طول عمر

متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش   ::  1378/10/7

بسم الله الرحمن الرحيم

الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي.
«وَ عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمُرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ، فَإِذَا كَانَ عُمُرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْكَ قَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ، أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَّ»(صحيفه سجاديه، دعاى‏20) بينندگان امسال سر سفره امام سجاد(عليه السلام) بوديم و دعاي مكارم الاخلاق را تفسير كرديم. و اين بحث را روز نوزدهم ماه رمضان بينندگان عزيز مي‌بينند و گرچه روز 7 دي هم هست و مناسبت سالگرد شهيد آية الله غفاري و سالگرد تأسيس نهضت سواد آموزي است، اما روز نوزدهم ماه رمضان مردم آمادگي شنيدن حرفي غير از حرفهاي علي(عليه السلام) و مربوط به او را ندارند. و چون من رييس نهضت هستم از همكاران عزيز و آموزشياران كه بايد تك تك درب خانه‌ها را زده و با مشقت و با كمترين حقوق در دورترين روستا و كارشان را انجام داده و درخشيده اند، تشکر مي‌کنم. و من ديشب مهمان بودم درمنزل پزشكي كه از نهضت سواد آموزي به اين درجه رسيده بود و چه افرادي به دبيرستانها ودانشگاه‌ها و راهنمايي‌ها رفته و ميليون‌ها افراد با سواد شدند و افراد لازم التعليم تحت پوشش آمدند، از شما تشكر مي‌كنيم و اجازه بدهيد درباره نهضت يكي دو دقيقه بيشتر صحبت نكنم چون روز نوزدهم روز امير المؤمنين عليه السلام است نه روز نهضت سواد آموزي. ان شاء الله فرصتهاي ديگر درباره نهضت سواد آموزي صحبت خواهيم كرد.
اما دعاي مكارم الاخلاق را رسيديم به جمله‌اي كه فرهنگ خوبي را به جامعه القا مي‌كند، چون وقتي ما مي‌خواهيم در حق كسي دعاي خوبي كنيم، مي‌گوييم: خداوند شما را طول عمر دهد. «وَ عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمُرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ، فَإِذَا كَانَ عُمُرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْكَ قَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ، أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَّ» امام سجاد عليه السلام طول عمر مي‌خواهد اما با يک شرط، چون هر طول عمري به درد نمي‌خورد و آن شرط اين كه عمرش «بِذْلَةً» باشد و «بِذْلَةً»: يعني لباسي كه به تن چسبيده است مثل لباس كار، يعني عمرم مثل لباس كارم كه تمامش در راه طاعت تو باشد. وهمه‌اش از قبيل: گفتن و حب، بغض و هجرت و. . . رنگ الهي داشته باشد. و «مرتع» از مراتع است، يعني: چراگاه. و مي‌فرمايد: اگر عمر من چراگاه شيطان بود، چون در چراگاه هيچ منعي براي چهارپا نيست و از هر جا بخواهد مي‌چرد و لگد مي‌کند و کسي هم به او کاري ندارد، اگر شيطان نيز همين طور مرا بر هركار زشتي تحريك كرده و راحت در عمر من مي‌چرخد. مي‌فرمايد: اگر عمرم اين چنين شد پس مرگ مرا برسان، و اين چنين عمري را نمي‌خواهم. قبل از آن كه خشم و غضب تو بر من سبقت نگرفته و محكم نشده است مرا قبض روح کن، پس هر طول عمري خوب نيست. فردي به يك نفر گفت: التماس دعا، طرف فكر و نگاهي كرد گفت: خداوند هر چه زودتر جانت را بگيرد. او تعجب كرد كه من گفتم: دعا كني، گفت: بله تو وجودي هستي كه هر چه بيشتر عمر كني گناهت بيشتر مي‌شود، پس بهتر آن است كه نباشي تا گناه نكني. شايد از بهترين آياتي كه دلالت دارد كه طول عمر فايده‌اي ندارد اين آيه باشد كه شيطان به خداوند گفت: «قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْني‏ إِلى‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرينَ إِلى‏ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» حجر/38-36. خدايا به من تا روز قيامت مهلت بده، خداوند هم فرمود: پس تو از مهلت داده شدگاني. اگر فقط طول عمر ارزش باشد كه شيطان هم طول عمر دارد، طول عمر براي چه؟ براي شيطنت و اغفال؟ اصولاً دنيا مثل كليد است که از يك طرف قفل را باز و از يك طرف مي‌بندد. پول در راه خير عبادت و خوب است و در راه شر بد است و همچنين عمر و علم در دست اهل خوب و در دست نا اهل بد است، زور در دست ولي خداوند مي‌شود زور بازوي اميرالمؤمنين(عليه السلام) اما زور در دست شمر(مي شود جنايت) و اولاد همين طور. شخصي است بنام اشعث كه خودش شمشير به روي علي عليه السلام كشيد و دخترش امام حسن عليه السلام را شهيد كرده و پسرش براي مقابله و شهيد كردن امام حسين عليه السلام به كربلا آمد. از اين بدتر و خبيث‌تر نمي‌شود كه قرآن مي‌فرمايد: «كَشَجَرَةٍ خَبيثَةٍ» ابراهيم/26. يعني دودمانش نجس است. و از آن طرف در تاريخ خانواده‌اي با بركت‌تر از خانواده ابوطالب نداشتيم. خودش اولين حامي پيامبر صلي الله عليه واله و سلم چون رياست مكه را داشت خيلي از آنها كه قصد اذيت كردن حضرت را داشتند به خاطر ابو طالب ملاحظه مي‌كردند. و يكي ازفرزندانش علي بن ابيطالب(ع) و نوه‌هاي آن يازده امام عليهم السلام و فرزند ديگرش جعفر طيار برادر حضرت علي عليه السلام که شهيد شد و دو دستش را مثل ابا الفضل عليه السلام در جنگ موته داد، و قبرش در اردن است. و فرزند جعفر طيار يك فرد انقلابي و قهرمان جبهه. و فرزند ديگر ابوطالب، عقيل و فرزند عقيل، مسلم بن عقيل. وفرزندان او دو طفلان مسلم. يك ريشه همه‌اش بركت و يك ريشه همه‌اش نجس است. اما اشعث که دختر قاتل امام حسن عليه السلام و پسر قاتل امام حسين عليه السلام شد. در سينه همه زنها شير است اما شير پستان حليمه سعديه بايد استخوان پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم شود. همه درختها چوب است ولي يك چوب است كه درب حرم امام حسين عليه السلام مي‌شود، و در همه زمينها در آن پنبه رشد مي‌كند ولي يك پنبه است كه عمامه پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم مي‌شود. تار عنكبوت زياد است ولي يك تارعنكبوت محافظ حضرت در غار مي‌شود. انگور، انگور است يكي سلول بدن امام(خميني ره) و يكي شراب شده و سلول بدن صدام ميشود. شب قدر برد و باخت عجيبي است چون بحث خانه و كفش و كلاه و ماشين نيست كه ارزان يا گران مي‌شود، بلکه صحبت سعادت ابدي يا شقاوت ابدي است. قرآن مي‌فرمايد: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في‏ أَحْسَنِ تَقْويمٍ» تين/4. و يك وقت همين انسان مي‌شود: «ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلينَ» تين/5.
برد و باخت به يک ميليون يا دو ميليون نيست. يك زمان كار انسان به جايي مي‌رسد كه خداوند به او مباهات مي‌كند. او به جاي پيامبر(صلي الله عليه و اله و سلم) خوابيد و به جايي رسيد كه يك ضربت او بر عبادت جن و انس شرف دارد: «لضربة علي يوم الخندق أفضل من عبادة الثقلين»(إقبال‏الأعمال، ص‏467) و انسان گاهي به جايي مي‌رسد كه حتي نفس كشيدن او هم جنايت است. دعا را بخوانيد: «وَ عَمِّرْنِي مَا كَانَ عُمُرِي بِذْلَةً فِي طَاعَتِكَ، فَإِذَا كَانَ عُمُرِي مَرْتَعاً لِلشَّيْطَانِ فَاقْبِضْنِي إِلَيْكَ قَبْلَ أَنْ يَسْبِقَ مَقْتُكَ إِلَيَّ، أَوْ يَسْتَحْكِمَ غَضَبُكَ عَلَيَّ» خدايا به من عمر بده مادامي که عمر من در راه عبادت باشد. آيا مي‌شود عمر در راه عبادت باشد؟ در بحثهاي اول ماه رمضان و دعاي مكارم گفتيم كه مي‌فرمايد: «اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِكَ نِيَّتِي»(صحيفه سجاديه، دعاى‏20) خدايا كاري كن كه همه كارهايم عبادت شود. نام فرزند گذاشتن عبادت باشد، 20 ميليون محصل داريم که درس را به اين نيت بخوانيم: براي اينكه خداوند دوست دارد، براي با سواد شدن و براي خدمت به خلق خدا. و آنها كه به غير خدا پناه ببرند باخته اند. در اين زمينه مثنوي شعري دارد كه بلد نيستم و اگر هم بلد بودم جايش نيست كه انسان آن را روز نوزدهم بخواند اما محتواي آن را مي‌گويم كه: پرنده‌اي در هوا مي‌پريد و سايه‌اش روي زمين بود، كم عقلي و ابلهي و بي خردي، تفنگ به دست تير و فشنگ را(به جايي اين كه به خود پرنده در هوا بزند) به سايه او روي زمين مي‌زد، آخر كار ديد همه تلاشش بيهوده، وهم و خيال و سايه بود و دستش خالي و تفنگ و هم فشنگ نداشت. قرآن مي‌فرمايد: بسياري از فكرهايي هم كه ما مي‌كنيم اينچنين پوك پوك است. مي‌فرمايد: «كَسَرابٍ بِقيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً» نور/39. (اعمالشان) مثل سرابي است که انسان تشنه مي‌پندارد آب است. گاهي كه انسان در آسفالت راه مي‌رود فكر مي‌كند يك كيلومتري او آب است، انسان تشنه خيال مي‌كند كه سراب، آب است. براي چه چيز علي عليه السلام را كشتند؟ مردم كوفه جمع شده و امام حسين عليه السلام را كشته براي چه؟ آيا حکومت ري ارزش اين کار را داشت؟ و آيا عمر سعد که به عشق ملك ري اين جنايت را مرتکب شد، به آن رسيد؟ حكومت ري سايه‌اي بود كه او را بدبخت كرده و به خاطر كشتن امام حسين عليه السلام تا ابد بايد در دوزخ بسوزد. مثال پرنده خيلي براي اين منظور زيبا بود، كه پاهاي خسته و تفنگ خالي و دست خالي مي‌بينيم كل عمر در خيال بوديم. در مقابل طاعت خدا، طاعت طاغوت است. طاغوت چه كاري براي ما مي‌تواند انجام دهد؟ پس عمر دست خداست، البته چيزهايي را كه خداوند به اختيار ما گذاشته، هم او اختيار دارد و هم به ما اختيار داده. مثل برق که هم شما داخل خانه كليد داريد براي روشن و خاموش كردن و هم كارخانه كه مي‌تواند برق منطقه را بگيرد. عمر هم به دست خداست و هم به دست ما، كه مي‌توانيم با خودكشي آن را قطع کنيم. و يا چيزهايي كه طبق روايات عمر را طولاني مي‌كند مراعات كنيم مثل: بهداشت و صله رحم، و خوشحال و شاد كردن پدر و مادر و نيت خوب و. . . با مراعات اينها که همگي در روايات آمده عمر را طولاني کنيم. و البته ممكن است كه همه آنها را هم رعايت كني اما از كارخانه، برق قطع باشد و خداوند اراده قطع شدن عمر شما را داشته باشد. بالاترين توبيخ براي آنهايي است كه عمرشان به بطالت رفته. چون روز قيامت عده‌اي مي‌گويند: خدايا ما را برگردان در دنيا تا كار خوب انجام دهيم. خداوند مي‌فرمايد: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْكُمْ ما يَتَذَكَّرُ فيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَ جاءَكُمُ النَّذيرُ» فاطر/37 آيا آنقدر به شما عمر ندادم كه تو در آن از چيزهايي که بايد متذكر شوي؟ مثلاً: از شب قدر متذكر نشدي؟ 5 ساعت فيلم مي‌بيني و دو دقيقه نماز نمي‌خواني؟ وجدان داري؟ براي هر كس و ناكسي مثل فنر خم شدي براي خدا خم نشدي؟ مثل بلبل انگليسي مي‌خواني ولي يك صفحه قرآن نمي‌تواني صحيح بخواني؟ الان هم دير نشده. شب قدر يعني شب اندازه گيري. در مجلس يك روز از سال براي آن است كه رييس جمهور لايحه بودجه را تحويل مجلس دهد و لذا همه وزرا تلاش و كو شش مي‌كنند كه بودجه خود را بدون كم و كاست بگيرند. انسان هم مي‌خواهد سعادت و شقاوت يك سال را در شب قدر از خداوند بگيرد و مي‌ارزد انسان روز بخوابد و افطاري كمتر بخورد و از حرفهاي بيهوده كم كند و قلبش را پاك و مالش را حلال كند. همه جا علم كمال نيست و خوب است بعضي مطالب را انسان نداند. مثلاً ندانيم که عمر چه زماني تمام مي‌شود و شب قدر كدام است.
سؤال: علي بن ابيطالب مي‌دانست آن شبي كه به جاي پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم مي‌خوابد(ليلة المبيت) كشته مي‌شود يا نه؟
جواب: ارزش و كمال به اين است كه انسان نداند و الا اگر بداند كه مي‌خوابد و كشته هم نمي‌شود كه ارزش ندارد. اگر بگويند: از مناره بپريد و آقا امام زمان عليه السلام عنايت مي‌كند سالم بماني، همه مردم مي‌پرند و اگر همه بدانند مي‌روند جبهه و سالم مي‌مانند كه همه مي‌رفتند. اما هنر اين است که انسان نداند که اگر برود جبهه سالم مي‌ماند يا نه؟ پس خوب است ندانيم چه شبي شب قدر است، چون اگر بدانيم شب قدر چه شبي است و آن را درك کرديم، مغرور شده و اگر درك نكنيم، مأيوس مي‌شويم و لذا اگر ندانيم بهتر است. پس بهتر است اموري نظير: شب قدر و مقدار عمر و اسم اعظم مكتوم باشد. علي عليه السلام در خطبه‌اي از نهج البلاغه مراحل بيرون آمدن روح از بدن را اينگونه تشريح مي‌فرمايند: از قسمت پا شروع و كم كم به گلو مي‌رسد تا فقط توانايي ديدن تنها را دارد و بدن سست و شل شده و بعد چشم هم از کار مي‌افتد و فقط مغز كار مي‌كند و بعد مغز هم مي‌پرد. بعد حضرت مي‌فرمايد: انسان در آن آخرين لحظات: «يُفَكِّرُ فِيمَ أَفْنَى عُمُرَهُ»(نهج‏البلاغه، خطبه 109) فكر مي‌كند در چه راهي عمرش را داده است؟ آيا عمرمان را در اين صرف کرديم که خانه خشتي را به آجري و زيلو را به پشم تبديل کنيم و عمر فاني شد؟ و از دوچرخه به ماشين. . . و يك ركعت نماز با توجه نخوانديم و يك سلام براي خدا نبود، هر چه سلام کرديم براي پول و پست و مقام بود، و در سفره افطاري دور تا دور سفره آدم بود ولي 5 نفر از آنها هم براي خدا دعوت نشدند هركدام را براي يك حساب و كتابي دعوت كرديم. حتي براي اقتدا كردن به يك آقايي، مراعات خط سياسي او را مي‌كند گرچه گناهي هم از او نديده باشد مي‌گويد: از ما نيست. امام حسن عليه السلام مي‌فرمايد: «يَا ابْنَ آدَمَ إِنَّكَ لَمْ تَزَلْ فِي هَدْمِ عُمُرِكَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ أُمِّكَ»(أعلام‏الدين، ص‏297) لحظه به لحظه دارد عمرت كوتاه و ساييده مي‌شود، از همان روزي كه از مادر متولد شدي. اين پدر بزرگها و مادر بزرگها، كوچك هستند ما اشتباهي مي‌گوييم بزرگ. چون چيزي از عمرش باقي نمانده چند سال ديگر زنده اند. الان هم دير نشده، علي(ع) هر چه داشت براي خدا داد، شما كه عشق علي(ع) را به سر داري يک كاري براي خدا بكن، اگر پول داري يك نمازخانه بساز. ديروز رفتم يك مدرسه دخترانه‌اي نماز بخوانم ديدم 1100 نفر دختر بايد توي حياط با اين هواي سرد نماز بخوانند و اين زشت است كه ما فرداي قيامت مقابل شاه عباس خجالت خواهيم كشيد كه او يك شاه طاغوتي بود بالاي نهصد كاروانسرا براي زوارهاي امام حسين عليه السلام ساخت تو كه طاغوتي نبودي و حزب اللهي هم بودي يك نمازخانه براي دخترها نساختي. چه استعدادهايي که بودجه مالي ندارد تا درس بخواند و چه دخترهايي چون جهازيه ندارد خواستگار را رد مي‌كنند. با عمر و امكانات مي‌خواهيم چه كار كنيم؟ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع: «إن عمرك مهر [سهر] سعادتك إن أنفذته في طاعة ربك»(غررالحكم، ص‏158) عمرت مهريه سعادت توست به شرطي كه در راه عبادت پروردگارت صرف كني. قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع: «احفظ عمرك من التضييع له في غير العبادة و الطاعات»(غررالحكم، ص‏160) مواظب باش عمرت در غير عبادت و طاعت خدا ضايع نشود. سلام و صلوات بر(امام خميني ره) كه دكتر به ايشان گفته بود بايد روزي سه مرتبه قدم بزني ايشان هم هر وقت قدم مي‌زد هم با تسبيح ذكر مي‌گفت. علي عليه السلام هم كفش وصله مي‌زد و هم با زبان ذكر خدا مي‌گفت. پرسيدند: چه مي‌کنيد؟ فرمود: با دست كفش مي‌دوزم مي‌خواهم زبانم هم بيكار نباشد. در قيامت كساني كه از عمر خود خوب استفاده نكرده‌اند حسرت مي‌خورند. قرآن مي‌فرمايد: «يَوْمَ الْحَسْرَةِ» مريم/39. ذخيره قيامت تنها به نماز و کارهاي عبادي هم نيست بلكه كارهاي روزمره و عادي ديگر هم مي‌تواند اين چنين ذخيره قيامت شود. مثلاً قرآن مي‌فرمايد: «نِساؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ» بقره/223 زن و شوهر مي‌توانند با هم باشند در همان لحظه که مي‌فرمايد با همسر باشيد، فوري بعد از آن مي‌فرمايد: «وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ»: چه چيزي براي قيامت ذخيره كرده اي؟ يعني هدفت تنها شهوت نباشد. اگر هدف تنها شهوت باشد كه مرغ و خروس هستيم، و انسان بايد از مسائل جنسي هم براي قيامت ذخيره كند. آقاي رييس دبيرستان مي‌خواهي ديپلم بدون نماز تربيت كني و او بعد با دانشگاه رفتن به نان و آبي خواهد رسيد اما شما براي قيامت چه چيزذخيره كردي؟ پدر و مادر براي همه موارد نياز مادي فرزند از دختر و پسر تلاش مي‌كنند اما براي دين آنها چه كار كرديم؟
در جمله بعد امام سجاد(ع) مي‌فرمايد: خدايا اگر عمر من چراگاه شيطان شد عمر مرا قطع كن و بگير. پس عمر به شرطي خوب است كه انسان بتواند از لحظات آن خوب استفاده كند. و اين خيلي زشت است كه فرداي قيامت خانمي را بياورند بگويند اين از پوست پرتقال براي مربا استفاده كرد و شما از عمر خود استفاده نكرديد. درمنزل حمام بود غسل جمعه نكردي و مسجد نزديك بود نرفتي، و چند اسلام شناس در منطقه بود و شما انواع و اقسام شماره تلفنها را داشتي غير از آن كه تلفني از يك اسلام شناس نداشتي. در قيامت خيلي غصه خواهيم خورد. روز نوزدهم است خود را آماده كنيد براي شب قدر. حديث داريم شب 21 ماه رمضان مهمتر از شب نوزدهم و شب 23 از شب 21 مهمتر است. امير المؤمنين عليه السلام مي‌فرمايد: روز، ساعتها را مي‌جَوَد و هفته، روزها را مي‌جَوَد و ماه، هفته‌ها را مي‌جَوَد و سال، ماهها را مي‌جَوَد و عمر، سالها را مي‌جَوَد. خدايا به آبروي آنهايي كه از عمر خود استفاده و از اول تا به آخر عمر در طاعت تو بودند كه بهترين نمونه آن اميرالمؤمنين(علي عليه السلام) است به فرق شكافته آن حضرت خرابي‌هاي ما را تبديل به حسنه بفرما. مگر خدا خرابي را به حسنه تبديل مي‌کند؟ جواب: بله، خداوند چنين مي‌كند آب زباله به باغچه مي‌رود و ميوه شيرين بيرون مي‌آيد. خداوند مي‌تواند، سيئات را تبديل به حسنه كند.
خدايا ما را لحظه آخر عمر اهل حسرت و خسارت قرار نده. و اين دعاي مهمي است در شب قدر، از همه التماس دعا.
والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته