متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1377/10/20
بســم اللّه الرّحمن الرّحــيم
الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ»، بيننده‌ها بحث را روز بيست و يكم رمضان، روز شهادت اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) مي‌بينند، علي ابن ابيطالب جان پيامبر صلي الله عليه وآله و سلم است. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم براي هدايت از همه راه‌هاي بيان، استدلال و موعظه استفاده كرد. عده‌اي قبول نكرده و پيشنهاد كردند كه در حق همديگر نفرين كنيم كه در نتيجه هر كدام به حق هستيم مانده و ديگري نابود شود. قرآن در اين رابطه مي‌فرمايد: «فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ» آل عمران/61.
زماني كه حضرت صلي الله عليه و آله و سلم مي‌خواهد «اَنْفُس » جان خود را دعوت كند علي(عليه السلام) را براي شركت در مباهله دعوت مي‌فرمايد و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين عليهم السلام را. كلمات «نِساءَنا» مربوط به فاطمه زهرا سلام الله عليها و «أَبْناءَنا»: امام حسين و امام حسين عليهما السلام و «أَنْفُسَنا» مي‌ماند براي علي ابن ابيطالب عليه السلام كه تعبير جان بكار برده شده. پس علي عليه السلام به تعبير قرآن، جان پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم است. شهادت علي ابن ابيطالب عليه السلام را خدمت فرزندش حضرت مهدي عليه السلام تسليت مي‌گوئيم: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ يَا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِب»
امسال در ماه رمضان پاسخ به سؤالات بود كه چون در آستانه شب قدر و شب بيست و سوم هستيم مي‌خواهيم خود راآماده كنيم براي دريافت شب قدر، سؤالات مربوط به دعا و شب قدر و اطراف اين مسائل را پاسخ مي‌دهيم.
سؤال اول: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» با عرض سلام و تشكر و تسليت شهادت مولاي متقّيان علي عليه السلام، بهترين خواسته‌ها و دعاها بويژه در شب قدر چيست؟
جواب: واجب ترين واجبات، نماز است و در نماز يك دعاست و آن اينكه: «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ» فاتحه/6 خدايا ما را به راه راست هدايت كن. شايد از اينكه اين دعا در نماز جا سازي شده و واجب است خوانده بشود، استفاده كرد كه بهترين دعا، هدايت به راه راست مي‌باشد. كسي نگويد ما که راهمان مستقيم است، ديگه از مسلماني بهتر؟ خير ممكن است براي هر فكري كه مي‌كند و حرفي كه مي‌زند و گامي كه بر مي‌دارد ولقمه‌اي كه مي‌خورد و رشته تحصيلي كه انتخاب مي‌كند، انتخاب مكان براي انجام وظيفه و انتخاب همسر، ممكن است اشتباه انتخاب كند يا درست انتخاب كند. لذا از خدا بخواهد كه او را به راه راست هدايت كند. هدايت به راه مستقيم مثل كُوك كردن ساعت نيست که اگه کوکش کني خودش کار بکند. بلكه مثل: برق و نور است كه اگر يك لحظه قطع شود لامپ خاموش مي‌شود، دائماً نياز به نور دارد. و ما هم مثل لامپ دائماًنياز به هدايت داريم لذا در دعا داريم كه: «إِلَهِي وَ إِلَهَ آبَائِي لَا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً»(كافي، ج7، ص2). خدايا به اندازه يك چشم به هم زدن و كمتر و بيشتر از آن مرا به خودم وا مگذار. و بهترين دعا اين است كه انسان از خداوند بخواهد مسلمان بميرد، (حسن عاقبت داشته باشد). از درب خانه‌اي عبور مي‌كرد شنيد صاحب خانه‌اي به مناجات اين آيه را مي‌خواند: «أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ» زمر/9اي كسانيكه در دل شب سجده و قنوت و تواضع دارند. حضرت علي(عليه السلام) فرمود: اين مرد با اين حال دعا و مناجاتش، عضو خوارج نهروان شده و به روي من در جنگ شمشير خواهد كشيد. انسان نمي‌داند چه آينده‌اي دارد، بسيار انسانهاي خوبي كه در يك لحظه سقوط كرده و منحرف مي‌شوند.
– معرفت: مساله معرفت خيلي مهم است. ممكن است افرادي عبادات و مناجاتي داشته باشند ولي معرفت و شناخت كافي نباشد. يكي از اولياء خدا ديد شخصي در مزرعه نشسته و خيلي گريه و دعا مي‌كند، گفت خدايا اگر اين بنده من بود هر چه مي‌خواست به او مي‌دادم. خداوند فرمود: برو ببين چه دعايي مي‌كند. آمد ديد، دعا مي‌كند كه خدايا مزرعه علف زياد دارد خري را خلق كن تااين علفها را بخورد. معلوم شد كه دعا مي‌كند ولي عقل و شناخت دعا و درخواست ندارد.
– مكتب حق: «وَ أَظْهِرْ كَلِمَةَ الْحَقِّ وَ اجْعَلْهَا الْعُلْيَا»(بحارالأنوار، ج97، ص264)در دعاها عزّت اسلام و مسلمين را بخواهيم.
– مردم و امت: در دعاهاي ماه رمضان «اللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقِيرٍ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جَائِعٍ»(البلدالأمين، ص222)، همه فقيران، و همه تشنه‌ها و گرسنه‌ها. قرآن مي‌فرمايد: «وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ في سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفينَ» نساء/75. در هر كجاي زمين مظلومي بود، و ناله زد و مي‌تواني، بايد او را كمك كني، نه اينكه، ايراني، لبناني و. . . ما در كمك رساني به مستضعفين مرز جغرافيائي نداريم، بلكه امّت اسلامي در هر كجا باشند.
– نسل: در ميان پيامبران هيچكدام به اندازه حضرت ابراهيم عليه السلام به نسلش دعا نمي‌كرد. «ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً» آل عمران/38، «وَ مِنْ ذُرِّيَّتي» بقره/124، ما نسبت به نسل چه حساسيتي داريم؟ بالاخره اهل نماز و مسجد و كمك به فقرا هستند يا نيستند؟ دير يا زود ما نيستيم، اين حالات و دعاها و اشكها و توسل‌ها به نسل ما منتقل مي‌شود يا نه؟ حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها با پاشيدن آب به صورت فرزندانش شب بيست و سوم آنها را بيدار نگه مي‌داشت. براي كار و بازار و استراحت خود و فرزندان جوري برنامه ريزي كنيم كه حتماً شب بيست و سوم بيدار باشيم.
– دعاي كلان و زياد: دعاي زيبايي است از اميرالمؤمنين علي عليه السلام كه مي‌فرمايد: خدايا آنچه خوبان قبل از ما از تو خواسته و آنچه خوبان الان از تو مي‌خواهند و آنچه خوبان در آينده از تو خواهندخواست، همه را به ما عنايت فرما. دعايتان کلان باشد.
سؤال دوم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» با عرض سلام و ادب و خسته نباشيد، چرا به هنگام دعا دستمان را به آسمان بلند كرده، مگر خداوند در آسمان است؟
جواب: اين به معناي بودن خداوند در آسمان نيست و الا اشاره به آسمان مي‌كرديم. بلكه آسمان مركز تدبير امور است. مي‌فرمايد: «يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ» سجده/5 برنامه ريزي از آسمان مي‌شود. وحي و رزق از آسمان است: «وَ فِي السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ» ذاريات/22.
همچنين بند به آب و آب از آسمان است. اصل در آسمان است و براي ما اندازه گيري مي‌شود. شب قدر هم شب اندازه گيري است. دست دراز كردن علامت سؤال است آدمي که سئوال دارد دستش را دراز مي‌کند. دست به آسمان دراز كردن علامت سؤال و فقر است. پس نشانه اشاره به مكان براي خدا نيست.
سؤال سوم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» با عرض سلام و خسته نباشيد آيا دعاهايي كه مستجاب نمي‌شود، اثر ديگري ندارد؟
جواب: ما دعايي نداريم كه مستجاب نشود، همينكه ما با خدا حرف مي‌زنيم استجابت دعاست. مثال: مگر هر كس شنا رفته و شيرجه مي‌رود براي در آوردن لنگِ كفش از استخر است؟ چون خود شنا كردن ارزش است. مثال: اگر حضرت امام خميني(ره) و يا بوعلي سينا به مجلسي بيايند در كنار آنها نشستن يك ارزش است. اينكه توفيق به ما مي‌دهد كه با او حرف مي‌زنيم يك ارزش است پيداست که دوستت دارد. مثنوي گويد: شخصي يا ربّ، يا ربّ مي‌گفت. شيطان او را وسوسه كرد اينهمه دعا مي‌كني و مستجاب نمي‌شود فايده‌اي ندارد. او هم تحريك شده و ديگر دعا نكرد، حضرت خضر را به خواب ديد که چرا دعا نمي‌کني؟ گفت: هر چه دعا مي‌کنم فايده ندارد. فرمود: كه ما در جواب هر يا ربّ كه به زبان و لب مي‌آوري چند بار «لَبَّيْك » مي‌گوئيم. و همين جواب ما استجابتي براي توست. كساني كه توبه مي‌كنند اول و قبل از آنها خداوند توبه مي‌كند، چون توبه يعني برگشت. خداوند لطفش را به ما برمي گرداند و بعد ما مشمول آن لطف مي‌شويم و به خود آمده و توبه مي‌كنيم. لذا خيلي‌ها گناه كرده و توبه هم نمي‌كنند. توفيق به عذر خواهي علامت چراغ سبز خداوند است بر اينكه دكّان باز است.
– اگر دعا مستجاب نشود، در عوض آن، خداوند از گناهان او مي‌بخشد چون صلاح نبوده دعا مستجاب شود.
– اگر دعا مستجاب نشود ذخيره مي‌شود براي قيامت. حديث داريم که: هديه‌اي در قيامت به او مي‌دهند، گفته مي‌شود: اين به جاي دعايي است كه در دنيا مستجاب نشد. مي‌گويد: كاش هيچ كدام از دعاهايم مستجاب نمي‌شد. مثال: پس اندازي در بانك داشته و از همه آن را برداشت كرده وتنها مقدار اندکي از آن را مي‌گذارد، بعدش بانک قرعه كشي کرده و ده ميليون تومان برنده مي‌شود، مي گويد كاش همه آن را گذاشته بودم. همين را بدانيد که خداوند ما را خيلي دوست دارد بدون اينکه ازما طلبي داشته باشد لغزشهاي ما را بخشيده و به ما چيزي مي‌دهد، و توبه را هم قبول مي‌كند َ «قابِلِ التَّوْبِ» غافر/3 توبه‌ها را قبول مي‌کند. «يُحِبُّ التَّوَّابينَ» بقره/222 توبه كنندگان را دوست دارد و «أَسْتَجِبْ لَكُمْ» غافر/60 دعا را مستجاب مي‌كند. شب قدر و ماه رمضان را براي گناهكاران قرار داده، براي خوبان كه تمام سال است. و يك شب قدر به اندازه يک عمر ارزش دارد.
سؤال چهارم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم» با سلام و آرزوي قبولي طاعات و عبادات، با اينكه نظام جهان، نظام عِلّي و معلولي است دعا چه جايگاهي دارد؟
جواب: سؤالي فنّي است بيشتر توجه كنيد. نظام جهان حساب و کتاب دارد، مگه ميشه گفت: خدايا همينجوري بده؟ هندوانه بايد با چاقو پاره شود، هندوانه را بگذاريم و بگوئيم خدايا بشكن، اين طور که نمي‌شود. هر كاري راه و دليلي دارد. نمي‌شود علت و معلول پوچ و بي اثرشود. يعني اگر بخواهي شاگرد اول شوي بايد درس بخواني نمي‌شود كه با دعا درست شود. دعا به جاي علت نيست. ما دو نوع علت داريم: 1- علت ظاهري 2- علت باطني. بعضي علتها روشن است مثل بعضي از مرضها كه دكتر مي‌فهمد و بعضي از آنها را هم همه دكترها تشخيص نمي‌دهند. دعا علت است اما علت باطني مي‌باشد، پس دعا خود مي‌تواند علت باشد. حال ما براي انجام کارهايمان گاهي از علت ظاهري و گاهي هم از علت باطني استفاده مي‌کنيم. يعني گاهي از ابزارها(علت ظاهري) استفاده مي‌کنيم و گاهي هم از علت باطني(دعا) استفاده مي‌کنيم. مثال: شاعري نصف شعر گفته در نصفه ديگر مانده، دوستش در خواب مي‌بيند که نصف ديگر شعر اين است، ماجرا برايش روشن شده امداد غيبي مي‌شود و شعر كامل را براي دوستش مي‌گويد، اين هم يك علت و امداد غيبي است.
پس يك شعر را شاعر در ظاهر و بيداري و يك شعر در خواب و از كانال و امداد غيبي درست مي‌شود. يك وقت مامي دانيم برنامه حمله هليكوپترهاي آمريكايي را در طبس در مقابلش مي‌ايستيم و يك وقت هم ما خبر نداريم خداوندبراي آن برنامه ريزي مي‌كند. پس كانال غيبي در كنار و كمك كانال و علت ظاهري است نه ضدّ آن. مثال: رزمندگان اسلام از طرف خداوند به واسطه فرشتگان كمك مي‌شوند، فرشته به جاي رزمنده و ضد او نيست بلكه در كار و كمك اوست.
دعا هم علت ساز و هم علت سوز، سبب ساز و سبب سوز است. سبب ساز: مثل حضرت زكريّا عليه السلام خود و همسرش هم پير بودندو هم فرزند نداشتند، روزي هم كه همسرش جوان بود، نازابود، قرآن مي‌فرمايد: «هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ» آل عمران/38 در همين شرائط و حالات براي فرزند دعا كرد. خداوند فرمود: به دو زوج صد ساله كه همسرش هم در جواني عقيم و نازا بوده، فرزند مي‌دهيم. و يحيي عليه السلام را به آنها عطا فرمود، اينجا دعا سبب ساز بود. سبب سوز: حضرت موسي عليه السلام از خداوند خواست: «رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ» يونس/88 خدايا اموال(فرعون) را دود كن. اينجا اموالي كه سبب بود با دعاي موسي عليه السلام و استجابت خداوند سوخت. پس دعا ضد علت نيست بلکه در کنار علت است و در واقع يک علت معنوي است.
سؤال پنجم: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم»مگر نه اين است كه خداوند در شب قدر همه چيز را مقدر و معلوم مي‌كند پس نقش دعا چيست؟
جواب: مثال: در يك شوراي مركزي تصميم گرفته مي‌شود به چه كسي، چه جايزه‌اي بدهيم و براي اينكار برنامه ريزي مي‌كنند، ولي بايد افرادي كه مي‌خواهند جايزه بگيرند خود نيز تلاشهايي را كرده باشند. خداوند هم بر اساس تلاشهاي خوب و بد افراد برنامه ريزي كرده نعمت مي‌دهد و مي‌گيرد، مثلا مي‌گويند چون فلاني، اين ايثار را کرد بچه‌اي به او مي‌دهند که از اولياي الهي مي‌شود. يا چون فلاني بي احترامي به يتيم کرد به اين بلا گرفتار مي‌شود. خداوند حكيم است و بدون دليل نه چيزي مي‌دهد و نه مي‌گيرد ولي ما بايد زمينه را جوري آماده كنيم كه استحقاق دريافت جايزه را داشته باشيم. «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ» مسجدها و جلسات ما موسمي نباشد كه بعد از اين ايّام، خلوت شود، رابطه با خدا بايد دائمي باشد نگذاريم زماني كه مضطر شديم برويم در خانه خدا. خدايا: بحق محمد و آل محمد عليهم السلام تمام بركات ماه رمضان را نصيب همه ما بفرما. خدايا: هر چه به عمرما مي‌افزايي به ايمان و عمل و عقل، اخلاص و عمق و بركت كار ما بيفزا. خدايا: ايمان كامل، بدن سالم، فكر بلند و باز، روح پاك، نيّت خالص، علم مفيد و عمر با بركت لقمه حلال، ذريّه طيّبه، توفيق خدمت به مردم، توفيق عبوديت و چشيدن مزه عبادت را نصيب تك. تك ما بفرما. خدايا: امت و مكتب و رهبر و دولت و نسل و ناموس و عقائد و افكار و مرز و بوم ما حفظ بفرما. خدايا: قلب آقا امام زمان عليه السلام را براي هميشه از همه ما راضي و ما را از بهترين شيعيان و ياران خودش قرار بده.
(والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته)
