كرامت و دوري از فخر و تكبر

متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش   :: 1378/10/5

بسم الله الرحمن الرحيم

الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي.
«وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْر اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا، وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا»(صحيفه سجاديه، دعاى 20) بينندگان عزيز بحث در ماه رمضان ديده مي‌شود و دعاي مكارم الاخلاق امام زين العابدين عليه السلام را شرح مي‌دهيم. آن حضرت در دعا چيزهايي را از خداوند تقاضا دارد كه ما آنها را توضيح و شرح مي‌دهيم.
جمله دعا را بخوانيد: «وَ هَبْ لِي مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ، وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْر» خدايا اخلاق نيكو به من بده و از فخر مرا مصون بدار، «معالي» از «علو» و «عالي» گرفته شده و «مَعَالِيَ الْأَخْلَاقِ » يعني: كرامت اخلاقي. آنچه كه الان در مورد کرامت اخلاقي در غرب مطرح است در حد اتو كردن لباس و لبخند و دسته گل بردن و استقبال و بدرقه، و. . . است. اما كرامت و بزرگواري غير از خوشرويي است كه در غرب مطرح است، در اسلام خوشرويي كلاس اول است و بالاتر از آن، كرامت در اخلاق و برخورد و معاشرت است. نه اينكه حال كه يك فحش دادي من هم جواب مي‌دهم، ننته، باباته، جد و آبادته. قرآن درباره بزرگواري مي‌فرمايد: «وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً» فرقان/72 زماني كه از كنار ياوه‌ها مي‌گذرند با سنگيني و كرامت مي‌گذرند. آدم جلفي نيست وحاضر نيست به حرف زشت زبانش را آلوده كند و زماني هم كه مي‌خواهد تشر بزند فحش نمي‌دهد، نگاه مي‌كند و به عنوان اعتراض فقط. و در جاي ديگر مي‌فرمايد: «وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً» فرقان/63 زماني كه افراد با كرامت به جاهلان برخورد مي‌كنند مي‌گويند: سلام. به پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم مي‌گفتند: «إنَّا لَنَراكَ في‏ سَفاهَةٍ» اعراف/66(تو سفيه و خلي). پيامبر به خاطر كرامت و بزرگواريشان فرمود: «قالَ يا قَوْمِ لَيْسَ بي‏ سَفاهَةٌ» اعراف/67 در من سفاهتي نيست. نمي‌گفت: اين به من جسارت كرده و يا به قول امروزي‌ها خودت خلي، در من خلي نيست. به پيامبر ديگري مي‌گفتند: «إِنَّا لَنَراكَ في‏ ضَلالٍ مُبينٍ» اعراف/60 تو گمراهي. مي‌فرمود: «قالَ يا قَوْمِ لَيْسَ بي‏ ضَلالَةٌ» اعراف/61 در من گمراهي نيست. خودش را حاضر نيست بفروشد، و اين بزرگواري از بچگي در انسان پيداست. امام حسن و امام حسين عليهما السلام كودك بودند با لباسهاي بلند، رفتند توي نهر آبي، يكي به آنها گفت: با لباس بلند مي‌رويد، لباس شما آلوده مي‌شود(مثلاً به لجن و. . .) آنها فرمودند: اگر با لباس كوتاه برويم، حياي ما آلوده مي‌شود و لباس آلوده شود بهتر است از اينكه حيا آلوده شود. وقتي يعقوب عليه السلام به يوسف عليه السلام رسيد و حال او را پرسيد، يوسف عليه السلام از برخورد برادرها نگفت از زندان نگفت از تلخي‌ها نگفت. در جواب پدر گفت: «وَ قَدْ أَحْسَنَ بي‏ إِذْ أَخْرَجَني‏ مِنَ السِّجْنِ» يوسف/100 خداي را شكر كه من از زندان آزاد شدم. به چاه رفتن و زندان رفتن را نگفت از آزاد شدنش گفت و اين كرامت است. ممكن است يكي هم سوپر دولوكس باشد خيلي هم سوپر دولوكس باشد اما بزرگوار نيست. به آشپز يا به مادر تشر مي‌زند که اين غذا چيست؟ شيشه مي‌شكند و داد و فرياد راه مي‌اندازد. جوان سوپر دولوكس است اما يك جو كرامت در وجود او نيست كرامت يعني بزرگواري. تمرين كنيم بزرگوار باشيم، «وَ اعْصِمْنِي مِنَ الْفَخْر» خدايا به من هديه و هبه كن اخلاقي عالي را. و خدايا: «مواظب من باش فخر نداشته باشم. » «فخر» يعني پز. هر چيز حتي اخلاق نبايد وسيله پز دادن و فخر فروشي گردد. با «فخر» اخلاق عالي هم ارزش ندارد. حتي ممكن است با زندگي ساده، دوچرخه و موكت و زيلو و لباس ساده و غذاي ساده هم فخر فروشي كند، به اينكه ببينيد زندگي كردن من همين است، در هر صورت با هر نوع از زندگي آنچه منفي و مضر است، فخر فروشي است. آن نوعي زندگي مي‌كند که فخر بفروشد. اگر ساده زندگي مي‌كند كه پز بدهد حضرت عباسي صلاحش اين است كه ساده زندگي نكند. داشتيم يك نفر را از افراد مهم كه با دوچرخه رفت و آمد مي‌كرد و بعد در سخنراني به رخ مردم مي‌كشيد، گفتم: شما با ماشين رفت و آمد كنيد و اينقدر من من نكنيد. حديث زهد اين است: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: «يَا أَبَا ذَرٍّ الْبَسِ الْخَشِنَ مِنَ اللِّبَاسِ وَ الصَّفِيقَ مِنَ الثِّيَابِ لِئَلَّا يَجِدَ الْفَخْرُ فِيكَ مَسْلَكَهُ»(مكارم‏الأخلاق، ص‏115) لباس خشن بپوش تا فخر در تو راه پيدا نکند. و اگر بناست با لباس ساده پز بدهي نپوش. من را مي‌بيني مرتب مي‌روم مسجد، بابا نمازت را در خانه بخوان آنقدر متلك نگو. من را مي‌بيني همه سخنراني هايم مفت است، پول بگير آنقدر نگو. گاهي 100 هزار تومان نمي‌گيرد ولي به اندازه100 ميليون منت مي‌گذارد. فردي آمده بود خدمت يكي از قضات مهم گفته بود اين پول را بگيريد خرج گنبد و بارگاه حضرت رقيه سلام الله عليها كنيد. رفته‌ام در محل خرابه شام دلم سوخته. بعد گفت ضمناً ما يك جنسي در گمرك دارم براي ترخيص آن يك تلفني بزنيد، ايشان هم گفته بود شما لطفاً خرج حرم حضرت رقيه سلام الله عليها نكنيد تقاضاي ضمناً هم براي ترخيص نداشته باشيد، با مقداري خرج براي حرم با يك تلفن از 30 ميليون ماليات مي‌خواهي فرار كني دو ميليون كمك را نده در عوض برو ماليات بده. بودند كساني كه در راه فخر فروشي سلمان را تحقير مي‌كردند، و به عربي بودنشان فخر مي‌كردند. حضرت فرمود: لا فخر لعربي علي عجمي در يكي از جبهه‌ها عده‌اي از ايراني‌ها را اسير كردند، يكي از عربهايي كه نمي‌توانم اسمش را در تلويزيون بگويم، گفت: ايرانيها براي حمالي خوب هستند، ببريم مكه هر عربي نمي‌تواند طواف كند او را به دوش كشيده طواف دهد. البته كار، كار مقدسي است آن هم در راه خانه خدا ولي او كه اين را گفت، غرضش مقدس نبود. يك دفعه مي‌گويم كه يك سوره نثار كنيد براي روح اموات و گذشتگان و يك بار مي‌گويم اين پول را بگير يك سوره براي روح مادرم بخوان، اين دومي توهين است. وقتي طلبه‌اي جوان بودم، البته الان هم طلبه هستم، كنار فيضييه نشسته بودم، يك تاجري آمد با يك ژستي گفت: آشيخ اين 5 تومان را بگير براي مادرم يك سوره بخوان. من هم يك ژستي گرفتم، گفتم: آقا اين10 تومان را بگير براي پدرم يك فاتحه بخوان. گفت: مگر قرآن عيب است. گفتم: اين طور كه تو مي‌گويي عيب است. قرآن خواندن ارزش است ولي به شكلي كه تو مي‌گويي مي‌خواهي مرا استثمار كني. فرق مي‌كند، حمالي ارزش است و يک شغلي است که كمك به مردم مي‌كند به خصوص اينكه كسي را دوش گرفته طواف بدهد، يك عبادتي است اما او كه مي‌گفت – ايرانيها – غرضش توهين بود. اما علي بن ابيطالب(ع) در جوابش فرمود: خير، ايراني‌ها مردم شريفي هستند، كرامت دارند، اين شغل در حق آنها روا نيست. از آن جمله جاهايي كه در صدر اسلام علي بن ابيطالب(ع) از ايرانيها تجليل كرد، همين جا بود. و زماني آيه نازل شد كه: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» بينه/7. پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم در اين هنگام دستش را زد بر كتف‌هاي سلمان و فرمود: منظور از «خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» در اين آيه ايراني‌ها هستند. هم اسلام به گردن ايرانيها حق دارد و هم ايران به گردن اسلام حق دارد. خداوند رحمت كند شهيد مطهري(ره) را كتاب نوشته بنام «خدمات متقابل اسلام و ايران. » جاهايي كه اسلام ايران را عزيز كرد و برعكس در اين کتاب ذکر کرده است. قرآن درباره فخر فروشي دارد كه: «إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ» لقمان/18 افتخارگر را خداوند دوست ندارد. دو قبيله دعوا كردند و بر سر تعداد جمعيت اختلاف کردند. مثلا قبيله «ب» تعدادشان كمتر بود زير بار نرفتند، گفتند: بايد زنهاي حامله را هم دو تا حساب كنيم. حساب كردند باز هم طايفه «ب» باخت، زير بار نرفت. گفتند: قبرهاي گذشتگان را هم بايد بشماريم، آيه نازل شد: «أَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ» تكاثر/2-1 به غفلت افتاديد تا آنجا كه افتاديد به مقبره شماري. به كجا رسيده‌ايد كه به استخوان پوسيده پدران افتخار مي‌كنيد. گاهي انسان افتخار مي‌كند كه با يک نفس دو كيلو آب غوره سر مي‌كشم، بسيار آدم خلي هستي كه با يك نفس دو كيلو آب غوره سر مي‌کشي، اين كار ارزش است؟ مشكلي حل مي‌شود؟ و يا به كمالي مي‌رسي؟ يعني چه يك قراردادهاي لاطي مي‌گذارد من از اين جا مي‌پرم. كه چي؟ نياز جامعه است؟ رشدي بود يا مشكلي را حل كردي؟ مثل زمان جاهليت، زمان ما هم گاهي قراردادهاي غرورآميز بسته مي‌شود: و حال اين كه قرآن مي‌فرمايد: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ» حجرات/13. به سلمان گفتند: ريش تو بهتر است يا دم سگ. براي اينكه ايراني بود مي‌خواستند او را بشكنند. او هم پاتك خوبي كرد و گفت: هر كدام كه از پل صراط بگذرد. اگر از پل صراط نگذرد، دم سگ بهتر است، و اگر توانستم جواب خداوند را بدهم ريش من بهتر است. ما دو چيز داريم: يك: كيميا و دو: ميكروب. كيميا نيت خالص است. همان طور كه كميا را به مس مي‌زني طلا مي‌شود، نيت خالص هر كاري را عبادت مي‌كند. حديث: اگر كسي درخت تشنه‌اي را آب بدهد مثل اينكه مؤمني را آب داده. با نيت خالص درس خواندن و نجاري و آشپزي كردن، هم عبادت مي‌شود، با نيت خالص هر كاري عبادت مي‌شود و اما ميكروب: افتخار و فخر فروشي است. «فخر فروش» به هر كاري رسيد آن را آلوده مي‌كند، اگر ميكروب فخر به مكارم اخلاق برسد، خراب مي‌كند. رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و اله و سلم جريان معراج را که تعريف مي‌كند، مرتب مي‌فرمايد: «لافَخْرَ». و پيامبر(ص) در هر كجا كه مجبور بود كمالاتي را از خود بايد بگويد و تعريف كند دنبال آن مي‌فرمايد: «لافَخْرَ». فخري نيست. هرچه هست از خداوند است. اگراستعدادي، صوتي، هوشي، هست خدا داده. من حديثي را در مجلسي خواندم مردم زار زار گريه كردند. گفتم: عجب حديثي. و در حالي که همين حديث را در مجلس ديگر خواندم، مردم خنديدند. لب يكي، قرائتي يكي، حديث يكي، از اين معلوم شد اثر از خداوند است. عصاي موسي يك چوب است يك جا مي‌زند به دريا، خشك مي‌شود و يك جا مي‌زند به سنگ، آب مي‌جوشد. حديث: امام رضا عليه السلام مهمان داشت و تا پاسي از شب مشغول سؤال و جواب بودند، آخر شب حضرت اعلام فرمودند: اگرمانعي نيست شب را بمانيد. او هم اعلام رضايت كرد. حضرت رختخوابي براي او آورد و او خوابيد ولي از زيادي خوشحالي كه امشب امام رضا عليه السلام افتخار داده خوابش نمي‌برد. امام رضا عليه السلام ديد او را باد گرفته و مغرور شده، آمد و فرمود: خانه من هستي باش ولي مغرور نشو براي اينكه: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ» حجرات/13 افتخار به تقواست نه خوابيدن منزل من. بعد حضرت امام رضا(ع) داستاني را نقل كرد كه علي بن ابيطالب عليه السلام رفت منزل صعصعة بن سوهان براي عيادت، زماني كه خواست برود به او فرمود: يك وقت افتخار نكن كه علي آمده ديدن من. پس مهماني امام رضا عليه السلام و عيادت علي عليه السلام نبايد سبب افتخار شود. حال كه صحبت مهماني شد يك داستان ديگر هم بگويم. امام رضا عليه السلام مهماندار شد به هنگام خوابيدن، رختخواب آورد مهمان خواست خودش رختخواب را پهن كند حضرت نگذاشت و دور از چشم مهمان رختخواب را پهن كرد، صبح به هنگام بيداري حضرت وارد اتاق شد. مهمان فكر كرد نبايد خود رختخواب را جمع كند و لذا حضرت فرمود: رختخواب را جمع كن. او تعجب كرد عرض كرد كه ديشب خواستم پهن كنم، فرمودي: نه. حال مي‌فرماييد كه خود رختخواب را جمع كنم. حضرت فرمود: و اما ديشب كه گفتم نه براي اينكه ممكن بود رختخواب از مهمان قبلي آلوده باشد و شما ناراحت شوي من خواستم كنترل كنم و اما حال كه مي‌گويم جمع كني چون ممكن است آلوده شده باشد و شما خجالت بكشي. اين رقم فكر در كله كيست؟ انسان نبايد كيف كند كه مسلمان است. اين دقتها فقط از ناحيه اولياء خداست، دقت‌هاي بهداشتي. جمله بعد را بخوانيد: «وَ لَا تَرْفَعْنِي فِي النَّاسِ دَرَجَةً إِلَّا حَطَطْتَنِي عِنْدَ نَفْسِي مِثْلَهَا وَ لَا تُحْدِثْ لِي عِزّاً ظَاهِراً إِلَّا أَحْدَثْتَ لِي ذِلَّةً بَاطِنَةً عِنْدَ نَفْسِي بِقَدَرِهَا» خيلي قشنگ است، ما اصلي داريم بنام اصل تعادل. مثلا مريضي را كه مي‌خواهند عمل كنند بايد دكتر بيهوشي و چند نفر ديگر باشند كه كنترل كنند. و همين طور يك خلبان كه مي‌خواهد پرواز كند تمام مراحل بايد كنترل شود حتي حال خلبان و هواپيما بررسي شود. «رفعت» يعني بزرگي، خدايا در مردم هيچ مرا بزرگ نكني و هيچ درجه اجتماعي به من نده مگر اينكه در مقابل آن نزد خودم كوچك شوم، يعني هر چه پزم عالي مي‌شود تواضعم بيشتر شود. اگر آمپول زن هستم و پزشك شدم، رييس بهداري شدم، برخوردم بهتر و متواضعانه‌تر باشد. حضرت عباسي ابتداييها ادبشان زيادتر است يا راهنمايي‌ها، راهنمايي يا دبيرستان. پس ما هر چه درجه اجتماعيمان بالا مي‌رود به سمت ديپلم و ليسانس و فوق ليسانس، تواضع زيادتر نمي‌شود. امام(خميني ره) آية الله بود، مي‌فرمود: دست مراجع را مي‌بوسم، مرجع شد و با مرجعيت رشد كرد، فرمود: دست بقالها را هم مي‌بوسم، مي‌گفتند: روح مني، بت شكني خميني، فرمود: ‌اي كاش من يك پاسدار بودم، مي‌گفتند: تا خون در رگ ماست خميني رهبر ماست، فرمود: رهبر ما همان بچه 13 ساله است. هر چه علم زيادتر شد بايد احترام و تواضع به استاد بيشتر شود، بايد تواضع و احترام به پدر و مادر زيادتر شود. اگر من حجة الاسلام هستم بايد پيشاني پدر را ببوسم. شدم آية الله بايد دست پدر را ببوسم. و اگر آية الله العظمي شدم بايد لباسهاي پدر را ببوسم. مي‌گويد: نمي‌فهمد من ديپلم هستم. با ديپلم در منزل به مادرش زور مي‌گويد. حيا كن او نان مفت داد به تو درس خواندي، به نزد مادر كه گردن كلفتي نمي‌كنند. «تُحْدِثْ» يعني احداث و به وجود آوردن، يعني هر چه من در ظاهر عزيز مي‌شوم در باطن، به نزد خود ذليل شوم. هم مي‌گويد: «مِثْلَهَا» و هم «بِقَدَرِهَا» يعني به همان اندازه كه درجه گرفتم و عزيز شدم به همان مقدار تواضع كرده و نزد خودم ذليل شوم، اگر عزت زياد ولي تواضع زياد نشد، غرور مي‌آيد. و با كمال تأسف جامعه ما چنين نيست و تحصيل كرده‌ها مسجد كم مي‌روند، حاضر نيست در صف نانوايي بايستد با اشاره مي‌خواهد نان را سريعتر بگيرد. مي‌خواهد برود استخر مي‌گويد: بگذار خالي شود چون شخصيت مملكتي هستيم، من مدير كل با اين آدمها بروم شنا، چه خبر است. به امام سجاد عليه السلام گفتند: اجازه بده حمام را براي شما خلوت كنيم. فرمود: چه فرقي مي‌كند، براي چه خلوت کنيد؟ فكرمي كنيم حال كه دانشگاه رفته‌ايم بايد كيف و كفشمان اينچنين باشد. بايد احترام در جامعه ما نسبت به استاد زياد شود و علامه شهيد مطهري اينچنين بود كه هر زمان نام استادش امام(خميني ره) را ذكر مي‌كرد مي‌گفت: «روحي له الفداء» خداوند جانم را به قربانش كند. و شاگردان امام صادق عليه السلام هم چنين بودند به حضرت مي‌گفتند: «بِنَفْسِي اَنْتَ» خداوند جانم را به قربانت كند، الان برخورد يك دانشجو نسبت به استادش اينچنين نيست، اين‌ها تمام شده و لذا پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم كه روز به روز عزيزتر مي‌شد سجده‌اش زيادتر مي‌شد. عوامل عزت چيست؟ خداوند عزت مي‌دهد ولي ابزاري دارد، الف: قناعت قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع: «قَدْ عَزَّ مَنْ قَنَعَ»(غررالحكم، ص‏392) عزيز شد كسي كه قانع شد، ساده زندگي كن تا عزيز شوي. كاري به پول و مال مردم نداشته باش.
ب: علم
ج: خدمت
د: سخاوت
ه: تقوا
چه کنيم که هر چه عزيزتر مي‌شويم در نزد خودمان ذليلتر شويم. عوامل كنترل و تعديل براي مقابله با فخر و تكبر: الف: ياد ضعفها: حالا فوق ليسانسي اما يادت هست بي پول بودي خورده پنير مي‌خريدي و مي‌خوردي و به دكان دار مي‌گفتي براي مرغها مي‌خواهم و به جاي انگور، دانه انگور مي‌خريدي. قرآن به پيامبر(ص) مي‌فرمايد: «أَ لَمْ يَجِدْكَ يَتيماً فَآوى‏» ضحى/6 آيا يتيم نبودي و ما تو را پناه داديم. ب: هرچه داريم امانت است: مال خودت نيست، رييس بانك كه نبايد براي پولها پز بدهد، هرچه هست از خداست. ج: اگر عزتي دارم مسؤوليتم هم بيشتر است. د: اگر عزتي دارم عيبهايي هم دارم كه از چشم مردم مخفي است و نمي‌دانند. يادت مي‌آيد خواب مي‌ديدي كه فلاني را در خواب كشتي و يا چه كار بدي كردي؟ ما هماني هستيم كه در خواب هستيم چون خواب تا حدودي بيانگر روحيات افراد است. ه: توجه به فقرها.
خدايا به عزيزان ماه رمضان و عزيزي كه در اين ماه متولد شد(امام حسن عليه السلام) و عزيزي كه شهيد شد(امير المؤمنين عليه السلام) خود توفيق فهم صحيح از اسلام و اخلاص و عمل درست به اسلام قربه الي الله عطا کن و عزتي كه در آن تواضع و علم مفيد و خدمت بي منت و عبادت بدون عجب نصيب همه ما بفرما.
والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته