متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1378/9/20
بسم الله الرحمن الرحيم
الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي.
ماه رمضان امسال بنا داريم ان شاء الله تفسيري ساده بر دعاي مكارم الاخلاق داشته باشيم. مهمترين كتاب ما قرآن است و دومين كتاب نهج البلاغه و سومين كتاب صحيفه سجاديه است. صحيفه به معناي نامه است و صحيفه سجاديه، ورقهايي است كه امام سجاد دعاهايي را درآن داشته است كه در اين دعاها خيلي نكته هست، قالب، قالب دعاست ولي پر از مطلب است. سند اين كتاب از فرزند امام سجاد(ع) است، ايشان پسري به نام زيد داشت كه شهيد شد و زيد هم پسري داشت بنام يحيي كه شهيد شد. لقبي كه به صحيفه سجاديه داده شده «زبور» است. ظاهرا دعاي مكارم الاخلاق، دعاي بيستم صحيفه سجاديه و آخر كتاب مفاتيح الجنان است. اگر اين ماه رمضان را با هم باشيم، خواهران و برادران برنامه ريزي كنند، كه برنامه ما 25 تا 30 دقيقه است و حدود 25 جلسه است را ببينند، تازه آن موقع معلوم ميشود كه اين دعاها چقدر نكته دارد. تازه اين مطالبي است كه به دست ما آمده، مثل توري كه در دريا مي‌اندازيم، هر چند تا ماهي صيد کرديم نبايد بگوييم كه اين همه ماهي‌هاي درياست. بلکه اين مقدار ماهي به دست ما آمده چون در دريا صدها ميليون ماهي شايد باشد. اين به اندازه علم كم من است. و يك ليوان آب از دريا برداشتن، دريا نمي‌شود. اين ليوان من است كه بيشتر از اين جا ندارد. ابتدا درباره اصل دعا يك بحث مختصري داشته باشيم. ماه رمضان ماه دعاست و جالب اين است كه قرآن هم آيه دعا را كنار آيه روزه گذاشته يعني اين دو تناسبي هم دارد. در دعا چند نكته هست:
الف) دليل دعا؟
ب) از چه كسي بخواهيم؟
ج) چه بخواهيم؟
د) چگونه بخواهيم؟
ه) چه وقت بخواهيم؟
و) دركجا بخواهيم؟
ز) با چه حالي بخواهيم؟
ط) عوامل مستجاب نشدن.
ح) عوامل مستجاب شدن.
الف) دليل دعا: ضعف و فقر است. مي‌گوييم چرا گدايي مي‌كني؟ مي‌گويد: ندارم. وقتي به بچه مي‌گويي: دستت رابده. بگويد: دليلش چيست؟ جواب اين است كه اگر دست ندهي مي‌افتي. انسان ضعيف به قوي بايد پناهنده شود. خداوند در قرآن ميفرمايد: «أَنْتُمُ الْفُقَراءُ» محمد/38 شما فقير هستيد. ما سر تا پا فقر هستيم و دعا هم خيلي نقش دارد، چون انسان با دعا وصل به خداوند ميشود و آب قليل وقتي وصل شد به آب دريا، دريا و اقيانوس ميشود. در زمان شاه شركت‌ها وقتي مي‌خواستند از ماليات فرار کنند، يك سهمي از شركت را واگذار به خاندان پهلوي مي‌كردند يكي از آنها را شريك مي‌کردند و مي‌گفتند اگر ما وصل به دربار شويم كسي نمي‌تواند بگويد ماليات بده، همين طور دولت پهلوي احساس ضعف كرده و خود را وصل به آمريكا مي‌كرد و بسياري از كشورها كه به قدرتهاي بزرگ وصل مي‌شوند چون احساس كوچكي مي‌كنند. مثلاً مي‌گويد من پرچم آمريكا را روي كشتي ميزنم و از آبها عبور ميكنم «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى پرچم آمريكا فقد فاز». فلسفه نماز هم همين طور است؛ سؤال: چرا نماز بخوانم؟ جواب: تو پوكي و بايد وصل بشوي به هستي، بي نهايت كوچك بايد وصل شود به بي نهايت بزرگ.
ب) از چه كسي بخواهيم؟ از او «الله ». براي اينكه: «أَنَّ الْقُوَّة لِلَّهِ جَميعاً» بقره/165 همه قدرتها در اختيار خداست. او مي‌تواند به تار عنكبوت نقشي بدهد كه پيامبر صلي الله عليه واله وسلم را در غار حفظ كند، يعني خداوند اراده كند «أَوْهَنَ الْبُيُوتِ» عنكبوت/41 تار عنكبوت ميشود محافظ که تانك، توپ، مسلسل نمي‌تواند اين کار را انجام دهد. شنهاي طبس هليكوپتر را سرنگون مي‌كند، «ثُمَّ نَصَرْتَهُ بِالرُّعْبِ»(إقبالالأعمال، ص295) گاهي نصرت خداوند با ايجاد رعب و وحشت است(در دل طرف). آيه ديگر ميفرمايد: «إِنَّ الْعِزَّه لِلَّهِ جَميعاً» يونس/65 همه عزت از آن اوست. كسي ديگر نيست كه از او سؤال كنيم. من از شما سوال كنم كه از ترس پشه مي‌روي به پشه بند، وصل به جايي بشوم كه در يك لحظه عليه او كودتا ميشود، وصل به كسي شوم كه او هم سرنگون ميشود. ميفرمايد: «أَ لَيْسَ اللَّهُ بِكافٍ عَبْدَهُ» زمر/36 آيا خداوند براي بنده‌اش كافي نيست.
ج) چه چيز بخواهيم؟ مسئله مهمي است، در دعا هم بايد دنيا و هم آخرت را درخواست كرد، 55 تا كلمه دنيا و 55 تا كلمه آخرت درقرآن است. خداوند ستايش مي‌كند از افرادي كه وقتي دعا مي‌كنند اينچنين ميخواهند: «رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَة وَ فِي الْآخِرَه حَسَنَة وَ قِنا عَذابَ النَّارِ» بقره/201 خدايا به ما بده نيكي در دنيا و در آخرت. و ميفرمايد: «وَجيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَة» آل عمران/45. عزت و آبرومندي در دنيا و آخرت. و براي بعضي ديگر ميفرمايد: «لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَة» مائده/33 خواري و ذلت در دنيا وآخرت. حضرت فرمود: « اگر كسي دنيا را رها و به سراغ آخرت برود از ما نيست و اگر کسي آخرت را هم رها کند و به سراغ دنيا برود از ما نيست. » بي دليل نيست هم عدد بودن كلمه دنيا وآخرت در قرآن، چون اگر دنيا داشتي در خيلي جاها مي‌تواني به آخرت هم برسي چون پيامبر(ص) ميفرمايد: «الدُّنيا مَزْرَعَة الآخِرَة»(مجموعه ورام، ج1، ص183) دنيا مزرعه(و آمادگاه براي) آخرت است. علي عليه السلام از كنار عده‌اي عبور مي‌كرد كه دنيا را مذمت مي‌كردند، حضرت فرمود: چرا دنيا را مذمت و انتقادمي كنيد؟ بعد فرمود: « دنيا خوب است به شرطي كه به دست انسان صالح باشد» «نِعْمَ الْمَالُ الصَّالِحُ لِلْعَبْدِ الصَّالِحِ»(بحارالأنوار، ج70، ص62). البته دعاي واجب «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» فاتحه/6 است. اصل دعا مستحب است اما نماز خواندن واجب است و هر نماز سوره حمد مي‌خواهد چون: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): «لَا صَلَاه إِلَّا بِفَاتِحَه الْكِتَابِ»(عوالياللآلي، ج2، ص218) نماز صحيح نيست مگر با سوره حمد.(نماز مرده هم اسمش نماز است و واقع آن دعاست)، نماز بي حمد نماز نيست و حمد بدون «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» حمد نيست. پس آن دعايي كه خيلي واجب است دعا راجع به مسائل فكري است، و مهمترين مسئله فکري، در خط حق بودن و از خط بيرون نرفتن است. باز در خط بودن مهم نيست، از خط بيرون نرفتن مهم است. به علي عليه السلام گفتند: شما كه راهتان مستقيم است شما چرا مي‌گويي «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ»؟ فرمود: تا الان راهم مستقيم است خبر از ده دقيقه بعد ندارم. شما حساب كنيد از اول انقلاب تا حالا چقدر آدم انقلابي بوده و كم كم ضد انقلاب شده‌اند، با يك نياوردن و استيضاح، ورشكستگي و رقابت و سياست، فوري تغيير فكر و راه داده‌اند. فردي كه نزد او تا حالا بهترين آدم بود حال بدترين شده و به عكس. در همين دعاي مكارم الاخلاق كه مي‌خواهيم تفسير كنيم ميفرمايد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَتِّعْنِي بِهُدًى صَالِحٍ لَا أَسْتَبْدِلُ بِهِ، وَ طَرِيقَة حَقٍّ لَا أَزِيغُ عَنْهَا»(صحيفه سجاديه، دعاى 20) امام كاظم عليه السلام ميفرمايد: علامت عاقل آن است كه بگويد: «رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَة إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ» آل عمران/8 خدايا بعد از هدايت گمراه نشوم. به يكي از علماي زاهد و عارف و متقي كه الان هم زنده هستند، گفتند مي‌خواهيم براي شما كنگره برپا كنيم. ايشان فرمود: تا من و شيطان زنده‌ايم براي من كنگره نگيريد، ببينيد اگر من سالم مُردم، يكوقت ديدي دقيقه آخر عمر، آدم خراب ميشود. بنابراين مهمترين دعا، اين است که دعا براي در خط مستقيم بودن است. خدمت حضرت آيه الله العظمي گلپايگاني در اواخر عمرشان در قم رسيدم، عرض كردم اگر شما يك دعاي مستجاب داشته باشيد، چه دعايي مي‌كنيد؟ ايشان فرمود: دعا ميكنم خداوند عاقبتم را به خير كند. و باز خدمت بعضي از مراجع ديگر اين سؤال را تكرار كرده‌ام همين را فرموده‌اند. به همين خاطر در قرآن آياتي داريم كه مي‌گويد: «تَوَفَّني مُسْلِماً» يوسف/101 خدايا مرا مسلمان بميران. آيه ديگر: «وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ» آل عمران/193 خدايا من با خوبان بميرم. پيامبران در لحظه مرگ به فرزندان چنين نصيحت و سفارش مي‌كردند كه: «وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» آل عمران/102 نميريد مگر مسلمان باشيد. و مسلمان يعني: تسليم خدا باشيد. منزل يكي از بزرگان(از علماي قديم به نام حاج رحيم ارباب از علماي مهم اصفهان) رفتم گفتم: چرا انسان بد عاقبت ميشود؟ جواب فرمود: فلان كتاب را بياور، آدرسي را فرمود آوردم رسيدم به رواياتي كه دليل بد عاقبت شدن انسان را گناهان كوچك دانسته است. چون گناه كوچك، را كوچك مي‌شمارد و لذا توبه هم نمي‌كند، ولي اگر گناه زشت بزرگي كرد هميشه به فكر است و ناراحت است، مثلاً اگر ماشيني را دزديد زياد مي‌ترسد كه گرفتار نشود، ولي اگر خودكار بغل دستي خود را برداشت خيلي فکر نمي‌کند که گناه است. گناه كوچك گرچه مورد توجه انسان نيست ولي اثر خودش را دارد. مثل: ميكروب كوچك است ولي اثر خودش را دارد. مثلاً يك زن بي حجاب ممكن است يک مرتبه بفهمد اشتباه كرده و توبه كند، ولي يك زن بد حجاب توجيه مي‌كند كه حالا دو تار مو كه چيزي نيست. يا فرد سيگاري مي‌گويد: ترياك كه نيست يك سيگار است و بالاخره اين سيگار تنگ سينه‌اش جايي نمي‌رود. يا مي‌گويد: حالا يك شوخي كرديم. حال شوخي يا جدي آبرو را ريختي گرچه شوخي کردي ولي تحقير شد. پس بهترين دعا در راه حق بودن و بي دين نمردن و مسلمان مردن است.
د) چگونه بخواهيم: آيه‌اي در قرآن است كه ميفرمايد: «ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُمْ» غافر/60 بخوانيد مرا تا اجابت کنم شما را. آمد خدمت حضرت امام عليه السلام كه هرچه دعا ميكنم مستجاب نمي‌شود. حضرت فرمود: چگونه دعا مي‌كني؟ گفت: همينطور مي‌گويم خدايا بده. حضرت گفت: دعا كردن آدابي دارد. در اسلام حتي لباس پوشيدن آدابي دارد. و دستشويي رفتن هم آدابي دارد، مي‌روي دستشويي پاي چپ را اول بگذار و سر برهنه هم نباش، رو به قبله نباشد و تو كوچه بن بست و پشت به قبله و زير درخت ميوه هم نباشد. آداب سفر، و همسفري، بازار رفتن، خريد، ازدواج همه كاري در اسلام دستوراتي دارد. حضرت فرمود: آداب دعا 7 چيز است. (مثل اينكه مي‌گويد مي‌خواهي من گوشي را بردارم اين شماره را بگير.)
اول: لقمه حلال. افطار مي‌خواهي بکني با لقمه حلال است يا نه؟ گندمها را که داديد به سيلو زكاتش را داده‌ايد؟ انواع غذاهاي رنگين مي‌خوري، هيچ مي‌داني كه دخترهاي جواني هستند كه با سيب زميني افطار مي‌كنند. خمس داده‌اي يا نه؟ شما ده ميليون بدست آوردي دو ميليون نمي‌خواهي بدهي به فقرا؟ و مي‌داني افرادي هستند كه در طول يك ماه، نمي‌توانند از گوشت استفاده كنند. حديث: « كه مي‌خواهد دعايش مستجاب شود لقمه‌اش حلال باشد. »
دوم: از آداب دعا، گفتن: « بسم الله الرحمن الرحيم» است.
سوم: از آداب دعا، يادي از صفات خداوند است. لذا اول همه دعاهاي قرآني كلمه «رَبَّنَا» است، حديث: « اگر كسي دستش را تا مقابل صورتش بالا آورد، خداوند ميفرمايد من محروم برنمي گردانم. » البته اينكه دستها را بلند مي‌كنيم به اين معني نيست كه خدا بالاست بلكه علامت گدايي ماست. حديث: اگر كسي ده مرتبه «يا الله » و در جاي ديگر «يا رَبِّ » بگويد، خداوند ميفرمايد: «لبيك». از صفات خداوند تجليل كنيد. همان صفاتي را كه مي‌دانيد مثل: «يَا عَلِيُّ»، «يَا عَظِيمُ»، «يَا رَحْمَانُ»، «يَا أَحَدُ»، «يَا وَاحِدُ»، «يَا صَمَدُ»، «يَا غَنِيُّ»، «يَاغِياثُ»، «يَا نُورُ»، «يَا قَوِيُّ»، «يَا قُدُّوسُ»، «يَا سُبُّوحُ». . . و يا ده مرتبه «يا الله».
چهارم: يادي از نعمتهاي الهي کردن. اصلاً من که انسان هستم مي‌شد خوك باشم، و يا بي عقل و يا متولد در بلاد كفر باشم، و. . . يک مقداري نعمتها را دگرگون كنيم تا قدر آن را بهتر بفهميم. مثال: اگر لال بوديم، اگر منحرف، اگر حرام زاده. . . اينكه فهم و عقل دارم، معرفت و ولايت دارم، انسان و سالم هستم و. . . در جمهوري اسلامي هستيم. (كل دنيا طاغوت حكومت مي‌كند غير از ايران و همه دنيا رهبران آنها فاسقند، جز ايران. و همه دنيا از آمريكا مي‌ترسند جز ايران. اسراييل و آمريكا همه جا پز ميدهند جز ايران. ايران با هشت سال بمباران روز به روز عزيزتر ميشود.) نسل ما و هوش ما، امكانات و معادن و استعدادهايمان، علي وامام حسن و امام حسين عليهما السلام از ماست و محب اهل بيت هستيم، وشيعه اميرالمؤمنين، و كتاب ما(قرآن) بي تحريف است، يك نقطه «واو» تحريف و كم و زياد نشده. پس شمردن نعمتها را فراموش نکنيم.
پنجم: حمد و ستايش خداوند. حمد هم كه مي‌كنيم نه گفتن «الْحَمدُلله » بلكه حمد خداوند به عدد هر اتم و ذره و قطره باران. نه مثل قديمي‌ها كه صدهزار مرتبه شكر نزد آنها خيلي بود. صد هزار تومان امروز قيمت يك دوچرخه است. يعني خدايا به اندازه يك دوچرخه، چون براي قديمي‌ها صدهزار تومان خيلي بود، شما كه الان به اتم و سلول آشنا هستيد بگو: خدايا به عدد آنچه بر آن علم داري تو را شکر مي‌کنم.
ششم: ذكر صلوات. و لذا در دعاي مكارم الاخلاق كه امسال مي‌خواهيم تفسير كنيم، هر چند بندي يك صلوات آمده، رسم اهل بيت(ع) اين بود. ميفرمايد: اگرمي خواهي دعا مستجاب شود اول و آخر دعا صلوات بفرستيد. دعاي خود را بين دو صلوات ملافه كن، (مثل دو آدم حسابي كه يك آدم ناحسابي وقتي ميان آنها نشست زماني كه به آندو چايي دادند به او هم ميدهند.) حديث: «صلوات دعاست. » يعني: خدايا درود بفرست بر پيامبر و آل او عليهم السلام. (اول ذكر صلوات بعد از آن من و شما يك چرت و پرتي مي‌گوييم دوباره يك حرف حسابي ميفرمايد. اگر دعاي تو هم چرت و پرت باشد خداوند به احترام اينطرف و آنطرفش، صلوات قبل و بعدش آن را مي‌پذيرد).
هفتم: يادي از لغزشها. خدايا فكر، ياد، قلم، حرف و نگاه من بد بوده، البته لازم نيست اينها را بلند هم بگويي. لغزشها را هيچ كس نفهمد، بعضي افراد خودشان را لو ميدهند. خداوند راضي نيست كه انسان عيبش را احدي بفهمد، و لذا اگر گناه كردي نگذار كسي بفهمد و توبه هم خواستي بکني در دل توبه كن. استغفار به زبان است(و حقيقت توبه) در دل. كه يك ركعت نماز با توجه نخوانديم، سي سال است نماز غلط مي‌خوانم. ليسانس است نمي‌تواند يك صفحه قرآن بخواند، و با قرآن و نهج البلاغه كم آشنا شديم. سال مي‌آيد و مي‌رود چند بار مسجد مي‌روي؟ پا از خانه خدا بريده‌اي به خانه چه كسي آشنا شده‌اي؟ و رو به قبله نمي‌ايستي رو به كه هستي؟ و با عالم رباني رفيق نيستي با چه كسي رفيقي؟ زنهاي خوب از پوست پرتقال مربا درست مي‌كنند. تو از عمر چه چيز درست كردي؟ عمر رفت.
هشتم: استغفار. بعد از اينها امام عليه السلام فرمود: اگر دعا كني مستجاب ميشود. پس شماره تلفن ارتباط با خدا اينها بود: لقمه حلال، بسم الله، شمردن كمالات خداوند و. . . اين هشت شرط دعا كردن بود. امام فرمود اگر اين رقمي دعا کني مستجاب ميشود.
سؤال: بعضي دعاها چرا مستجاب نمي‌شود؟ جواب: حديث داريم دعا حتماً مستجاب ميشود. چيزي كه هست استجابت: يا: فوري است، كه همه مردم ميخواهند فوري باشد. يا: با تأخير. يا: به نسل مي‌دهد چون خداوند صلاح نمي‌داند به خودش بدهد به فرزندانش مي‌دهد. ميفرمايد: «وَ كانَ أَبُوهُما صالِحاً» كهف/82. دو پيامبر، ديوار خرابه‌اي را ساختند يكي از آنها گفت: چرا اين كار را مي‌كني؟ فرمود: زير اين ديوار گنجي است و پدر اين بچه‌ها صالح و آدم خوبي بوده، مي‌سازيم كه گنج را مردم برندارند بچه‌ها يتيم هستند بزرگ شوند خودشان آنرا بردارند. پس گاهي دو پيامبر نوكري مفت مي‌كنند كه پدرشان آدم خوبي بوده، گاهي توفيق من، بخاطر بابام است. بنده خودم فكر ميكنم كه رمز توفيقم جز پدرم نيست چون پدر من40 سال در بازار كاشان زماني كه صداي اذان را مي‌شنيد دكان را بسته و دنبال نماز مي‌رفت. او که يک تاجر بود 40 سال به احترام نماز مغازه را بست، الان اين همه مسجد در جاده‌ها است يكي از آنها را هم من نساخته و يك آجر روي آجر نگذاشته‌ام. اصلاً مسجد تو جاده‌ها از من نيست. ولي مردم كه نمازمي خوانند مي‌گويند خدا پدر آقاي قرائتي را بيامرزد در حالي که اين مساجد هيچ ربطي به من و پدرم ندارد ولي پدرم چون سال به خاطر نماز مغازه را مي‌بست حال او را دعا مي‌كنند. من مطالعه کرده و حديث مي‌خوانم شما مي‌شنوي مي‌گويي: خدا پدرش را بيامرزد، به خاطر اينكه 40 سال مغازه را بست او را دعا مي‌کنند. بازاري‌ها مغازه را در ماه رمضان ببنديد و لااقل يك بار امتحان كنيد، گرسنه نمي‌مانيد. مكه و مدينه در طول سال مغازه را مي‌بندند براي نماز، شما هم يك ماه ببنديد. و يا: بجاي استجابت دعا، خطري از او دفع ميشود. اين دعا به صلاح او نيست ولي بلايي را دفع مي‌كند. و يا: ذخيره قيامت قرار مي‌دهد. بالاخره دعا بي اثر نيست. با حال دعا كردن و سحر دعا كردن. همه چيز را از خداوند بخواهيد حتي علف بزغاله، حتي نمك‌اش را حديث داريم از خداوند بخواهيد. و دعاي پدر در حق فرزند مستجاب است، و كسي همه قرآن را بخواند يك دعاي مستجاب دارد. انشاءالله ما از فردا دعاي مكارم الاخلاق را شروع مي‌كنيم، آخر مفاتيح يا صحيفه سجاديه است که مي‌خواهيم جمله جمله شرح كنيم.
حدود پانزده سال پيش من روي اين دعا كار كرده‌ام، و امسال هم كار كرده‌ايم و الان هم امكاناتي را آورده‌ايم، معاجم، قرآن، تفسير، كامپيوتر، ببينيم كه اين دعا هر جمله‌اي از آن يك درياست، ما كه دستمان به دريا نمي‌رسد لااقل به مقداري كه ليوانمان آب مي‌گيرد، برداشت کنيم. شما از فردا پاي صحيفه سجاديه بنشينيد، ماه دعاست پاي سفره امام زين العابدين بنشينيم.
والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته
