من احتمال می دهم کسانی که از او حمایت و تشویقش کردند ، شبیه به عوامل خارجی ای بودند که از سید علی محمد باب حمایت کردند . در آن مورد هم عده ای از عوامل وابسته برای مذهب سازی و مذهب تراشی در مقابل مذهب حق ، دور علی محمد باب را گرفتند . اصولاً در همه جریانات مذهب تراشی ها و فرقه سازی های ایران دستی از عوامل خارجی هست .
روایتی که در پی می آید ، شامل اطلاعاتی بکر در باب پیشینه شخصیتی اکبر گودرزی پایه گذار گروه فرقان است . او در مقطع حضور در مدرسه چهلستون بازار تهران با حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر شبیری آشنا و این ارتباط به صمیمیتی فراتر از آنچه رفتارهای گودرزی اقتضا می کرد ، تبدیل شد .
این آشنایی موجب گشته تا تحلیل جناب شبیری از علل لغزش های سر کرده فرقان از شناختی دست اول مایه گیرد و به جوهره و ماهیت او و گروهش بس نزدیکتر باشد .
* * * * *
./ شما از چه مقطعی و چگونه با اکبر گودرزی آشنا شدید و چه خصایلی را در او دیدید ؟
_ بسم الله الرحمن الرحیم ، من اکبر گودرزی را در مدرسه چهلستون بازار شناختم ، مدیریت این مدرسه به عهده مرحوم آیت الله آقای آشیخ حسن سعید رحمه الله علیه ، بود . ایشان باجناق بنده بودند . در کنار آن مدرسه کتابخانه ای تأسیس شده که من در تأسیس و اداره آن با آقای سعید همکاری داشتم و معمولاً به آنجا می رفتم .
گودرزی به کرات به کتابخانه می آمد و مشغول مطالعه می شد ، بیشتر مطالعه جنبی می کرد ، والا از نظر طی مدارج حوزوی به شکلی منظم و روشمند درس نخوانده بود ، بیشتر کتاب های رایج را که با حال و هوای مبارزاتی و مارکسیستی انطباق داشت ، مطالعه می کرد . آن طوری که من از وضعیت و رفتارهایش می فهمیدم ، در میان متولیان مدرسه به من علاقه و اعتماد زیادی داشت و صمیمت و رفاقتی هم بین ما ایجاد شد .
روز عمامه گذاری او هم اتفاق جالبی افتاد . در یکی از اعیاد بود که مرحوم آقای سعید به اتفاق مرحوم آقای فلسفی و عده ای از روحانیون در کتابخانه بودند و بنا بود گودرزی را معمم کنند . من فکر می کنم آقای سعید به خاطر این که می دید گودرزی چندان اهل درس خواندن نیست ، می خواست با ملبس کردن ، مقداری در او انگیزه ایجاد کند .
انسان وقتی لباس روحانیت می پوشد ، انتظارات مردم از او برای پاسخگویی بیشتر می شود و فرد مجبور است برود و درس بخواند .
آن روز وقتی من وارد کتابخانه شدم ، آقای سعید گفت خوب شد آمدی ، چون عمامه را یک سید می گذارد ، شخصی بود که در بازار تردد داشت و به کتابخانه مدرسه هم می آمد و رفتارهای بهلول واری داشت ، یعنی ظاهر رفتارهایش بعضاً نامتعارف و حتی جنون آمیز بود ، اما همیشه در پس رفتارهای او حکمت هایی وجود داشت . البته من همواره فکر می کردم آدم عارف مسلکی است و چیزهایی را می فهمد .
بعضی ها حرف ها و رفتارهای سیاسی را هم به او نسبت می دادند ، چون وقتی در بازار راه می رفت و حرف می زد ، به اولیای امور و مسئولین مملکت هم بد و بیراه می گفت ، از طرف دیگر هم خودش را به جنون می زد که کسی مزاحم او نشود ! در روزهای عید هم نقل و سکه های صاحب الزمانی به همه می داد .
وقتی که آقای سعید گفت عمامه گودرزی را بگذار ، این فرد هم وارد کتابخانه شد و شروع کرد به حضار نقل و سکه دادن . وقتی جلوی من رسید ، من خواستم پارچه را از روی عمامه کنار بزنم و آن را روی سر گودرزی بگذارم که او عمامه را از دست من قاپید و محکم توی سر گودرزی زد ! به گونه ای که عمامه تقریباً روی سر گودرزی باز شد و من مجبور شدم آن را مرتب کنم .
بعدها که به این جریان فکر می کردم ، حدس زدم این آدمی که آن روز این کار را کرد ، در آتیه گودرزی چیزهایی را می دید که چنین رفتاری را از خودش بروز داد .
خاطرم هست آن روز موقعی که عمامه گودرزی را به این شکل گذاشتیم ، او کنار من نشسته بود و عکسی هم از ما انداختند و من الان آن عکس را ندارم ، چون دو سه سال بعد که خبر شهادت شهید مطهری اعلام شد ، من بلافاصله به کمیته بهارستان رفتم و این عکس را دادم و گفتم گروه فرقان اعلام کرده که قاتل این شهید بزرگوار است و رئیس گروه هم همین فرد است که در عکس کنار من نشسته ، این عکس را تکثیر و او را دستگیر کنید .
./ اشاره کردید به مراجعه مکرر گودرزی به کتابخانه مدرسه چهلستون و مطالعه در آنجا ، مطالعات او بیشتر در چه زمینه هایی بود ؟ و آیا این مطالعات با آنچه که بعدها عرضه کرد سنخیتی داشت ؟
_ یادم می آید بیشتر کتب مرحوم دکتر شریعتی را با ولع می خواند . مرحوم شریعتی در زمینه ارائه تحلیل های جامعه شناسانه از اسلام خیلی خوب عمل می کرد ، ولی هر قدر در بحث های تخصصی دین وارد می شد ، به همان میزان اشتباهاتی داشت . البته همان طور که برخی از بزرگان و دوستان ما از جمله مرحوم آقای بهشتی می گفتند ، دکتر شریعتی هر قدر که پیش می آمد ، رو به بهبود و صحت فکر بود .
آدم منصفی هم بود ، چون در آخر عمرش پذیرفت که در آثارش اشتباهاتی هست و برای اصلاح آنها هم وکالت داد . شاید اگر مرحوم شریعتی زنده می ماند ، گودرزی هم این سرنوشت را پیدا نمی کرد ، چون اینها عمده داعیه شان اقتدا به افکار و آثار دکتر شریعتی بود و در دادگاه هم این را بروز دادند .
به هر حال یادم هست یک روز گودرزی مقاله ای از دکتر شریعتی را آورد که من مطالعه کنم . من صفحه اول آن را که خواندم ، دیدم انتقاد از روحانیت است و این که حوزه های علمیه ما تحت تأثیر علوم و معارف یونان قرار گرفته ! چون در آنجا منطق ارسطویی که پنبه اش زده شده است ، تدریس می شود .
در منطق ارسطویی گفته شده که اجتماع نقیضین محال است ، ارتفاع نقیضین هم محال است ، در حالی که علمای ما می گویند انسان از جنبه ای یک لجن بدبوست و از جنبه ای روح خدا در او دمیده شده ، این که نقیضین است . چطور این دو با هم جمع شده اند ؟ و ….
من وقتی به این مقاله نگاهی انداختم ، گفتم مطلب اشتباهی است . تصور می کردم گودرزی به غلط بودن مطلب پی برده دارد آن را به من هم نشان می دهد ، ولی دیدم دارد از جنبه اثباتش با من حرف می زند .
گفتم : ” آقای گودرزی ! یعنی از زمان ارسطو تا به حال هیچ یک از علما نفهیمده اند که این مسئله ای که ایشان به عنوان اجتماع نقیضین مطرح می کند ، درست نیست ؟ زمینه های تعالی و انحطاط در انسان که به معنای نقیضین نیست . هر انسانی می تواند از جهتی خوب و از جهتی بد باشد و این هم به این معنا نیست که دو صفت متضاد را در درونش با هم جمع کرده است . انسان یک نقطه تعالی و کمال دارد و یک نقطه سقوط و انحطاط و اینها به معنای جمع نقیضین نیست .”
وقتی من این مطلب را از گودرزی شنیدم ، متوجه شدم که او در حوزه حتی منطق را هم درست نخوانده است . فکر نمی کنم تا زمانی که در مدرسه چهلستون بود ، لمعتین را هم خوانده یا تمام کرده بود . از این حرفش مشخص شد که حتی حاشیه ملا عبدالله را هم درست نخوانده یا نفهمیده است . اگر خوانده بود ، مسئله ساده ای مثل اجتماع نقیضین را درست می فهمید .
گودرزی یک روحیه انزوا طلبی و اعراض از جمع داشت و همین موجب می شد که برداشت های خود را کمتر با علما و فضلا و افراد دیگر مطرح کند و متوجه اشتباهات خود شود . شاید همین یک موردی را هم که با من مطرح کرد در رفتار او جزو استثنائات و به این دلیل بود که به من خیلی علاقه و اعتقاد داشت . گوشه گیری او موجب شده بود که به برداشت هایی خو کند و از پوسته آنها بیرون نیاید و ادامه این روند برسد به همان جاهایی که همه می دانند .
./ بر حسب شواهد ، گودرزی بخش زیادی از تفسیرش از قرآن را که ۲۵ جزء از قرآن را در بر می گیرد ، در همان ایام حضور در مدرسه چهلستون نوشته است . آیا شما اطلاعی از چند و چون نگارش این تفاسیر و مطالعاتی که در این باره می کرد ، دارید ؟
_ باید به نکته جالبی اشاره کنم ، روزی یکی از طلاب و فضلای مدرسه چهلستون به نام آقای رضایی که با گودرزی دوستی و آشنایی داشت ، جزوه ای به نام توحید را آورد و به من داد تا مطالعه کنم . من وقتی سه صفحه از آن را خواندم ، دیدم نمی توانم ادامه بدهم . متن بسیار مغشوش و بی ربطی بود و انسان برای فهم آن اذیت می شد .
بعدها که با آقای موسوی اردبیلی درباره این جزوه صحبت کردم ، ایشان هم می گفت نتوانسته بیشتر از ۱۰ صفحه از آن را بخواند . من به ایشان گفتم شما هنر کردید ، چون من بیشتر از ۳ صفحه نتوانستم و تعجب می کنم از مرحوم آقای مطهری که نه تنها آن جزوه که تمام کتاب های گودرزی را خوانده و ایرادات آنها را هم مطرح کرده بود . واقعاً ایشان عجب حوصله ای داشت !
ایشان در مقدمه آخری که بر کتاب علل گرایش به مادیگری نوشت ، به این معنا اشاره کرد که من احساس وظیفه می کنم و این هشدار را راجع به شکل گیری این جریان انحرافی دادم تا افراد صادق اینها گول نخورند .
به هر حال آقای رضایی چند روز بعد به من گفت : ” نظر شما درباره این جزوه چیست ؟ ” گفتم : ” چرت و پرت بود .” ایشان گفت : ” ردیه ای بر آن بنویسید .” من گفتم : ” ردیه را برای اندیشه ای می نویسند که از حداقل انسجام برخوردار و حرفی برای گفتن داشته باشد و انسان بتواند بر اساس همان مسیری که مؤلف طی کرده ، بر آن ردیه بنویسد .”
بعد این بیت را برایش خواندم و پرسیدم : ” شما ایراد این بیت را چگونه می توانید بگیرید ؟ شیرینی سرکه از لحاف است / بیچاره مگس مناره باف است ! این جزوه ای که شما به من دادید از جنس همین شعر است ، اگر شما توانستید ایراد این شعر را پیدا کنید ، من هم می توانم ایرادات آن جزوه را بگیرم .”
بعد آقای رضایی گفت : ” حالا که چیزی نمی نویسید ، پس حداقل با نویسنده اش صحبت کنید ، بلکه از طریق صحبت با شما ، مقداری متوجه اشتباهاتش بشود .” البته ایشان هنوز هم به من نگفته بود که نویسنده جزوه کیست . گفتم : ” سیاق مطالب این جزوه نشان می دهد که توسط یک فرد بسیار مغرور نوشته شده است و هیچ کس دیگری را هم غیر از خودش قبول ندارد ، بنابراین حرف زدن با او هم بی فایده است .”
در آن ایام آقای مطهری یکی از کسانی بود که در قله پژوهش های دینی قرار داشت . من گفتم: ” بعید می دانم که این آدم حتی حرف آقای مطهری را هم بپذیرد.” آقای رضایی گفت : ” حرف آقای مطهری را که قطعاً نمی پذیرد ، ولی حرف شما را حتماً می پذیرد .”
گفتم : ” مگر او کیست ؟ ” گفت : ” گودرزی .” من یکه خوردم و گفتم : ” درست است ، او حرف آقای مطهری را نمی پذیرد ، ولی با من رفیق است و حرف مرا می پذیرد ، اگر او را دیدی به او بگو بیاید با هم صحبت کنیم .”
مدتی گذشت و از آقای رضایی پرسیدم : ” پس چی شد ؟ ” گفت : ” مخفی شده و پیدایش نیست .” این مربوط به زمانی است که اینها فعالیت های زیر زمینی شان را شروع کرده بودند و چندان در دسترس نبودند . من بعدها بعضی از جزوه های اینها را خواندم و فکر می کنم هنوز یکی دو جزوه آنها را هم در کتابخانه ام داشته باشم .
با خواندن این جزوه ها مطمئن شدم نویسنده بی آن که بضاعت علمی درستی داشته و از منابع علمی و تفسیری دیگری استفاده کرده باشد ، در اتاق را به روی خودش بسته و هر چه دلش خواسته نوشته ، چون پژوهش به معنای دقیق آن ، اجتهاد درباره تحقیقات دیگران و استنباط درباره آنهاست . این فرد سوادی نداشت که بتواند تفاسیر را بفهمد ، این نشان می داد که کنج خلوتی نشسته و هر چه را که به ذهنش رسیده ، نوشته است .
علاوه بر این ، عامل دیگری هم که موجب می شد او سیر قهقرایی را به شکل شدیدتری طی کند و انحرافش بیشتر شود ، هندوانه هایی بود که عده ای از اطرافیانش زیر بغل او می گذاشتند .
آقای رضایی برای من نقل می کرد ، فردی که دائماً با خارج در تماس بود ، با گودرزی خیلی گرم گرفته بود . گودرزی هر حرفی را ک می زد آن فرد از او تمجید می کرد و می گفت افکارت بسیار جدیدند و تو باید اینها را تبلیغ کنی . همین فرد برایش جلسه تشکیل می داد و در تجریش عده ای از جوان های صادق و علاقمند به دین را دور گوردزی جمع کرده بود .
من احتمال می دهم کسانی که از او حمایت و تشویقش کردند ، شبیه به عوامل خارجی ای بودند که از سید علی محمد باب حمایت کردند . در آن مورد هم عده ای از عوامل وابسته برای مذهب سازی و مذهب تراشی در مقابل مذهب حق ، دور علی محمد باب را گرفتند . اصولاً در همه جریانات مذهب تراشی ها و فرقه سازی های ایران دستی از عوامل خارجی هست .
./ یکی از مبانی فکری و عملی گروه فرقان ستیز شدید با روحانیت بود ، شما از کی متوجه شدید که این حالت به شکل فکری و عملی در گودرزی و فرقانی ها متبلور شده و از این مسئله چه خاطراتی دارید ؟
_ البته تا زمانی که اینها دشمنی خود را با روحانیت به شکل بارز نشان نداده و در امتداد این جریان ، دست به ترور نزده بودند ، تصور نمی کردم ابعاد انحراف شان تا این حد باشد . من اکبر گودرزی را که می دیدم در نهایت فکر می کردم که این فردی است که افکار غلطی دارد ، ولی اگر حتی تصورش را هم می کردم که میزان انحراف او تا این حد است ، به هر شکلی که بود می گشتم و او را پیدا و با او صحبت می کردم ، اما به هر دلیل این اتفاق نیفتاد .
عمده دشمنی گودرزی متوجه آقای مطهری ، آقای بهشتی و آقای مفتح بود و این هم به دلیل آن بود که می دانست اینها زودتر از دیگران متوجه انحرافات او خواهند شد . از طرف دیگر من گودرزی را آدم قسی القلبی دیدم ، چون در مواردی کسانی را ترور کرد که به او کمک کرده بودند و با او صمیمی بودند ، از جمله اینها تصمیم به ترور خود من هم گرفته بودند !
داستان از این قرار بود که در روزی که خبر شهادت آقای مطهری منتشر شد و بنا بود که فردای آن روز تشییع ایشان از دانشگاه تهران انجام شود ، من شب در مسجدمان صحبت کردم و ضمن معرفی گودرزی به عنوان رهبر گروه فرقان و سوابق او گفتم :
” لازم است هر کسی از این شخص خبری دارد بیاید و اطلاع بدهد و گرنه می شود حکایت آن فردی که پیغمبر (ص) طردش کرد ، ولی عثمان به او پناه داد ! من خودم با وجود این که با این فرد آشنا هستم و مدتی هم با او رفیق بودم ، اما هر جا او را پیدا کنم ، معرفی اش خواهم کرد .”
در این بین متوجه شدم یک نفر از کسانی که در مسجد بود و من او را نمی شناختم ، از شنیدن این حرف بسیار ناراحت و پریشان شد و ظاهراً هم همین فرد رفته و به مرکزیت فرقان خبر داده بود که فلانی چنین حرفی را درباره گودرزی زده و نشانی های او را هم خیلی دقیق به مردم داده !
شاید آنها از این جهت احساس خطر کرده بودند . آن شب قرار بود من بعد از اقامه نماز به مدرسه عالی شهید مطهری بروم و به جلسه هفتگی ای که مقید بودم در آن شرکت کنم ، برسم . اما آن شب هر چه استخاره کردم بد آمد و به منزل برگشتم .
ظاهراً اینها چون می دانستند که من مقید هستم هر هفته در آن جلسه شرکت کنم و عوامل خودشان را در میانه راه کاشته بودند ، قضیه را تمام شده فرض کرده و در محافل و مساجد مختلف این خبر را پخش کرده بودند که شبیری را ترور کرده اند !
من به خانه آمدم و دیدم اهل منزل می گویند که از مسجد مکرر تلفن زده اند و با تو کار دارند. من به مسجد تلفن زدم و دیدم اشغال است ، تا گوشی را گذاشتم ، یکی از دوستان تماس گرفت و پرسید : ” حالتان چطور است ؟ ” گفتم : ” خوبم .” همین که گوشی را گذاشتم ، از مسجد تماس گرفتند و گفت : ” آقای شبیری چه شده ؟ ” گفتم : ” هیچی .”
گفتند : ” از مسجد میثم زنگ زده و گفته اند که فلانی ترور شده ! ” گفتم : ” بلافاصله به آنجا زنگ بزنید و خبر را تکذیب کنید .” چون اینها با پخش کردن این نوع اخبار ، قضا را ملتهب و مردم را مضطرب می کردند .
فردا صبح در تشییع آقای مطهری ، به آقای ناطق نوری برخوردم . ایشان گفت : ” شما دیگر از من طلبی نداری ، چون همان دیشب هم برایت فاتحه خواندم و خیلی هم برای ترورت متأسف شدم .” تشییع شهید مطهری در دانشگاه و خیابان ولی عصر انجام شد و قرار شد به قم برویم .
سوار ماشین شدیم ، بین راه تهران و قم به اتفاق آقایان بهشتی ، مفتح و مهدوی کنی برای استراحت در جایی توقف کردیم ، آقای بهشتی گفتند : ” دیشب به من زنگ زدند و خبر دادند که آقای شبیری ترور شده .” پرسیدم : ” این خبر چقدر تأیید شده است ؟ ” گفتند : ” ۵/۹۹ درصد ! ” ایشان خندید و گفت : ” معلوم می شود آدم با ۵/۰ درصد هم زنده می ماند !”
من هم بلافاصله عرض کردم : ” آقای بهشتی ! من نمی دانم سعادت شهادت داشته باشم یا نه ، نفر دوم و سوم ، شما و آقای مفتح هستید . مراقب خودتان باشید .”
وقتی این حرف را زدم ، مرحوم آقای مفتح مقداری تکان خورد ، شاید این موضوع برایش غیر مترقبه بود ، اما در چهره و رفتار آقای بهشتی سر سوزنی تغییر پیش نیامد ، بسیار آرام و بر خود مسلط بود .
مرحوم آقای بهشتی در روشنگری درباره گروه فرقان و جلوگیری از توسعه آن در جامعه نقش مهمی داشت که متأسفانه کمتر کسی از آن مطلع است . این داستانی را که نقل می کنم خودم شاهدش بوده ام .
وقتی گروه اول متهمین فرقان اعدام شدند ، در بین اعدام شده ها ، فردی به نام حمید نیکنام وجود داشت . برادر آقای نیکنام به اتفاق یکی دو نفر دیگر در کانون توحید پیش من آمدند . آقای نیکنام گفت : ” برادر من اعدام شد و به حق هم اعدام شد ، حدود یک هفته قبل از اعدامش وقتی مادرم پیش او رفت ، به او گفته بود تصمیمی که برای ما گرفته شده ، تصمیم به حقی است و ما قبول داریم که مستوجب چنین مجازاتی هستیم ، منتها شما کوشش کنید که باقی جوان ها که در معرض فریب و القائات فرقان هستند ، گرفتار نشوند .”
می دانید که فرقان در آن زمان هنوز در بیرون عواملی داشت و به شدت تلاش می کرد که خود را گروهی معتقد به اسلام اصیل معرفی کند و از طرف دیگر روحانیت و نظام جمهوری اسلامی را به عوام فریبی و سوء استفاده از اعتقادات دینی مردم و سوار شدن بر موج انقلاب متهم کند !
طبیعی بود که اگر اینها می توانستند به این تبلیغات اغواگرانه ادامه بدهند و در همان حین دسته دیگری از فرقانی ها اعدام می شدند ، در بیرون از زندان می توانستند یارگیری بیشتری کنند .
آقای نیکنام به من پیشنهاد کرد که اگر جریان دادگاه اینها از تلویزیون پخش شود ، تأثیر زیادی در خنثی کردن تبلیغات اینها خواهد داشت و جلوی گرفتار شدن باقی جوان ها در دام اینها هم گرفته خواهد شد . ما آمده ایم از شما بخواهیم برای ما از آقای بهشتی وقت بگیرید تا این مطالب را به ایشان بگوییم .
عصر بود که به آقای بهشتی زنگ زدم و ایشان بلافاصله موافقت کردند . ایشان خانواده نیکنام را می شناختند و گفتند : ” فردا صبح به دیوان عالی کشور تشریف بیاورند .” آقای نیکنام اصرار داشت که همان شب با آقای بهشتی دیدار کند ، من پیغام را به آقای بهشتی منتقل کردم و ایشان فرمودند : ” بسیار خوب ! به منزل تشریف بیاورند .” من گوشی را گذاشتم و به آنها گفتم : ” شما بروید و نمازتان را با آقای بهشتی بخوانید ، من هم بعد از مسجد می آیم و به شما ملحق می شوم . ”
بعد از نماز وقتی که به منزل آقای بهشتی رفتم ، دیدم ایشان درخواست آنها مبنی بر پخش دادگاه فرقان در تلویزیون را تأیید کرده اند و فکر می کنم از فردای آن شب بود که پخش جریان دادگاه ها از تلویزیون آغاز شد .
این اتفاق که افتاد مشخص شد که اینها چیزی در چنته ندارند و صرفاً اهل توجیه ، آن هم توجیهات سطحی و سخیف هستند ، با این کار زمینه رشد و توسعه اینها در خارج از زندان گرفته شد .
مرحوم شهید لاجوردی معتقد بود که اینها جوانان صادق، ساده و در عین حال فریب خورده ای هستند و به هیچ وجه آنها را منافق نمی دانست . برای صحبت با آنها ساعت ها وقت گذاشت و از نظر فکری با آنها کار کرد . صرف نظر از مسئولیتی که داشت به عنوان یک فرد عادی می نشست و با آنها بحث می کرد و پس از مدتی توانست اکثریت قریب به اتفاق آنها را برگرداند و آزاد کند . من خاطرم هست که آنها تا سال ها پس از آزادی با آقای لاجوردی تماس داشتند .
./ هم زمان با تبلیغات گودرزی و عوامل فرقان ، شیخی به نام حبیب الله آشوری هم با ارائه یک سلسله تفاسیر از اصول و معارف قرآنی به جریان تفاسیر چپ گرایانه و فرقان گونه دامن می زد ، از این شخص چقدر شناخت داشتید ؟
_ من از این فرد شناخت دقیقی نداشتم ، ولی در موردش از رهبر معظم انقلاب مد ظله ، سؤال کردم . ایشان آشوری را خوب می شناختند . او مدتی پیش ایشان درس می خواند ، می دانید که دستاویز آشوری برای تبلیغات علیه ساده زیستی بود ، اینها ساده زیستی نامعقول و افراطی را تبلیغ می کردند .
در آن گفتگو من در این مورد از آیت الله خامنه ای سؤال کردم و ایشان فرمودند : ” تمام فرش های منزل من به اندازه یکی از قالی هایی که در اتاق او بود ، ارزش نداشت . منتها او کثیف و جلنبر بودن را به معنای ساده زیستی گرفته بود ! ”
ساده زیستی به معنای استفاده کم و بازدهی زیاد است ، این طور نبود که این فرد به حداقل اکتفا کند ، اما عبا کج انداختن و لباس های نامرتب و چرک به تن کردن را نشانه های ساده زیستی می دانست و لذا منش چهره هایی چون آیت الله بهشتی و آیت الله خامنه ای را که مرتب و آراسته ظاهر می شدند ، اشرافی تلقی می کرد و بسیار هم روی این دیدگاه تبلیغ می کرد . البته این ذهنیت از او به برخی از افراد دیگر هم سرایت کرده بود .
خاطرم هست در سال ۵۸ ، آقای امامی کاشانی سفری به مشهد رفتند و برگشتند و در حضور آقای بهشتی و آقای مفتح و بنده از قول شیخ علی تهرانی مطلبی را نقل کردند . ایشان گفتند که شیخ علی تهرانی در مشهد از آقای بهشتی انتقاد کرده بود که ایشان زندگی اشرافی دارد و زی طلبگی را رعایت نمی کند و زندگی اش ، زندگی یک روحانی زاهد نیست .
آقای مفتح عصبانی شد و از آقای بهشتی دفاع کرد که : ” نخیر ! این طور نیست ، ایشان حتی از وجوهات هم برای زندگی اش استفاده نمی کند و بخشی از همان حقوقی را هم که از آموزش و پرورش دریافت می کند ، صرف رسیدگی به فقرا می کند و … ”
آقای بهشتی گفتند : ” آقای مفتح ! اجازه بدهید صحبت شان تمام شود .” آقای امامی دوباره شروع کرد که : ” بله ! شیخ علی آقا به رفتارهای آقای بهشتی انتقاد دارد .” و مجدداً آقای مفتح پرخاش کرد و آقای بهشتی تذکر داد که پرخاش امری نابجاست .
بار سوم که آقای مفتح نتوانست این حرف ها را تحمل کند و شروع به دفاع از آقای بهشتی کرد ، مرحوم شهید بهشتی با حالت مسلطی گفت : ” جناب آقای مفتح ! اجازه بدهید که در برابر حق تسلیم باشیم ، مگر ما ادعا نمی کنیم که شیعه علی بن ابیطالب (ع) هستیم ؟ واقعیت این است که هر قدر زندگی ما از نظر زهد به ایشان نزدیک تر باشد ، در این ادعا صادق تر هستیم . البته زندگی من بیش از زندگی یک طلبه معمولی است .”
و شروع کردند به توضیح دادن درباره شرایط زندگی گذشته و حال خودشان و این که الان در چه شرایطی زندگی می کنند . حال آن که ایشان زندگی بسیار ساده ای داشت و کسانی که به منزل ایشان رفت و آمد داشتند این را خیلی خوب می دانستند . منتها بسیار مرتب ، منظم و با سلیقه بودند و این تصور در ذهن عده ای به وجود می آمد که ایشان پول زیادی را خرج زندگی اش می کند .
خاطرم هست آقای بهشتی نقل می کرد تنها چیز با ارزش در منزل ایشان قالیچه ای بود که مادر همسرشان هنگام ازدواج به آنها هدیه داده بود و هر وقت به مسافرت می رفتند ، آن را به همسایه می دادند که دزد نبرد !
بقیه چیزهایی که در خانه ایشان بود ، به گفته خودشان آن قدر ارزش نداشت که دزد به خاطر آنها خود را به زحمت بیندازد . وسایل خانه شان غالباً ساده و کم قیمت بود ، به اضافه مقدار زیادی کتاب که دزدان معمولاً چندان اهل مطالعه نیستند و برایشان صرف ندارد کتاب بار بزنند . این چیزی بود که من خودم از مرحوم آقای بهشتی شنیدم .
./ بعضی از تحیلیل گران تاریخی در سال های اخیر بین حرکت فدائیان اسلام و گروه فرقان نوعی مشابه سازی انجام داده و مدعی شده اند که اولاً هر دو طلبه و کم سن و سال بودند و گروه سیاسی فرهنگی تشکیل دادند و هر دو در نهایت دست به اسلحه بردند .در واقع آنها می خواهند برای مخدوش کردن چهره مرحوم نواب این دو جریان را یک کاسه کنند . با توجه به این که شما با هر دو شخصیت از نزدیک آشنا بودید ، این مشابه سازی را چقدر مستند می دانید ؟
_ این که از اساس حرف بیهوده و مغرضانه ای است . بارزترین تفاوت مرحوم نواب با امثال گودرزی این بود که شهید نواب تا از مجتهد جامع الشرایطی برای انجام عملیات مسلحانه فتوا نمی گرفت ، هیچ اقدامی نمی کرد .
مراجع بزرگی حامی نواب بودند و مجوز شرعی کارهای او را صادر می کردند ، در حالی که گودرزی اساساً به روحانیت و مرجعیت اعتقادی نداشت و ستیز با روحانیت در تمامی سطوح ، یکی از مبانی کارهای فرقان بود ، بنابراین این تشبیه باطل است .
من لازم می دانم برای ادای دین به شهید بزرگوار مرحوم نواب چند کلمه ای را در اینجا عرض کنم تا نسل جوان ما این شخصیت را بیشتر بشناسند . من در طول عمر خودم دو تن را فوق العاده دیده ام ، یکی مرحوم امام و دیگری مرحوم نواب .
مرحوم نواب از این جهت که در جوانی یعنی از ۲۷ تا ۳۲ سالگی آنچنان اوج فکری ای داشت که در کتاب حکومت اسلامی او کاملاً مشخص است یک نابغه است . اگر شما برنامه حکومتی فدائیان اسلام را بررسی کنید و ببینید چه راه حل هایی را برای سالم سازی بخش های مختلف حکومت ارائه کرده اند که عمده آنها سه چهار دهه بعد در جمهوری اسلامی مورد عمل قرار گرفت ، متوجه عمق فکری این مرد خواهید شد .
اما در مورد با مجوز عمل کردنش ، من به دو خاطره که خودم شاهد بوده ام بسنده می کنم . یک بار مرحوم نواب به قم آمده بود و بنده و آقای خدایی که در سال های اخیر در دفتر مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی به خدمت مشغول بود ، در جلسه ای در خدمت شان بودیم . در آنجا آقای خدایی همین اشکال را به مرحوم نواب مطرح کرد که : ” شما بر اساس کدام مجوز شرعی ترور می کنید و آدم می کشید ؟ ”
مرحوم نواب گفت : ” ای برادر ! ما می دانیم راهی را که داریم می رویم به شهادت منجر خواهد شد و کاملاً با علم به این که به کجا داریم می رویم ، حرکت مان را شروع کرده ایم . انگیزه ما زنده کردن نام و اندیشه اسلامی است و ترور افراد را هم به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته ایم . ما بارها اتمام حجت و ارائه طریق می کنیم ، همان چیزی که دستور اسلام و شیوه انبیاء بوده که در مواجهه با کفار ، ابتدا آنها را نصیحت و سپس اتمام حجت می کردند .”
در همین اثناء که مرحوم نواب حرف می زد ، مرحوم واحدی هم وارد شد و دنباله حرف های ایشان را اینگونه بیان کرد و گفت : ” الان مرحوم آیت الله حجت از دنیا رفته ، ولی یکی از کسانی که ما درباره فعالیت هایمان به طور مفصل با او صحبت می کردیم ، ایشان بود .”
این در حالی که در حوزه این طور شایع کرده بودند که آیت الله حجت به شدت غیر سیاسی است ! مرحوم واحدی می گفت که ایشان مجوزهای شرعی را به ما می دادند .
واقعیت این است که علی الخصوص در این اواخر ، بدنه حوزه و بسیاری از شخصیت های حوزه به حقانیت راه مرحوم نواب پی برده بودند . بسیاری بر این قضیه تکیه می کنند که مرحوم آیت الله بروجردی دستور اخراج آنها را از حوزه داد ، البته عده ای هم ریختند و فدائیان اسلام را زدند که این بخش از قضیه ابداً دستور مرحوم آیت الله بروجردی نبود ، اما به این نکته اشاره نمی کنند که ایشان توسط مرحوم آیت الله بدلا به فدائیان کمک مالی می کردند .
خاطرم هست که بعد از آزادی مرحوم نواب از زندان در زمان مصدق ، همه طلاب و فضلا و علما به دیدن او آمدند ، از طرف آیت الله بروجردی هم ، مرحوم آیت الله فاضل قفقازی ، پدر مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی و نیز آیت الله بدلا به دیدن نواب آمدند . در آن زمان آیت الله صدر مریض بودند و مرحوم نواب به دیدن ایشان رفت . حمایت آقای صدر از فدائیان اسلام بسیار مشهود بود و همه از این قضیه مطلع بودند .
اما خاطره دومی که دارم و شنیدنی است ، این است که در یک مورد خود من واسطه فدائیان اسلام و مرحوم آیت الله بروجردی شدم . در جریان مبارزه ای که مرحوم آقای فلسفی به پشتوانه مرحوم آیت الله بروجردی و با چراغ سبز شاه با بهائیت شروع کرده بود ، آقای واحدی به قم آمد و گفت :
” ما مبارزه با بهائیت به عنوان یک فرقه ضاله موافقیم ، منتها معتقدیم شاه نباید میدان دار مبارزه با بهائیت شود، قطعاً شاه در این مسئله صداقت ندارد و از آنجا که بهائیان با کانون های خارجی ارتباط دارند ، آنها با فشار بر شاه موجب می شوند که عقب نشینی کند . آقای فلسفی باید کفه مبارزه با بهائیت را به طرف آقای بروجردی سنگین تر کند .”
البته ایشان هم عملاً همین کار را کرد و در سخنرانی های خود بیشتر بر حمایت آقای بروجردی و نامه هایی که ایشان به او نوشته بود ، تکیه می کرد .
همان طور که پیش بینی می شد ، در اواسط کار شاه به آقای فلسفی پیغام داد که صحبت درباره بهائیت را قطع کند و ایشان هم گفته بود که : ” این کار را نمی کنم و اگر مانع شوید ، دیگر منبر نمی روم .” و یک حالت افسردگی و ناراحتی شدید برای آقای فلسفی پیش آمد . واحدی می گفت : ” ما در تهران با آقای فلسفی تماس گرفتیم و ایشان به قدری بی حوصله و افسرده بود که نتوانست با ما صحبت کند .”
به هر حال در این ملاقات واحدی به من گفت : ” حالا که شاه و دربار از مبارزه با بهائیت عقب کشیده ، بهترین فرصت است که این مبارزه با نام آیت الله بروجردی به عنوان رئیس مسلمین و مرجع اعلای شیعه ادامه پیدا کند ، ما با آقای بروجردی رابطه حسنه ای داریم و بر خلاف تصور همه ایشان تا به حال دو بار توسط آقای بدلا برای ما پول فرستاده ، منتها تماس مستقیم را به صلاح آقای بروجردی نمی دانیم و معتقدیم ایشان باید حفظ شود و اگر با ما تماس مستقیم بگیرد ، شاید علیه ایشان جو سازی شود .”
و از من خواست توسط پدرم به آیت الله بروجردی پیغام بدهم که : ” اگر دستور می دهند علیه بهائیت مقاله بنویسیم ، این کار را می کنیم ، اگر باید سخنرانی کنیم ، این کار را خواهیم کرد و اگر دستور بدهند که سران این فرقه ضاله و کسانی که در حکومت از اینها حمایت می کنند از سر راه برداریم ، این کار را خواهیم کرد ، اگر هم دستور بدهند سکوت کنیم ، این کار را خواهیم کرد ، ما می خواهیم کاری کنیم که این جریان به نام آقای بروجردی تمام شود .”
من این حرف را به پدرم منتقل کردم ، ولی از جوابی که آقای بروجردی دادند بی اطلاعم ، چون مرحوم آقای بروجردی تظاهر به ارتباط با فدائیان اسلام نمی کردند . بعدها فهمیدم که از طریق آقای بدلا پیغام داده بودند که از ادامه مبارزه مأیوسند ، چون در آغاز تصور می کردند که دستگاه هم از این قضیه حمایت خواهد کرد .
این واقعاً اوج اراده فدائیان اسلام را در پیروی از مرجع تقلید زمان و اراده کامل آنها برای در اختیار نهادن تمام بضاعت شان برای تحقق اراده مرجعیت شیعه بود . این شبیه سازی از اساس نادرست است ، چون فرقانی ها اساساً روحانیت را قبول نداشتند .
./ ما در مقطعی به سر می بریم که خطر بروز و اشاعه تفکرات فرقان گونه که خود را محتاج به بررسی دین به شیوه فقاهتی نمی دانند ، بیشتر شده است و تقریباً به طور مداوم ، شاهد بروز چنین تفکراتی هستیم . با توجه به این که شما با بسیاری از چهره هایی که چنین افکار و تمایلاتی داشتند ، آشنایی داشتید ، فکر می کنید در برابر گروه های فرقان گونه چه باید کرد ؟
_ به نظر من باید بدون تعارف و با صراحت ، بدنه مسلمان جامعه را که حقیقت جو و صادق است ، به حوزه ها ، علما و مراجع تقلید و در رأس آنها رهبر معظم انقلاب ارجاع داد که الان تبلور پیوند حوزه و فقاهت با حکومت هستند ، یعنی همان چیزی که سالیان سال آرزوی علما بوده است که آنچه در حوزه ها تبیین می کردند ، یک روز بر مسند حکومت قرار گیرد و تمام رفتارهای حکومت بر مبنای آن تدوین و تنظیم شود .
در طول تاریخ ، دشمنان و کشورهای استعمارگر تلاش بسیار زیادی برای جدا کردن مردم از روحانیت کردند و این تلاش ها از مقطع جنبش تنباکو به بعد و نیز در نهضت نفت ، مضاعف شد ، یعنی انگلیس با تمام توانایی و هیمنه ای که داشت ، ناگهان متوجه شد که همه ابهتش در برابر یک فتوا فرو می ریزد و بی اعتبار و بی ارزش می شود ، لذا اینها برای تضعیف روحانیت و مرجعیت راههای مختلفی را امتحان کردند .
اولاً از همان زمان شروع به ساختن فرقه های مختلف دینی و مذهب تراشی کردند . راه دیگر این بود که روشنفکران غرب زده و متجددینی را که اصلاً اعتقاد نداشتند که اسلام باید حاکم باشد و مردم باید خود را ملتزم به دین بدانند ، تقویت کنند .
از سوی دیگر بعضی از گرایشات متحجر را تقویت کردند که نمونه بارز آن در زمانه ما ، طالبان است . الان کیست که نداند طالبان با حمایت آمریکا به حیات خود ادامه می دهد . آنها تظاهر به مبارزه با طالبان می کنند ، ولی در واقع طالبان در سایه حمایت آمریکا و یا دست کم تساهل او دارد به حیاتش ادامه می دهد ؟ یعنی آنها حساب ویژه ای برای تقویت جریان متحجر در مقابل جریان اسلامی باز کرده اند .
روحانیت با وجود همه این حیله ها و تدابیر ، توانست بزرگ ترین عامل استعمار یعنی حکومت شاه را ساقط کند . بدیهی است که این دشمنی افزایش بسیار پیدا خواهد کرد . زمانی که روحانیت در مصدر حکومت نبود ، در مقاطعی چون جنبش های تنباکو یا مشروطه یا ملی شدن نفت ، آن ضرب شست ها را به استعمار نشان داد .
حالا که حکومت به دست علما افتاده و با اتکای به قدرت دین و مردم ، اینها را از منطقه بیرون کرده اند ، بدیهی است که بسیار انگیزه تر عمل خواهند کرد و به همین دلیل استعمار در حال حاضر علاوه بر نمونه هایی که برشمردیم ، القای ناکارآمدی نظام اسلامی را در انجام وعده ها و نویدهایی که به مردم داده در دستور کار خود قرار داده است .
ما دیدیم که در انتخابات اخیر دو نفر آدم غافل مرتباً در تلویزیون القا می کردند که در ظرف چهار سال گذشتته حکومت به دست آدمی بوده که دائماً دروغ می گفته ! من درصدد وارد شدن به دعوای آن دو نفر با نفر سوم نیستم ، بحث فراتر از اینهاست این افراد خواسته یا ناخواسته ، عامدانه یا غافلانه ، به توطئه ای که از طرف دشمن طراحی شده ، دامن زدند و با القاء این که اینها دروغگو هستند ، سعی کردند مردم را از رهبری ، نظام و اسلام ناامید کنند.
لذا باید تمام هم خود را صرف تقویت حوزه و مراجع و رهبری کنیم . اگر چنین باشد نظام بیمه می شود و گرنه مجدداً شاهد نوعی ارتجاع خواهیم بود که انشاءالله بینش و آگاهی مردم اجازه چنین کاری را به آنها نخواهد داد ، تبلیغات جریانات فرقان گونه هم خنثی می شوند و جوانان نیز در دام اینها نخواهند افتاد .
پایان
