به نام خدا
احتمال پنجم اينكه ابدال بر گروهي از پيشكاران امام زمان(ع) اطلاق مي‌شود كه در زمان غيبت، آن حضرت را ياري مي‌كنند و هر گاه يكي از آن افراد از دنيا برود، ديگري جاي او را مي‌گيرد. در اين زمينه علاّمه مجلسي از امام محمّد باقر(ع) نقل مي‌كند:
به ناچار براي صاحب اين امر غيبتي هست و در آن غيبت قدرت و قوّتي براي او لازم است كه در آن زمان به وسيله سي نفر از همراهان، از وحشت و تنهايي بيرون مي‌آيد.
بر اساس برخي روايات اسلامي، گروهي از مردم جزو «ابدال» هستند؛ يعني آنهايي كه هرگز زمين از وجود پر بركتشان خالي نمي‌ماند. بدين جهت، برخي مي‌پرسند اينان چه كساني هستند، چند نفرند، از كدام شهر و ديارند، ويژگي‌هاي آنان كدام است، در كجا زندگي مي‌كنند، و آيا در زمان غيبت امام مهدي(ع) نقشي دارند يا خير؟
ماهيت ابدال
در اين زمينه كه ابدال چه كساني هستند، نظرهاي متفاوتي وجود دارد كه در ذيل به آنها اشاره مي‌شود:
الف ـ جانشينان پيامبران: يك نظر اين است كه ابدال، اوصيا و جانشينان پيامبران هستند، كه پس از آنها زندگي مي‌كردند. «خالدبن هيثم فارسي» مي‌گويد: به امام رضا(ع) عرض كردم: مردم گمان مي‌كنند كه در روي زمين گروهي به نام ابدال وجود دارند، اينان كيانند؟ حضرت در پاسخ فرمودند:
«راست گفتند. منظور از ابدال، همان اوصيا و جانشينان هستند كه خداوند پس از مرگ و رحلت هر پيامبري، آنها را بدل و جانشين او قرار مي‌دهد تا اينكه به حضرت محمّد(ص) آنها را خاتمه داد».1
ب ـ امامان معصوم(ع): عقيدة ديگر اين است كه ابدال، همان امامان معصوم(ع) هستند. محدّث بزرگوار، شيخ عبّاس قمي مي‌نويسد: « از ديگر روايات نيز به دست مي‌آيد كه منظور از ابدال، امامان معصوم(ع) هستند.»2
مرحوم محدّث قمي با ابراز ترديد از اينكه ابدال شامل امامان معصوم(ع) باشد، مي‌نويسد:
«دعاي روايت شده از امّ داوود، كه از امام صادق(ع)، در نيمة رجب وارد شده است، دلالت دارد كه ابدال غير از امامان هستند، اگرچه صراحتي در اين خصوص ندارد و ممكن است بر تأكيد حمل شود».3
و دعاي مورد نظر اين است كه حضرت مي‌فرمايد:
خداوندا! بر «ابدال»، «اوتاد»، «سياح»، «عبّاد»، «مخلصان»، «زاهدان»، و اهل كوشش و تلاش درود فرست و محمد و خاندان او را به برترين دوردها و فراوان‌ترين بخشش‌ها مخصوص گردان.4
ج ـ ياران امامان: با باور عدّه‌اي ممكن است ابدال بر گروهي از ياران خاص و مقرّب امامان معصوم(ع) اطلاق شود. چنان‌كه شيخ عباس قمي به اين موضوع اشاره كرده، مي‌نويسد: «نيز احتمال دارد كه ياران خاصّ امامان معصوم(ع) باشند».
5
د ـ گروهي از صالحان: نظريّه بعدي اين است كه ابدال، گروهي از صالحان هستند كه هرگز زمين از وجود آنها خالي نمي‌گردد. چنان‌كه «علاّمه طريحي» در اين باره مي‌نويسد:
« ابدال گروهي از مردم صالح و نيكوكاري هستند كه هرگز زمين از وجود آنان خالي نمي‌گردد، و هرگاه يكي از آنها بميرد، خداوند فرد ديگري را به جاي او قرار مي‌دهد.»6
ه ـ پيش‌خدمتان امام زمان(ع): احتمال پنجم اينكه ابدال بر گروهي از پيشكاران امام زمان(ع) اطلاق مي‌شود كه در زمان غيبت، آن حضرت را ياري مي‌كنند و هر گاه يكي از آن افراد از دنيا برود، ديگري جاي او را مي‌گيرد. در اين زمينه علاّمه مجلسي از امام محمّد باقر(ع) نقل مي‌كند:
به ناچار براي صاحب اين امر غيبتي هست و در آن غيبت قدرت و قوّتي براي او لازم است كه در آن زمان به وسيله سي نفر از همراهان، از وحشت و تنهايي بيرون مي‌آيد.7
و ـ جمع‌بندي اقوال: گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمي‌توان جزم به يك احتمال به خصوص پيدا كرد، ولي برخي شواهد و مؤيّدها وجود دارد كه با ضعيف بودن برخي از اين احتمال‌ها، برخي ديگر از قوّت بيشتري برخوردار خواهد بود.
بعيد نيست احتمال پنجم با عنايت به روايت امام محمّدباقر(ع) كه در اين خصوص نقل گرديد، تقويت شود؛ يعني ابدال همان گروه سي نفري پيش خدمتان امام عصر هستند كه تا روز ظهور، هر يك از اين عدّه كم شود، خداوند شخص ديگري كه اوصاف و ويژگي‌هاي معيّني را داشته باشد، به خدمت امام مهدي(ع) بگمارد.
تعداد ابدال
در مورد اين موضوع كه ابدال چند نفر هستند، در بين روايات، اختلاف وجود دارد و تعداد آنها بين سي تا هشتاد نفر بيان شده است كه در اينجا به برخي از اين روايات اشاره مي‌كنيم:
الف ـ سي نفر: احمد بن حنبل در مسند خود از عبادة بن صامت از پيامبر خدا (ص) نقل كرده است كه فرمود:
« ابدال در اين امّت سي نفر هستند، همانند حضرت ابراهيم خليل الرّحمان و هر يك از اينان كه بميرد، خداوند فرد ديگري را جايگزين مي‌كند».8
ب ـ چهل نفر: طبراني در المعجم الكبير از ابن‌مسعود، از رسول خدا(ص) نقل مي‌كند كه فرمود:
«پيوسته چهل نفر هستند كه قلبشان همانند قلب ابراهيم است. خداوند به وسيلة آنها بلاها را از اهل زمين دور مي‌گرداند كه به آنان ابدال گفته مي‌شود.»9
ج ـ شصت نفر: مرحوم محدّث قمي در سفينةالبحار از ثعلبي نقل مي‌كند كه مردي از اهل عسقلان در ديداري كه با الياس داشته است از او مي‌پرسد كه ابدال چند نفر هستند؟ حضرت در پاسخ مي‌فرمايد: «شصت نفر هستند».10
د ـ هفتاد نفر: فخرالدّين طريحي آورده است: ابدال گروهي هستند كه خداوند به وسيلة آنان زمين را بر پا مي‌دارد كه تعدادشان هفتاد نفر است.11
ه ـ هشتاد نفر: در فردوس الأخبار از انس بن مالك چنين نقل شده است: « ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هر گاه يكي از مردان بميرد، خداوند مرد ديگري را به جاي او قرار مي‌دهد، و هر گاه يكي از زنان بميرد، زن ديگري را جايگزين مي‌كند.»12
ويژگي‌هاي ابدال
در كتاب‌هاي شيعه و سنّي رواياتي وجود دارد كه در آنها به نقل از پيامبر اسلام(ص) به چند ويژگي از ويژگي‌هاي ابدال اشاره شده است:
الف ـ داشتن قلبي همانند قلب ابراهيم: اين مطلب را عبادة بن صامت از پيامبر نقل كرد.13
شايد مراد پيامبر(ص) از اين تشبيه، اين است كه اين چند نفر از نظر شدّت، صلابت، بردباري و ايستادگي در برابر حمايت از دين خدا، همانند حضرت ابراهيم هستند و هيچ جرياني نمي‌تواند آنها را نسبت به دفاع از حريم دين، سست و بي تفاوت كند.
ب ـ سپر بلاي انسان‌ها بودن: از ويژگي‌هاي ابدال اين است كه خداوند به وسيلة اين وجودهاي مقدّس، بلاها را از مردم دفع مي‌كند. چنان‌كه ابن مسعود از پيامبر نقل كرده كه فرمود: « خداوند به وسيلة آنها بلاها را از مردم زمين دور مي‌گرداند.»14
ج ـ راضي بودن به قضاي خداوند: سه ويژگي‌ديگر براي ابدال نقل شده كه پيامبر فرمود:
«راضي بودن به حكم و قضاي خداوند، پيشه كردن صبر بر محارم خدا، خودداري كردن از آلوده شدن به حرام و خشمگين شدن براي خدا».15
د ـ مواسات، احسان و عفو: از ديگر مشخصه‌هاي ابدال اين است كه پيامبر فرمود:
«گذشت و عفو مي‌كنند از كساني كه به آنان ظلم كنند، نيكي و احسان مي‌كنند به آنان كه در حقّشان بدي كنند، ايثار و مواسات مي‌كنند در آنچه كه خداوند به آنان داده است.»16
ه ـ جود، سخا و خيرخواهي: ابن مسعود از پيامبر اسلام(ص) چنين روايت كرده است: «بدانيد كه اينان (ابدال) هرگز اين مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و صدقه به دست نياوردند.» عرض كردند: اي رسول خدا! پس به چه وسيله به اين مقام رسيدند؟
پيامبر فرمود: «به وسيلة جود و بخشش و خيرخواهي مسلمانان»17
مليّت و محل اقامت ابدال
با توجه به روايات گذشته مي‌توان گفت، ابدال نه از طايفه و مليّت خاصّي هستند و نه از شهر و ديار به خصوصي؛ بلكه ممكن است يك يا چند نفر از ابدال از يك شهر و يك طايفه خاص باشند و نيز ممكن است هر يك از يك منطقه و شهري باشند.
به ويژه اگر ابدال را بر ياران امام زمان(ع) منطبق كنيم كه بدون شك، در شهرهاي مختلف زندگي مي‌كنند، مگر بر نقل فخرالدّين طريحي در مجمع البحرين كه چهل نفر از ابدال را از اهل شام و بقيه را از ديگر شهرها مي‌داند. وي آورده است: « ابدال قومي هستند كه خداوند به بركت آنها زمين را به پا مي‌دارد و عددشان به هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سي نفر در ساير شهرها هستند…»18
به هر حال، به طور قطع نمي‌توان گفت كه جايگاه اين افراد و نحوه تماس آنان با مردم، كجا و چگونه خواهد بود.
امكان پيوستن به ابدال
با توجه به برخي از احاديث، كه ابدال در همة دوران‌ها و زمان‌ها و مكان‌ها وجود دارند، بي‌ترديد مي‌توان گفت هر كس با داشتن خصوصيات و ويژگي‌هاي ياد شده مي‌تواند از ابدال باشد؛ زيرا روي هيچ مليّت خاصّي تكيه نشده است. همانگونه كه پيامبر(ص) مردم را به اين نكته توجّه داد كه هرگز اينان به وسيلة نماز، روزه و زكات به اين مقام نرسيده‌اند بلكه به وسيلة جود، سخا و خيرخواهي مسلمانان بوده است. و همچنين در پاسخ برخي كه عرض كردند: يا رسول‌الله! ما را بر اعمال و كردار اينان راهنمايي كن. فرمود: «با گذشت كردن از كساني كه در حقّشان ظلم كرده‌اند و نيز احسان در برابر بدي، مواسات در آنچه كه خداوند به آنها داده است»
پس با داشتن چنين صفاتي مي‌توان جزو ابدال شد، اگرچه خود فرد هم به چنين مسئله‌اي توجّه نداشته باشد. البته اين، بدين معني نيست كه هر كس چنين ادّعايي كرد، بايد از او پذيرفت!
پي‌نوشت‌ها:
1. سفينة البحار، ج 1، ص 64.
2. همان.
3. همان.
4. طريحي، مجمع‌البحرين، ص 425، مادة «بدل»
5. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 52، ص 153.
6. سفينة البحار، ج 1، ص 64.
7. مفاتيح‌الجنان، ص 264.
8. مسند احمد، ج 5، ص 322.
9. طبراني، المعجم الكبير، ج 10، ص 224.
10. سفينةالبحار، ج 1، ص 28.
11. طريحي، همان، ص 425.
12. فردوس الاخبار، ج 1، ص 119.
13. مسند احمد، ج 5، ص 322.
14. طبراني، همان، ج 10، ص 324.
15. فردوس الاخبار، ج 2، ص 84.
16. حلية الاولياء، ج 1، ص 8.
17. طبراني، همان، ج 1، ص 224.
18. طريحي، همان، ص 425
برگرفته از سايت :المهدويه
