ادامه جنگ و دفع متجاورز با ورود ایران به داخل خاک عراق، به بحث های فراوان منجر شده و و پرسش هایی را در مورد علل عدم خاتمه جنگ پس از فتح خرمشهر برانگیخته است.
همین مسئله ایجاب می کند که با تجزیه و تحلیل همه جانبه ای به این پرسش ها پاسخ داده شود. در این نوشته اجمالاً به این نکته اشاره می شود که؛ امریکایی ها و کلیه حامیان منطقه ای و جهانی عراق به دلیل آن که پس از استقرار عراق در مناطق اشغالی و تشدید منازعه سیاسی ـ نظامی در داخل ایران، امکان برتری نظامی ایران بر عراق را کاملاً مردود می دانستند، هیچ گونه آمادگی رویارویی با پیروزی های نظامی ایران و هزیمت و فرار نیروهای عراقی از مناطق اشغالی را نداشتند طوری که بنا به گفته نماینده وقت ایران در سازمان ملل، فتح خرمشهر منجر به زلزله سیاسی در سازمان ملل شد و همه با ناباوری در مورد علت و نحوه پیروزی ایران برعراق سئوال می کردند.
امریکایی ها به دلیل نگرانی هایی که از پیروزی ایران داشتند به هیچ وجه مایل به در نظر گرفتن خواسته های برحق جمهوری اسلامی مبنی بر «تعیین متجاوز» و «پرداخت غرامت» نبودند، لذا تنها بر آتش بس تاکید داشتند. (1)
حال با توجه به اهداف متجاوزان و نیز نظر به برتری نظامی ایران، آیا جمهوری اسلامی می توانست جنگ را بدون تامین خواسته های خود خاتمه دهد و یک جانبه ترک مخاصمه نماید؟
حامیان جهانی عراق با نادیده گرفتن تجاوزات و و یرانی های بسیاری که رژیم صدام به وجود آورده بود، در تلاش بودند جنگ را طوری به سود عراق خاتمه دهند که گویا اصلاً تجاوزی در کار نبوده است! و حتی در پی ایجاد وضعیتی بودند که هر گاه خواستند عراق را مجدداً به تجاوز وادار سازند و ایران را در حالت «نه جنگ، نه صلح» و در معرض تهدید دائمی قرار دهند.
امام خمینی در مورد ماهیت صلح در خواستی عراق فرمودند: «ما اگر مجرم را امروز رها کنیم، – امروزی که ما قدرت داریم- این معنای آتش بس نیست، این معنای صلح نیست».
بنابراین راه حل «مذاکره سیاسی برای تامین صلح» عملی نبود، زیرا حقوق ایران به رسمیت شناخته نمی شد تا به خاطر آن مذاکره ای انجام گیرد و نظر امریکا و حامیان جهانی و منطقه ای عراق کسب زمان برای مهار آثار برتری سیاسی ـ نظامی ایران بود؛ به همین دلیل تغییر وضعیت جنگ از «فعال» به «فرسایشی» در دستور کار آن ها قرار داشت.
مهم تر آن که احتمال تقویت روحی و نظامی عراق و حمله مجدد به داخل خاک ایران نیز وجود داشت، چنان که در پایان جنگ، پس از این که جمهوری اسلامی قطع نامه 598 را پذیرفت، عراق تلاش نظامی گسترده ای را برای اشغال مجدد اهواز و خرمشهر آغاز کرد که با شکست مواجه شد. با این ملاحظات، تنها راه حلی که در برابر جمهوری اسلامی ایران قرار داشت، تلاش نظامی برای تامین حقوق خود و تحقق صلحی شرافت مندانه بود.
ضرورت تصمیم گیری برای «تداوم» یا «پایان جنگ» با در نظر گرفتن اوضاع حاکم بر منطقه و موقعیت سیاسی ـ نظامی ایران، به برگزاری جلسات شورای عالی دفاع در حضور امام خمینی (ره) منجر شد.
در این جلسات کلیه مسئوولان، با توجه به عدم رعایت حقوق ایران از طرف عراق و حامیان جهانی اش، بر ادامه جنگ اتفاق نظر داشتند؛ اما در مورد نحوه ادامه جنگ و دلایلی که در پاسخ به سووال حضرت امام(ره) درباره علت ادامه جنگ ارائه می شد، دو نظر کلی وجود داشت. برخی بر این نظر بودند که با توجه به موقعیت برتر سیاسی ـ نظامی جمهوری اسلامی، جنگ را تا متقاعد ساختن حامیان عراق به پذیرش حقوق ایران، ادامه دهیم.
فرماندهان نظامی نیز اغلب عقیده داشتند که امکان ایستادن در خط مرزی وجود ندارد، زیرا نبودن مواضع و استحکامات طبیعی مانع از دفاع در برابر تهاجمات احتمالی عراق خواهد بود؛ ضمن این که خوزستان همواره به دلیل فقدان موانع طبیعی، از منطقه شرق بصره به طور مکرر مورد تهدید و تجاوز قرار قرار گرفته است.
«لذا باید با تصرف منطقه سیاسی و نظامی کشور، “عملیات رمضان” طراحی و اجرا شد که منجر به ورود به داخل خاک عراق، در منطقه شرق بصره شد.»
به این ترتیب، استراتژی جمهوری اسلامی پس از فتح خرمشهر، کسب یک پیروزی نظامی جهت متقاعد کردن حامیان جهانی و منطقه ای عراق برای پایان بخشیدن به جنگ، با در نظر گرفتن خواسته های برحق ایران بود.
به عبارت دیگر، استراتژی جنگ پس از فتح خرمشهر، برای تحقق صلح طرح ریزی شده بود. (2)
توقف در پشت دیوارهای دفاعی عراق در شرق بصره و ناکامی در عملیات رمضان، دلایل سیاسی و نظامی متفاوتی دارد ولی بنابر گزارش هایی که اخیراً در مورد کمک های اطلاعاتی امریکا به عراق منتشر شده است، امریکایی ها در ارزیابی خود نسبت به علل شکست های پی در پی عراق به این نکته پی بردند که ضعف مدیریت اطلاعات عراق، منشاء این شکست ها می باشد زیرا ایرانی ها با نفوذ و رخنه در خطوط دفاعی عراق و تاکتیک هایی که اتخاذ می کنند به سهولت مواضع عراق را در هم شکسته و تصرف می کنند، لذا کمک اطلاعاتی به عراق را افزایش دادند.(3)
پی نوشتها:
1- پس از آزادی خرمشهر «هنری کیسینجر» در گفتگو با واشنگتن پست اظهار داشت: « به نفع ما ست که هر چه زودتر در این منطقه آتش بس برقرار کنیم.(واشنگتن پست 3/4/1361)
2- محسن رضایی، دوره عالی جنگ سپاه، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، 1374.
3- سیری در جنگ ایران و عراق(2)، خرمشهر تا فاو، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ،1379 صفحه 5
