مخصوص جمهوری اسلامی را طراحی کرده و به دفتر نخست‌وزیری ارائه نمایند.
ظاهرا اولین نشانی که پذیرفته شد، طرحی بود که «در آن یک مشت گره‌کرده به همراه چند ستاره دیده میشد. حتی این طرح را بر روی برخی اسکناس‌ها چاپ کردند»[۳]. ولی در نهایت با آن موافقت نشد
سرانجام طرح «دکتر حمید ندیمی» که با الهام از آیات سوره‌ی مبارکه‌ی حدید طراحی شده بود مورد پذیرش قرار گرفت. وی اکنون دانشیار دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی است و دارای مدرک دکترای مهندسی معماری از انگلستان است.
دکتر حمید ندیمی – طراح پرچم جمهوری اسلامی ایران
او در مورد طراحی این نشان میگوید:
«قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می‌کردم. ایده‌ی چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سوره حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. وقتی حضرت امام(ره) فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده‌ام را پیگیری کردم و به مرور سیاه‌مشق‌های قبلی پرداختم.
دولت در آن سال‌ها، پس از صحبت امام (ره) مسابقه‌ای عمومی گذاشت که هرکس تمایل دارد طرح و نشان خود را ارسال کند.»[۴]
دکتر ندیمی مفهوم و ریشه‌ی طرح خود را به صدر اسلام بازمی‌گرداند: «هلال‌های تعبیه‌شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند.این طرح پنج بخش دارد که نشان‌دهنده پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقه اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکیب اصلی آن دیده میشود، لااله‌الاالله نیز در آن مستتر است. تقارن‌های این آرم هم نشانه تعادل و توازن است.»
توضیح آرم جمهوری اسلامی در روزنامه کیهان ۲۱ اردیبهشت ۱۳۵۹
کلمه‌ی الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد.
در۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ آقای هاشمی رفسنجانی با او تماس می‌گیرد و میگوید: «آقای ندیمی، طرح شما در شورای انقلاب تصویب شده و حضرت امام هم آن را تنفیذ کرده‌اند» و به این ترتیب با تصویب نشان جمهوری اسلامی، کار طراحی پرچم جمهوری اسلامی نیز به دکتر ندیمی سپرده میشود. بنابر نص قانون اساسی، پرچم رسمی ایران باید علاوه بر «علامت مخصوص جمهوری‌اسلامی» دارای «شعار الله‌اکبر» نیز باشد.
دکتر ندیمی از شعار بودن الله‌اکبر، تکرار را اقتباس می‌کند و «یازده الله‌اکبر در بالا و یازده الله‌اکبر» در پایین پرچم جمهوری اسلامی قرار می‌دهد که مجموعا بیست و دو الله اکبر و یادآور روز پیروزی انقلاب اسلامی با شعار الله اکبر میشود.[۵]
کلمه قرمز «الله» منقوش بر پرچم جمهوری اسلامی بیان‌گر مبداء و منتهای آفرینش است (الی الله المصیر) و هدف و غایت حکومت اسلامی را نشان می‌دهد.
جزء قائم میانی نشان جمهوری اسلامی، در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشانه شدت است شمشیر را تداعی می‌کند و به شکل قائم و ایستاده که خود نماد و قدرت و استحکام و ایستادگی است. این طرح یک برداشت از کلمه «حدید» یا آهن در قرآن است و تقارن طرح الله نیز از همین آیه نشأت می‌گیرد:
قالب راست گوشه خط نوشته «الله اکبر» یادی است از کوبندگی این شعار که براستی سلاحی بود پیروز در دست مجاهدان انقلاب اسلامی. خط به کار رفته در نگارش شعارهای الله اکبر، خط بنایی است که در گنبدها و مناره‌های مساجد اسلامی به کار می‌رود و اکنون بر بلندای پرچم ایران نشسته است. تکرار این شعار در ترکیب کلی پرچم حاشیه‌هائیست که دو رنگ سرخ و سبز را به رنگ سفید وصل می‌کند. اگر سفید نشانه‌ای از توحید باشد-که سفید ترکیب و توحید همه رنگ‌هاست- رنگ سرخ پرچم را که نشانه خون و جهاد است به رنگ سبز که می‌تواند نمادی از آرمان‌های والای اسلام باشد پیوند می‌زند.
و گوئی لاله، لااله الااله در زمین الله اکبر و هم زیر آسمان الله اکبر روئیده است و این پیام شهیدان اسلام است.
به گفته‌ی حمید ندیمی «این پرچم به امیدِ سپردن به دست امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف و دولت کریمه‌ی ایشان» طراحی شده است. [۶]
پی‌نوشت‌ها:
16 دیدگاه
هادی
با سلام و احترام ، بنده اطلاعی از مفهموم اولیه نشان شیر و خورشید در پرچم ایران ندارم اما بعضی منابع تاریخی گفته میشود نماد شیر منتسب به حضرت علی (ع) است که اسدالله نیز یکی از القاب ایشان میباشد که توسط حضرت پیامبر به ایشان داده شده،در مورد خورشیدی که پشت شیر قرار دارد چندین روایت وجود دارد که که در بعضی منابع به نقش اساطیری پرچم و درفش که ریشه در افسانه های کهن اشاره میشود چنانکه که فردوسی نیز در شاهنامه اینگونه میگوید:
آنجا که کاوهٔ آهنگر شورش خود بر ضحاکیان را نمادین می‌سازد و از چرم آهنگری خود تکه‌ای را روی نیزه‌ای می‌زند.
چو کاوه برون شد ز درگاه شاه / برو انجمن گشت بازارگاه
همی بر خروشید و فریاد خواند/ جهان را سراسر سوی داد خواند
از آن چرم کاهنگران پشت پای/ ببندند هنگام زخم درای
همی کاوه آن بر سر نیزه کرد / همان گه ز بازار برخاست گرد
خروشان همی رفت نیزه به دست / که ای نامداران یزدان پرست
کسی کو هوای فریدون کند / سر از بند ضحاک بیرون کند
بپویید کاین مهتر اهرمنست / جهان آفرین را به دل دشمن است
به پیش فریدون فرخ شویم / به جان و تن و چیز یک رخ شویم
همی رفت پیش اندرون مرد گرد/ سپاهی برو انجمن شد نه خرد
ندانست خود کافریدون کجاست / سر اندر کشید و همی رفت راست
بیامد به درگاه سالار نو / بدیدندش از دور برخاست غو
چو آن پوست بر نیزه بر دید کی / به نیکی یکی اختر افکند پی
بیاراست آن را به دیبای روم / ز گوهر برو پیکر و زر بوم
بزد بر سر خویش چون کرد ماه / یکی فال فرخ پی افکنده شاه
فروهشت ازو سرخ و زرد و بنفش / همی خواندش کاویانی درفش
از آن پس هر آنکس که بگرفت گاه / به شاهی به سر بر نهادی کلاه
بر آن بی‌بها چرم آهنگران / برآویختی نو بنو گوهران
ز دیبای پرمایه و گوهران / بر آنگونه گشت اخیر کاویان
که اندر سر نیزه خورشید بود / جهان را ازو دل پر امید بود
در جای دیگر نشان خورشید حاصل تصمیم مشروطه خواهان بعد از انقلاب مشروطه ذکر میشود:
انقلاب مشروطیت در امرداد ماه سال ۱۲۸۵ هجری شمسی (۱۹۰۶ میلادی) به پیروزی رسید، یعنی در برج اسد (شیر). از سوی دیگر چون بیشتر ایرانیان مسلمان شیعه و پیرو حضرت علی(ع) هستند و اسدالله از القاب حضرت علی(ع) است، بنابراین شیر هم نشانهٔ امرداد است و هم نشانهٔ امام اول شیعیان. دربارهٔ خورشید نیز چون انقلاب مشروطه در میانهٔ ماه امرداد به پیروزی رسید و خورشید در این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خود است، پیشنهاد کردند خورشید را بر پشت شیر سوار کنیم که این شیر و خورشید هم نشانهٔ حضرت علی (ع) باشد هم نشانهٔ ماه امرداد و هم نشانهٔ چهاردهم امرداد، یعنی روز پیروزی مشروطه‌خواهان و البته وقتی شیر را نشانهٔ امام اول بدانیم لازم است شمشیر ذوالفقار را نیز به دستش بدهیم. به این ترتیب برای نخستین بار پرچم ملی ایران به‌طور رسمی در قانون اساسی به‌عنوان نماد استقلال و حاکمیت ملی مطرح شد.
در بعضی روایات هم چون نماد شیر به را امام علی علیه السلام نسبت داده و از آنجا که ایشان و ا فرزندانشان را همچون نور میدانند نماد خورشید به فرزندان مطهر ایشان یعنی از امام حسن مجتبی تا حضرت بقیه الله اشاره دارد.
در نهایت خواستم بگم در این زمانه که به راحتی میتوان با یک سرچ کوچک به درستی یا نادرستی مطلبی پی برد اولا چرا دعوا یا ناسزا شده عادت ما؟ دوما ما ادمها که در اکثز اوقات منافع شخضی مان به خیلی چیزها ترجیچ میدهیم در این مورد هم برای نفع خودمان نخواهیم روی یک مطلب غلط به عنوان حقیقت پافشاری کنیم و عمدا خود را در جهل نگه داریم،مگر نه اینست که حتا یک آدرس را برای اطمینان از دو نفر میپرسیم مبادا که مسیری طولانی برویم و بعد به غلط بودنش پی ببریم،پس چطور ممکن است بخواهیم یک عمر با علم و دانشی غلط زندگی کنیم و خیلی تصمیمات بزرگ را بر پایه ان دانش اتخاذ کنیم؟ یا حتا با اصرار و لجاجت روی چیزی که ممکن است غلط باشد دانسته پافشاری کنیم…در آخر همه ما فقط در گور خود خواهیم خوابید پس هرچه کنیم به خود کنیم.پیروز باشید
ناشناس
یه مشت چرت و پرت تحویل مردم داری میدی مردک فکر کردی همه مثل خودت خر هستن اخه مردم دیگه اگاه شدن ابله جااااااااااااااااوید شاهنشاه ایران
عصر-انتظار
خدا رو شکر که میشه شعور و منطق امثال شما رو از روی ادبیاتتون متوجه شد .
شیروخورشید
شما آخوند های عرب و بسیجیهای لبنانی ضد ایرانی به چه حق و اجازه ای دست تو پرچم شیر و خورشید ما بردید،چه خوش خیال می خواهیم پرچم ایران با نماد جعلی سیکاها … بدهیم،شما مفت رو بکش بالا پس نیفتی تا بعدش ….
ایرانی
به نظرم کپی برداری از آرم سیک های هندی هست که این طوری لاپوشانی شده.. به هر حال این نظر شخصی من هست
محسن
خیلی شبیه نماد سیک های هندی هست.
چرا؟
حسين
شير و خورشيد هر دو مخلوق خداوند است و هيچ قدرتي بالاتر از قدرت او نيست. ملي گراي خام بهوش باش
محمد
البته دوست عزیز کسی خام هست که اینقدر راحت به خودتش اجازه بده بقیه رو خام بنامه!
reza
شیر نماد قدرت و خورشید نماد قدرت .
reza
salam
shir namad hazrate alie va khorshid namad roshanaieee in falato in sarzamine va shamshire dastesh neshane ghad alam kardane bar alaihe kasanie ke bedune fekr va tahghigh natije giri mikonan
عصر انتظار
سلام
لطفا منبع برای گفته های خود ارائه دهید و مستند بحث را ادامه دهید
معتدله
منابع شما هم خودشون منابع اصلی و نقل قول معتبری ندارند و هم اکنون هم از دسترس خارج هستند. بررسی هر موضوعی مخصوصا این مسائل در تخصص افراد زبده و متخصص هست و می بایستی با بی طرفی و ذهن باز مورد بحث قرار گیرد.
همچنین استفاده از زبان و نماد های غیرملی و خارجی در پرچم کشوری که زبان رسمی اون فارسی هست از خیلی جهات تناقض دارد که در ابتدا به این موارد توجه نشده است.
usef8000
عالی بود و خدا قوت
زهرا
سلام
خداوند آقای دکتر حمید ندیمی را حفظ کند
یا علی
مرجان
اگربخواهیم اینجوری به ماجرا نگاه کنیم که شاه سلجوقی ومعشوقه گرجی باتوجه به جغرافیای امروز ایرانی نیستندهمین میشود که مولوی ترکیه ای رودکی تاجیکستانی ابن سینا عرب میشود کاش کمی درنوشتن مطالب دقت بیشتری میشد.
عصر انتظار
منظور شما رو متوجه نشدم از کدام مطلب و کدام گزاره این طور نتیجه گرفتید؟