سوره مباركه فتح آیه ۲۹
مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَى الكُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم ۖ تَراهُم رُكَّعًا سُجَّدًا یَبتَغونَ فَضلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضوانًا ۖ سیماهُم فی وُجوهِهِم مِن أَثَرِ السُّجودِ ۚ ذٰلِكَ مَثَلُهُم فِی التَّوراةِ ۚ وَمَثَلُهُم فِی الإِنجیلِ كَزَرعٍ أَخرَجَ شَطأَهُ فَآزَرَهُ فَاستَغلَظَ فَاستَوىٰ عَلىٰ سوقِهِ یُعجِبُ الزُّرّاعَ لِیَغیظَ بِهِمُ الكُفّارَ ۗ وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ مِنهُم مَغفِرَةً وَأَجرًا عَظیمًا﴿۲۹﴾
محمّد (ص) فرستاده خداست؛ و كسانی كه با او هستند در برابر كفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آن‌ها را در حال ركوع و سجود می‌بینی در حالی كه همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند؛ نشانه آن‌ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی كه جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محكم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتی وامی‌دارد؛ این برای آن است كه كافران را به خشم آورد (ولی) كسانی از آن‌ها را كه ایمان آورده و كارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است.
نشانه‌های امت اسلامی
اسلام پیروان خود را اینجور تربیت می‌كند: «و الّذین معه اشدّاء على الكفّار رحماء بینهم تریهم ركّعا سجّدا یبتغون فضلا من اللَّه و رضوانا سیماهم فى وجوههم من اثر السّجود»؛ این‌ها نشانه‌هاى امت اسلامى است. این‌ها آن معنویتى است كه در آن‌ها وجود دارد؛ آن توكل، آن توجه به خدا، آن تذكر، آن خضوع در مقابل پروردگار. این، خاصیت پرورش انسان مسلمان و مؤمن است. اسلام اینجور انسانى پرورش می‌دهد: در مقابل خداى متعال، خاضع؛ با برادران ایمانى، رحیم، مهربان؛ اخوت اسلامى، برقرار؛ اما در مقابل مستكبران، در مقابل ظالمان، مثل كوهِ استوار مى‌ایستند؛ «و مثلهم فى الانجیل كزرع اخرج شطئه فأزره فاستغلظ فاستوى على سوقه». این، همان مراحل رشد امت اسلامى است؛ سر می‌زند، رشد می‌كند، بالندگى پیدا می‌كند، مستحكم می‌شود. «یعجب الزّرّاع»؛ خود آن كسانى كه این زمینه را فراهم كردند، به شگفت مى‌آیند. این دست قدرت الهى است كه اینجور انسان‌ها را رشد می‌دهد. «لیغیظ بهم الكفّار»؛(۱) دشمن مستكبر وقتى به این انسان مسلمانِ تربیت شده‌ى بالیده‌ى در دامان اسلام نگاه می‌كند، معلوم است كه به خشم مى‌آید و ناراحت می‌شود. ما باید اینجورى عمل كنیم. خود را بسازیم. خود را با قرآن تطبیق دهیم. اخلاق خود را، رفتار خود را، با دوستان، با معارضان و معاندان، با مستكبران، طبق برنامه‌ى قرآن تنظیم كنیم. خداوند متعال وعده كرده است كه به افرادى كه اینجور حركت كنند، پاداش خواهد داد، اجر خواهد داد. این اجر، هم در دنیاست، هم در آخرت. در دنیا عزت است، برخوردارى از زیبائى‌ها و تمتعات الهى در این عالم است – كه براى انسان‌ها فراهم كرده است – در آخرت هم رضوان الهى و بهشت الهى است.(۲)
«اشداء علی الكفار» به چه كسانی می‌گویند؟
خداى متعال در سوره‌ى سراسر حماسه و درس فتح، بعد از آن‌كه همه‌ى آیات حماسه را بیان مى‌كند، درباره‌ى اصحاب پیغمبر مى‌فرماید «اشدّاء على الكفّار رحماء بینهم»؛ این‌ها در مقابل كفّار – یعنى همان دشمنانى كه صف بسته‌اند – شدیدند. مراد از كفّار، آن یهودى یا مسیحى نبود كه زیر سایه‌ى پیغمبر در مدینه زندگى مى‌كرد. همان وقت بودند، مسیحیان و یهودیانى كه داخل مدینه زندگى مى‌كردند و پیغمبر و اصحابش با آن‌ها روابط خوبى داشتند. آن‌ها را «اشدّاء على الكفّار» نمى‌گوید. «اشدّاء على الكفّار» به كفارى مى‌گوید كه یا مثل كفّار قریش به طور دائم علیه اسلام و مدینه‌ى اسلامى در حال تحرّكات نظامى بودند؛ یا مثل یهودیهاى بنى‌قریظه و خیبر و بقیه‌ى مناطق دائم كارشكنى مى‌كردند – بروند این طرف و آن طرف سفر كنند، این گروه و آن گروه را علیه اسلام جمع كنند؛ لشكركشى كنند، تحریك كنند، شایعه درست كنند – و یا كسانى كه در چهره‌ى مسلمان اما با دل و باطن كافر در داخل مدینه زندگى مى‌كردند و دائم هم یا با كفّار دسته‌ى اول و یا با كفّار دسته‌ى دوم ارتباط داشتند. «اشدّاء على الكفّار»، یعنى اشدّاء بر این سه دسته.(۳)
این كفّار كجا هستند؟ هر غیر معتقد به اسلام كسى نیست كه باید نسبت به او سختگیر بود و شدّت گرفت. قرآن مى‌گوید: «لا ینهاكم اللَّه عن الّذین لم یقاتلوكم فى الدّین و لم یخرجوكم من دیاركم ان تبرّوهم و تقسطوا الیهم انّ اللَّه یحبّ المقسطین»؛(۴) كسانى كه با شما سر ستیزه ندارند و علیه شما توطئه نمى‌كنند و كمر به نابودى نسل و ملت شما نبسته‌اند، ولو از دین دیگرى باشند، با آن‌ها نیكى كنید و رفتار خوب داشته باشید؛ كافرى كه با او باید شدید بود، این نیست. «انّما ینهاكم اللَّه عن الّذین قاتلوكم فى الدّین و اخرجوكم من دیاركم».(۵) باید با كسانى شدید بود كه با هویّت، اسلام، ملیّت، كشور، تمامیت ارضى، استقلال، شرف، عزّت، ناموس، سنّت‌ها، فرهنگ و ارزشهاى شما مبارزه مى‌كنند.(۶)
معنای درست «اشداء علی الكفار» چیست؟
اشداء بر كفار معنایش این نیست كه با كفار دائم در حال جنگند. اشداء، شدت، یعنى استحكام، استوارى، خورده نشدن.(۷) «اشداء» جمع «شدید» است. شدید یعنى سخت، سخت یعنى نفوذناپذیر. هر جسمى كه سخت‌تر باشد، وقتى با جسم دیگرى اصطكاك پیدا كرد، در آن جسم دیگر اثر می‌گذارد، اما از آن جسم اثر نمی‌پذیرد.(۸) یك فلزى زنگ می‌زند، خورده می‌شود، پوك می‌شود، از بین می‌رود؛ یك فلز هم قرنهاى متمادى كه بگذرد، دچار خوردگى و زنگ‌زدگى و پوسیدگى و پوكى نمی‌شود. اشداء یعنى این. شدت یعنى استحكام.(۹) درباره‌ى آهن مى‌گوید: «فیه بأس شدید».(۱۰) شدید است؛ یعنى مستحكم است. شدّت در اینجا به معناى ظلم نیست، به معناى حتماً خونریزى هم نیست. به معناى استحكام است؛ یعنى این خاكریز نباید شل و نرم باشد؛ این دیوار نباید رخنه داشته باشد.(۱۱)
استحكام یك وقت در میدان جنگ است، یك جور بروز می‌كند؛ یك وقت در میدان گفتگوى با دشمن است، یك جور بروز می‌كند. شما ببینید پیغمبر در جنگهاى خود، آنجائى كه لازم بود با طرف خود و دشمن خود حرف بزند، چه جورى حرف می‌زند. سرتا پاى نقشه‌ى پیغمبر استحكام است؛ استوار، یك ذره خلل نیست. در جنگ احزاب پیغمبر با طرفهاى مقابل وارد گفتگو شد، اما چه گفتگوئى! تاریخ را بخوانید. اگر جنگ است، با شدت؛ اگر گفتگو است، با شدت؛ اگر تعامل است، با شدت؛ با استحكام.(۱۲) معنایش این نیست كه حتماً بایستى دشمن را آدم بكلى پامال كند و سركوب كند؛ نه، یك وقت اقتضاى سركوبى دارد، یك وقت هم اقتضاى سركوبى ندارد؛ اما در همه حال باید در مقابل دشمن سرسخت بود.(۱۳) این معناى اشداء على الكفار است.(۱۴)
«رحماء بینهم» شامل چه كسانی است؟
براى این‌كه ما بنیانهاى سیاسى و اقتصادى و فرهنگى خود را مستحكم كنیم، پیش‌نیاز اوّلىِ قطعى ما، ایجاد وفاق و وحدت كلمه است. براى وفاق باید همه تلاش كنند. معناى وفاق این نیست كه گروه‌ها و تشكیلات و جناحهاى گوناگون اعلام انحلال كنند؛ نه، هیچ لزومى ندارد. معناى وفاق این است كه نسبت به هم خوشبین باشند؛ «رحماء بینهم» باشند؛ همدیگر را تحمّل كنند؛ در جهت ترسیم هدفهاى والا و عالى و براى رسیدن به آن‌ها به یكدیگر كمك كنند و از ایجاد تشنّج، بداخلاقى، درگیرى، اهانت و متّهم كردن بپرهیزند.(۱۵) رحماء بینهم، یعنى در بین خودشان كه هستند، نه؛ اینجا دیگر خاكریز نرم است، انعطاف وجود دارد؛ اینجا دیگر آن شدت و آن صلابت نیست. اینجا باید دل داد و دل گرفت. اینجا باید با هم با تعاطف رفتار كرد.(۱۶)
اتحاد و برادرى، فقط یك استثنا دارد. آن استثنا این است كه با كسانى كه در این حركت صحیح، اخلال مى‌كنند، بایستى با شدت برخورد كرد: «أشدّاء على‌الكفّار». این شدّت، متعلّق به آنجاست؛ اما در دایره‌ى ملت ایران، همه‌ى قشرهاى اجتماعى باید با این چشم، به یكدیگر و به هدفهاى این نظام مقدّس و این كشور اسلامى و این نقطه‌ى مورد امید مسلمانان دنیا، نگاه كنند. یعنى همه با هم، برادر و دوست و مهربان و داراى حقوقى در مقابل اراده و قانون الهى – كه بر این كشور حاكم است – باشند.(۱۷)
پی‌نوشت:
۱) فتح: ۲۹
۲) بیانات در دیدار مسئولان نظام درروز میلاد پیامبر (ص) ۱۳۸۹/۱۲/۰۲
۳) بیانات در دیدار دانشجویان و دانش‌آموزان و جانبازان ۱۳۷۹/۰۸/۱۱
۴) ممتحنه: ۸
۵) ممتحنه: ۹
۶) بیانات در دیدار جوانان سیستان و بلوچستان ۱۳۸۱/۱۲/۰۶
۷) بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم (ص) ۱۳۸۷/۰۵/۰۹
۸) بیانات در دیدار دانشجویان ۱۳۹۱/۰۵/۱۶
۹) بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم (ص) ۱۳۸۷/۰۵/۰۹
۱۰) حدید: ۲۵
۱۱) بیانات در دیدار دانشجویان و دانش‌آموزان و جانبازان ۱۳۷۹/۰۸/۱۱
۱۲) بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم (ص) ۱۳۸۷/۰۵/۰۹
۱۳) بیانات در جمع قاریان قرآن در روز اول ماه رمضان ۱۳۸۸/۰۵/۳۱
۱۴) بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم (ص) ۱۳۸۷/۰۵/۰۹
۱۵) بیانات در دیدار نمایندگان مجلس ۱۳۸۱/۰۳/۰۷
۱۶) بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم (ص) ۱۳۸۷/۰۵/۰۹
۱۷) بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم ۱۳۷۵/۰۷/۱۸
پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) – مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی
