متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1376/6/6
بسم الله الرحمن الرحیم
الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی.
دیگران کاری دستشان نیست. به نام نامی کی؟ بتها؟ ابرقدرتها؟ به نام کی؟ به کسی تکیه کنیم که خودش باشد. الان همین جا که شما تشریف دارید کاخ مثلا ناصرالدین شاه بود، کو ناصر الدین شاه؟ الان اردوگاه شهید عزیز باهنر است. کو کارت؟ کو ریگان؟ به چه کسی تکی کنیم؟ «بِسْمِ اللَّهِ»: به نام او(الله) توکل براو. عشق او، حب او، که رحمان و رحیم است. هم می دهد و هم به همه می دهد. لطفش از روی مهربانی است، بخشنده مهربان است نه بخشنده محاصره گر. دیگران یا نمی بخشند و یا اگر می بخشند محاصره می کنند. می گوید: فندق می اندازم تا گردو برگردد، علف بدهم تا شیر بدوشم. ما محاصره می کنم. خدا بخشنده محاصره گر نیست، بخشنده مهربان است. ما می گوییم: کاسه جایی رود که قدح باز آید. «عَبَسَ وَ تَوَلَّى» عبس/1 عبوس کرد؟ ! و پشت کرد؟ ! چهره در هم کشید؟ ! روی برتافت؟ چرا؟ ! «أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى» عبس/2 این قصه ای دارد. مؤذن پیامبر(ص) بلال بود. یک مؤذن دیگر هم بود. به نام عبدالله بن کتوم منتهی چون او نابینا بود گاهی اوقات اذان را اشتباه می گفت. گاهی زود و گاهی دیر می گفت. و لذا سفارش کردند که با اذان بلال نماز بخوانید نه با اذان ابن مکتوم.
منتهی جلوی اذان گفتن او را هم نمی گرفتند. او دقت بلال را نداشت اما به هر حال اذان می گفت. سوره عبس و تولی درباره اوست. قبر ایشان در باب الصغیر سوریه است. از اصحاب پیغمبر(ص) و نابینا بود.(نابینا شده بود) یکروز وارد مجلسی شد. پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله وسلم با افرادی مشغول صحبت بودند. در آن جلسه افراد معروف و سرشناسی حضور داشتند. تا این مکتوم وارد شد شروع کرد و رسول خدا را صدا زد: یا رسول الله، یا محمد. یکنفر در جلسه عبوس کرد(بعضی گفته‌اند پیغمبر(ص) بود، برخی گفته‌اند شخص دیگری بود.) چرا؟ ! که این چه کسی است که آمده؟ نابینا چرا به جلسه اشراف آمده است؟ او که به ما نمی خورد. عبوس کرد. تو چرا عبوس کردی؟ به خاطر لباس کهنه‌اش؟ ! این عبوس کردن در جامعه ما هست. عبوسها وقتی می خواهند به پارک بروند مادرشان را نمی0 برند؟ ! وقتی می گوید: کجا می روید؟ می گوید: می رویم دکتر! ! ؟ یعنی نمی خواهند آن پیرزن را با خود ببرند. حتی در مکه هم همینطور است. جوانها سریع جیم می شوند، حاجی‌ها جیم می شوند. پولدارها جیم می شوند. برخی از کسانی که ماشین دارند، تا چشمشان به آشنایی می افتد سریع سرشان را پایین می اندازند تا مبادا آن شخص او را ببیند و او مجبور شود تا او را نیز سوار کند؟ ! خیال نکنید عبس تولی مال آن زمان است. تمام ما گیر این آیه هستیم. خیلی هم حالگیری دارد. یکی از وزراء به نام علی بن یقطین، به یک چوپان راه نداد. رفت مکه، در آنجا امام کاظم علیه السلام به او راه نداد. گفت: آقا من وزیر هستم! ؟ فرمود: باش. من شیعه هستم، عامل نفوذی شما در دربار عباس هستم! ؟ چرا اجازه نمی دهید؟ فرمود: خوب باش. چرا به آن چوپان راه ندادی؟ حالا خدا می داند که من آخوند اگر یک فقیر بیاید می گویم: کی است؟ حالا بنشیند. ولی اگر یک ثروتمند آمده، می گویم: سلام علیکم اوامری باشد! ؟ ! من خودم گرفتار این آیه هستم. اگر روز قیامت بیاید که چه افرادی به من مراجعه کردند، اگریک پولدار ازمن استخاره خواست، چنان ابروی راستم رفته شمال شرقی، ابروی چپم رفته جنوب غربی، یا حمید به حق محمد! ؟ چه خبره! پولدار از من استخاره می خواهد! اما یک فقیر وقتی استخاره می خواهد، خیلی خوب، با تسبیح می کنم! ؟ خوب است برو دنبال کارت! ؟ خدا می داند که از من چه حالی خواهد گرفت. بنده خودم گیر هستم. اما این حرفها بوده است. طرز رفتار معلم در مدارس عادی و غیرانتفاعی با هم فرق دارد. آن پیرکور(ابن مکتوم) هنوز هم هست، آن عبوسها هنوز هم هستند. اینکه می گویند: در قرآن تدبیر کنید، به این معناست که قرآن را بخوانید و فتوکپی آن را در زندگی حالا پیاده کنید.
«وَ ما يُدْريكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّىأَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى» عبس/4-3 پیغمبر! اصلا تو چه می دانی شاید همین شخص عامل تزکیه شد! ؟ شاید همین صف اولیها نمازشان قبول نباشد! ولذا حدیث داریم وقتی انسان از خواب بیدار می شود و می بیند نمازش قضا شده است و ناراحت می شود، خدا این ناراحتی را بیشتر از این دوست دارد که نصف شب بلند شوی، نماز شب بخوانی(یک لیتر هم گریه کنی) و بگویی: مرا می بینی دیشب عجب شبی بود! حدیث داریم: نماز قضایی که انسان به واسطه آن خود را تحقیر کند، خداوند بیشتر از نماز شبی دوست دارد که انسان به واسطه آن مغرور شود. شاید همین متذکر شد، شاید همین بنزینی بود و روشن شد. شاید تذکر به درد همین بخورد. «أَمَّا مَنِ اسْتَغْنى فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّى وَ ما عَلَيْكَ أَلاَّ يَزَّكَّى» عبس/7-5 اما آن کسی که غنی است، (غنی بودن خوب است) «اسْتَغْنى» بودن بد است. فرق است بین غنی و «اسْتَغْنى». غنی یعنی کسی که چیزی دارد. «اسْتَغْنى» یعنی من کاری به فلانی ندارم. «كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى» علق/7-6 چپیها می گویند: سرمایه داری عامل طغیان است. یعنی انسانی که شکم سیری دارد، دست به تجاوز می- زند. قرآن نمی گوید: «أَنْ اسْتَغْنى»: اگر پول دار باشد طغیان می کند. می فرماید: «أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى». راه یعنی خودش را ببیند. امام خمینی(ره) عزیز بود اما خودش خودش را عزیز نمی دانست. می فرمود: به من رهبر نگویید، رهبر ما حسین فهمیده است. پول داشتن بد نیست، بلکه به پول گره خوردن بد است. خدا از یک پولدار(قارون) انتقاد می کند. و از یک پولدار(سلیمان) تعریف می کند. در آخر سوره قصص آیه 76 تا قصه قارون را فرموده، خیلی عجیب است.
«إِنَّ قارُونَ كانَ مِنْ قَوْمِ مُوسى فَبَغى عَلَيْهِمْ وَ آتَيْناهُ مِنَ الْكُنُوزِ ما إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قالَ لَهُ قَوْمُهُ لا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْفَرِحينَ» قصص/76 قارون فامیل موسی(ع) بود. بر مردم شورید. اینقدر به قارون گنج دادیم که یک گروه قوی نمی توانستند دست کلید او را بکشند! بستگانش به او گفتند: بد مستی نکن، خدا بد مست‌ها را دوست ندارد.
«وَ ابْتَغِ فيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا وَ أَحْسِنْ كَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُفْسِدينَ» قصص/77 خدا به تو داده، از این پولها به نفع آخرتت استفاده کن. لذتهای حلال دنیا را هم استفاده کن. همینطور که خدا به تو داده تو هم به فقراء بده. این حرفها را مردم به قارون گفتند. با این پولها فساد نکن، خدا مفسد را دوست ندارد. قارون چی گفت؟ «قالَ إِنَّما أُوتيتُهُ عَلى عِلْمٍ عِنْدي أَ وَ لَمْ يَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِنْ قَبْلِهِ مِنَ الْقُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَ أَكْثَرُ جَمْعاً وَ لا يُسْئَلُ عَنْ ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ» قصص/78 قارون گفت: «عَلى عِلْمٍ عِنْدي»: یعنی یک علم اقتصادی من دارم، یک مخی دارم. تمام این پولها را بر اساس علم خودم به دست آورده‌ام! (من فوق لیسانس هستم! ؟).
سلیمان هم یک پولدار دیگر بود. هرچه می گفتند، می فرمود: «هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي» نمل/40 گیر در پول نیست. گیر در این است که اگر پول مست کند می گوید: «عِنْدي»، اگر مست نکند می گوید: «رَبِّي».
اما کسی که غنی است، تو متصدی او شدی؟ ! افراد را از روی صلاحیت انتخاب کنید. در ازدواج هم همینطور است.
اصلا اگر او تزکیه نشود ت ومقصر نیستی. خدا به پیغمبر(ص) می فرماید: تو فقط پیغمبری، نه جباری. «لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ» غاشيه/22 بر مردم سیطره ندادی. نمی توانی مردم را با زور اصلاح کنی. تو وکیل مردم نیستی. تو حق نداری مردم را مجبور کنی. «أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنينَ» يونس/99 تو می خواهی مردم با اکراه مسلمان شوند؟ حق اکراه نداری. حق اجبار نداری، وکیل مردم نیستی، سیطره هم نداری. مردم آزادند. «وَ ما عَلَيْكَ أَلاَّ يَزَّكَّى» عبس/7. اگر هم ایمان نیاورد، نیاورده، تو وکیل نیستی، سیطره هم نداری. چه می دانید؟ شاید همین بچه یتیم، رجایی شد. حدیث داریم: هیچ گناهی را کوچک نشمار، شاید همان گناه پاپیچد شد و ترا زمین زد. حدیث داریم: هیچ عبادتی را کوچک نشمار. شاید همان عبادت ترا نجات داد. گاهی اوقات یک پشه یک ساعت چند میلیونی را از کار می اندازد. اصلا حدیث داریم: خدا گناهان کوچک را نمی بخشد. چون گناهان بزرگ آدم می فهمد چه کرده، مثل طلب زیاد: فلانی دومیلیون می خواهد. اما فلانی 10 تومان می خواهد! انسان قرضهای کوچک را فراموش می کند، در حالی که همانها هم حق الناس هست. و لذا انسان فراموش می کند. حدیث داریم: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع: «أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهَانَ بِهِ صَاحِبُهُ»(نهجالبلاغه، حكمت 348) بدترین گناه آن است که انسان بگوید: چیزی نیست. یک قصه برایتان بگویم: کسی می گفت: من دیگر مسجد نمی روم، نمی روم نمی روم. گفتم: چرا نمی روی؟ گفت: پدر من به مسجد رفت با کلاه نمدی. کلاه را برداشتند و کلاه دیگری سر او گذاشتند همان کلاه با نمد وبیشتر. منتهی ما را تحقیر کردند و. . .
«وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى وَ هُوَ يَخْشى فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى كَلاَّ إِنَّها تَذْكِرَةٌ» عبس/11 -8 آن فقیری که می آید(ابن مکتوم) و با تلاش هم می آید، خشیت خدا در دلش است. با چشمی نابینا آمده و خوف خدا دارد، تو نسبت به او بی اعتناعی می کنی؟ ! خدا مگر ول می کند؟ ! اخلا ق در دنیا با اخلاق در قرآن فرق می کند. در دنیا اخلاق برا یجذب مشتری، پیشرفت اقتصاد، فرهنگ، روابط خانوادگی، برخوردهای دیپلوماتی و سیاسی، رأی بالا و. . . است. اما در اسلام اخلاق برای خود اطلاق است.
این برکاتی را هم در پی دارد. معلم خوش اخلاق موفقتر است. کارفرمای خوش اخلاق موفقتر است، اخلاق این برکات را دارد. اما خود اخلاق هم یک ارزش است. چه طور؟ این آقای نابینا که وارد جلسه شد، آن بنده خدا عبوس کرد، نابینا او را در آن حالت دید یا نه؟ ندید. نابینا که عبوس را ندید پس ندید تا ناراحت شود. و اصلا نفهمید. خدا می- فرماید: من کاری ندارم که او دید یا نه، فهمید یا نفهمید، اصلا من کاری به خوشایند یا بد آیند او ندارم، خود اخلاق به عنوان اخلاق یک ارزش است. شما نباید برای نابینا به خاطر اینکه نابینا و فقیر است عبوس کنید. دنیا از برکات اخلاق می گوید، ما که می گوییم: اخلاق، علاوه بر اخلاق خود اخلاق هم برایمان مهم است. اخلاق به خاطر خود اخلاق. فرق است بین کسی که نظم را به خاطر نظم دوست دارد و کسی که نظم را به خاطر پلیس رعایت می کند. اخلاق قرآنی بر اساس ارزشها است.
«كَلاَّ إِنَّها تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ» عبس/12-11 تا حواستان جمع باشد. یکوقت به خاطر اینکه ماشین و کفش و کلاهش کهنه است، خواستگار فقیر است، تحقیر نکنید. این تذکر بود. هرکه می خواهد بسم الله، متذکر بشود. «في صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ» عبس/14-13 این قرآن در میان صحیفه هایی پر ارج است. بلندمرتبه و پاکیزه است. «بِأَيْدي سَفَرَةٍ كِرامٍ بَرَرَةٍ» عبس/16-15 بدست سفیرانی بزرگوار و نیکوکار. این قرآن، قرآن پاک، از خدای پاک، جبرییل پاک، رسول پاک که «لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ» واقعه/79 این آیات نورانی را فرستادیم برای تذکر. اما: «قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ» عبس/17.
مرگ بر انسان، چقدر انسان کفور است! چقدر ناسپاس است! ناسپاسی می کنی؟ می دانی سن تو چقدر است؟ ! گردنت
را در برابر خدا خم نمی کنی؟ ! بشنو: «مِنْ‌اي شَيْءٍ خَلَقَهُ مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ» عبس/19-18 انسان، نمی دانی خدا ترا از چه آفریده است؟ ! از یک تک سلول، از یک اسپرم. یک «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْأَعْلَى وَ بِحَمْدِهِ» نمی گویی! تو از چی آفریده شده ای که اینقدر متکبری؟ ! از نطفه، نطفه ای که اندازه گیری شده است. «ثُمَّ السَّبيلَ يَسَّرَهُ ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ» عبس/22-20 می فرماید: یک تک سلول بودی، «فَقَدَّرَهُ» عبس/19. راه را برایت باز کرد. واقعا خدا چقدر راه را باز کرده! راه به دنیا آمدن، راه تغذیه، راه زندگی، ازطریق عقل، فطرت، انبیاء. راه رانشانت داد. چه کسی است که بگوید: نمی- دانم! خوب و بد را درنهاد هر دلی کاشت. وقتی برگشت و دید شما سیب را خورده اید، با گریه‌اش به شما می گوید: که: تو خیانت کرده ای. یعنی او هم می فهمد خیانت را. بچه خوب و بد را می داند. گردن کلفتی نکن. هرچه را انکار کنی قبرت را نمی توانی انکار کنی. هستند افرادی که در مقابل خدا، گردن خم نمی کنند. از خدا نمی ترسند ولی از پشه می ترسند: من این حدیث را از امام رضا(ع) نقل کرده‌ام، دوباره نقل می کنم: امام رضا(ع) فرمود: با انسانهای خیره سر اینگونه صحبت کنید: بگویید: برادر، خواهر بنشین تا یک جمله برایت بگویم: یا قیامت هست و یا نیست. اگر قیامت نبود مذهبی چه ضرری کرده است؟ ! فوقش این است که در ماه رمضان ناهارش را چند ساعت دیرتر خورده است. روزی چند رکعت نماز خوانده است. وقتی هم از خانه بیرون می آمد(خانم) یک روسری سرکرده است. اگر قیامت نبود مذهبی چه ضرری کرده است. حق اگر قیامت نبود اما اگر قیامت بود- که به1001 دلیل هست. آن لاابالی چه خواهد کرد؟ ! بنابراین عقل اقتضاء می کند که ما باید مذهبی باشیم.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
