مجله امان شماره 15 .:::. کتابشناسی
قنبر علي صمدي
استاد و پژوهشگر كلام و مهدويت
4. الغيبة طوسي
تأليف ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي طوسي متولد 385 ه.ق و متوفي 460 ه.ق.
وي در سال 432 ه.ق و در سن 47 سالگي كتاب الشافي في الامامه را خلاصه كرده و در آن تعدادي سؤ‌ال و اشكال دربارهِ غيبت از كتاب الذخيره (سيد مرتضي) را ذكر كرده و به آنها پاسخ گفته است.
شيخ طوسي در اين کتاب، موضوعاتي مثل: علت غيبت حضرت، علت طولاني شدن غيبت حضرت با وجود شدّت نياز به او، علت اينکه چرا ظهور نمي‌كند و چه موانعي بر سر راه ظهور آن حضرت وجود دارد؟ و… را با استناد به روايات مطرح کرده است.
وي معتقد است که گرچه علت تفصيلي غيبت برما روشن نيست اما وقتي امامت حضرت ثابت شد و دريافتيم آن حضرت از ديدگان پنهان است، خواهيم دانست كه امام با وجود معصوم بودن و متعيّن بودن فرض امامت در او، امام پنهان و غائب نمي‌شود، مگر آنكه يك امر حكيمانه به او اين اجازه را بدهد؛ هرچند مفصلاً آن امر را نشناسيم.
اين چند کتاب که به اختصار معرفي گرديد، از قديمي‌ترين و معتبر‌ترين منابع حديثي شيعه مي‌باشد، از ميان آنها سه کتاب اخير يعني کتاب هاي: الغيبه نعماني، کمال الدين صدوق و الغيبه شيخ طوسي، جزء منابع و تأليفات اولية روائي در باب مهدويت به شمار مي‌روند.
سايرکتاب ها
البته کتاب‌هاي ارزشمند ديگري نيز توسط بزرگان شيعه در اين زمينه تدوين شده است که بسيار قابل توجه است. در اين جا صرفا به عناوين و مؤلفين آنان اشاره مي‌شود نظير:
5. کتاب البرهان علي صحة طول عمر صاحب الزمان، تاليف محمد بن عثمان کراجکي، متوفي 449
6. کتاب رسائل في الغيبه، تاليف شيخ مفيد، متوفي413، در چهار جلد
7. کتب: رسائل المرتضي، الذخيره، الشافي في الامامه، الفصول المختاره و المقنع في الغيبة، تأليفات سيد مرتضي، متوفي 436ه.ق.
8. کتاب اعلام الوري باعلام الهدي. تاليف امين الاسلام طبرسي متوفي 548 ه . ق، صاحب تفسير معروف مجمع البيان.
9. کتاب بحارالانوار، جلد52 و53، تأليف مرحوم مجلسي.
از ميان آثار و تأليفات معاصرين که احاديث مهدويت را جمع‌آوري نموده است، مي‌توان به کتاب«منتخب الاثر» تاليف آيت الله صافي گلپايگاني و کتاب «معجم الاحاديث الامام المهدي» اشاره نمود.
اين دو کتاب و نيز جلد 52 بحارالانوار، گرچه به عنوان منبع، بحساب نمي‌آيد اما از اين جهت معرفي گرديد که از نظر احصا و دسته‌بندي روايات و استخراج منابع، تحقيقات وسيعي در آن صورت گرفته است و بسيار در اين زمينه راه گشا است.
مخصوصاً کتاب اخير«معجم احاديث الامام المهدي» که با همت جمعي از محققين زير نظر آقاي علي کوراني، تاليف شده است.
اين کتاب، بزرگترين موسوعة احاديث مهدوي و جامع‌ترين کتاب دربارة حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف است که توسط مؤسسة آل البيت در پنج جلد به چاپ رسيده است. چهار جلد نخست آن روايي است كه شامل احاديث نبوي و روايات منقول از ائمه عليهم السلام است و جلد پنجم آن تفسيري است و شامل آيات مربوط به امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و روايات ناظر به تفسير اين آيات است. تقريبا همة آياتي که در روايات به امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف تفسير و تأويل شده است در آن جمع‌آوري شده است. اين کتاب در حقيقت يک دائرة المعارف بزرگ مهدويت است که از نظر احصاء روايات و آيات مهدويت کاملترين مجموعه محسوب مي‌شود.
ب. کتاب شناسي مهدويت
منظور ازکتاب شناسي، معرفي و آشنائي با برخي از تأليفات و پژوهشهاي جديدي است که در زمينة مهدويت انجام گرفته است. اين نوع آثار و کتاب‌هاي جديد در باب مهدويت، با توجه به نوع رويکرد مؤلفان آن، به سه دسته تقسيم مي‌شود: بعضي از تأليفات، بيشتر صبغة ]جنبه[ روائي دارد. در بعضي ديگر، جنبة تحليليِ قضيه پررنگ‌تر است و در برخي، هردو جنبه، مورد عنايت بوده است. در اين قسمت جهت مطالعة بيشتر دانش پژوهان، صرفا به معرفي نمونه‌هاي هرکدام از اين نوع آثار، مي‌پردازيم:
دستة اول: کتاب‌هائي است که با رويکرد روائي، به موضوع مهدويت، پرداخته‌اند مانند کتاب‌هاي:
1. چشم اندازي به حکومت مهدي، تأليف: نجم الدين طبسي.
2. درانتظارققنوس،تأليف: ثامر هاشم العميدي، مترجم: مهدي عليزاده.
3. الامام المهدي، تأليف: باقر شريف قرشي.
4. مهدي کيست(من هو المهدي)، تأليف: ابوطالب تجليل، مترجم: جليل تجليل.
دستة دوم: کتاب‌هايي که با رويکرد تحليلي به موضوع پرداخته‌اند نظير:
1. امامت و مهدويت، تأليف صافي گلپايگاني.
2. سيماي آفتاب، تأليف: حبيب الله طاهري
3. دادگسترجهان، تأليف: ابراهيم اميني.
دستة سوم: کتاب‌هايي که با رويکرد تحليلي روائي، به مباحث مهدويت پرداخته‌اند نظيرکتاب‌هاي:
1. خورشيد مغرب، تأليف: محمد رضا حکيمي
2. عصر ظهور، تأليف: شيخ علي کوراني عاملي
3. درسنامة مهدويت، تأليف خدامراد سليميان
4. مهدي منتظر، تأليف: محمد جواد خراساني
آنچه اشاره شد فقط نمونه‌هايي ازصدها جلد کتاب و مجموعه آثار پژوهشي جديدي است که درحوزة مباحث مهدويت، تأليف و چاپ شده است که امروزه خوشبختانه اغلب اين نوع کتاب‌ها با حجم انبوهي به صورت نرم‌افزار عرضه و به راحتي قابل استفاده است.
در شماره‌هاي بعد، سعي خواهد شد تعداد ديگر از آثار مفيد و تأليفات فارسي مربوط به امام مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف، حضور خوانندگان محترم مجله، معرفي و تقديم گردد. انشاء‌الله.
