متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1376/4/19
بسم الله الرحمن الرحیم
«عَمَّ يَتَساءَلُونَ» نبأ/1 این سوره به نام سوره «نبأ» به معنای « خبر مهم» می باشد. مردم از چه خبر مهمی سؤال می کنند؟ ! یعنی مردم چقدر حرف می زنند؟ ! چقدر دچار تردید می شوند؟ ! در اسلام اگر مقصود از سؤال کردن فهمیدن باشد خوب است. حدیث داریم: امام صادق ع فرمودند: «سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتا»(كافيج6، ص381) برای فهمیدن سؤال کنید گاهی برخی مقصودشان از سؤال این است که: حرف را از زیر زبان کسی بکشند و تجسس کنند. در قرآن «ِيَسْئَلُونَك» خیلی داریم: برخی سؤال می کنند و باید جوابشان را بدهی. برخی جاها می فرماید: به سؤالشان جواب نده. مثال: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ» انفال/1 وقتی از تو درباره انفال سؤال می کنند « قُل» به آنها بگو. «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ» بقره/189 وقتی از تو درباره هلال ماه سؤال می کنند « قُل» به آنها بگو. جایی که سؤال طبیعی است باید پاسخ داد. اما به برخی سؤالها هم نباید پاسخ داد. ما چیزی در اسلام داریم به نام «سانسور» قرآن راجع به سانسور اینگونه می فرماید: «لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْياءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ» مائده/101 سؤال نکنید از چیزهایی که اگر بفهمید برایتان بد است. وقتی شما می پرسید: تو چه طور آدمی هستی؟ وقتی من جواب بدهم، علاقه شما از من کم می شود و بالعکس. اصل را بر این مبنا باید نهاد که هر دو آدم خوبی هستیم مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. و لذا حدیث داریم: کیس حق ندارد درد دلش را به کسی بگوید. علامت مؤمن این است که لبخندش در صورتش و حزن و اندوهش در دلش باشد. و انسان حق ندارد سؤال کند. سؤال در مورد مادیات بد است(گدایی) شخصی نزد حضرت آمد و گفت: آقا مقداری پول بده تا خرج کنم! چون نه دست دارم کار کنم و نه پولی دارم تا تجارت کنم. حضرت صادق ع فرمود: سرت که سالم است. «اعْمَلْ فَاحْمِلْ عَلَى رَأْسِكَ»(كافي، ج5، ص76): با سرت حمالی کن و گدایی نکن. سؤال علمی جایز است. سؤال مادی جایز نیست مگر در وقت ضرورت. سؤالی که در آن شیطنت باشد یا با جواب دادن به آن سؤال آبروی مؤمنی به خطر بافتد، نباید پاسخ داد. اگر سؤال مشورتی بود و مثلا در مورد داماد سؤال شد، باید پاسخ صحیح داد(غیبت جایز است)
«عَنِ النَّبَإِ الْعَظي» نبأ/2 سؤال بیخودی می کنند. در مسایل قطعی چرا شک میکنند؟ ! از خبر بزرگ قیامت سؤال می کنند. از چیزی که می دانید سؤال می کنید؟ «الَّذي هُمْ فيهِ مُخْتَلِفُونَ» نبأ/3 از چیزی سؤال می کنند که در مورد آن اختلاف دارند. بگو مگو راه انداخته اید! وقتتان را صرف چیزهای بیهوده می کنید. در قرآن سوره ای داریم به نام سوره کهف که چند جوانمرد بودند که محیط آلوده را تحمل نکردند و از شهر به غار پناه بردند. بعد در قرآن می فرماید: عده ای عوض اینکه هدف آنها را جستجو پیدا کنند روی تعداد آنها بحث می کنند! یکی می گوید: ٥ نفر بودند، دیگری می گوید: نه خیر ٦ نفر بودند و. . . اینکه تعداد افراد اصحاب کهف چند نفر بودند مهم نیست، بلکه کارهای آنها مهم است. یا اینکه بدانیم بوعلی سینا چند کیلو بود که مهم نیست. از این قبیل اطلاعات زیاد است که اغلب آنها مفید نیست و به هیچ دردی نمی- خورد. قرآن داستان حضرت یوسف علیه السلام را تعریف می کند؛ نه حرفی از سن موسی(ع) به میان آمده، نه حرفی از عمق چاه به میان آمده و نه از ساعت ماجرا حرفی به میان آمده است، بلکه فقط به اطلاعات مفید و آموزنده پرداخته است. اینکه برادران یوسف(ع) اون را به بهانه تفریح از پدر گرفتند و در چاه انداختند، مسئله مهمی است. و به ما این تذکر را می دهند: که مبادا شما را به بهانه تفریح از اهدافتان دور کنند(حتی برادرانتان) و. . .
«كَلاَّ سَيَعْلَمُونَ» نبأ/4 آیا قیامت هم سؤال کردن دارد؟ ! در آینده خواهید فهمید. «ثُمَّ كَلاَّ سَيَعْلَمُونَ» نبأ/5 در آینده خواهید فهمید. این تکرار یعنی چه؟ ! تکرار برای تربیت است. بین تعلیم و تربیت تفاوت وجود دارد. بعد از تعلیم دادن گفتن لازم نیست. تربیت یعنی آنقدر تذکر بدهیم که بفهمد و قبول کند.
یعنی در تربیت تکرار لازم است. نماز باید تکرار شود. در تربیت، تکرار اصل است. و چون قرآن برای تربیت است خیلی از قصه هایش تکراری است. برخی چیزها اگر تکرار نشود فراموش می شوند. مثل: بزرگی خدا. در یک نماز بارها یم گوییم: الله اکبر. «أَ لَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهاداً» نبأ/6 آیا زمین را برای شما گهواره قرار ندادیم؟ این زمین خیلی سخاوت دارد. یکی دانه می دهی، یک خوشه می دهد. و لذا در آخر این سوره می خوانیم: «وَ يَقُولُ الْكافِرُ يا لَيْتَني كُنْتُ تُراباً» نبأ/40 کافر آرزو می کند که خاک بود. چون خاک با برکت است. یک دانه می دهی صد خوشه می دهد. وقتی به شخصی یک بستنی میدهی هزار بار تشکر می کند ولی اینهمه که خدا به او نعمت داده تشکر نمی کند! زمین آب زباله را می گیرد و آب زلال میدهد، آب را برای ما ذخیره می کند.
«وَ الْجِبالَ أَوْتاداً» نبأ/7 آیا درباره کوهها فکر کرده اید؟ کوه گیاهان دارویی را در دامان خودش رشد می دهد. از سنگهایش استفاده می کنیم. جلوی طوفان را می گیرد. ریشه کوهها در زمین به هم متصل است و زمین را از اضطراب نگه میدارد. نوک کوهها در هوا پنجه انداخته و حرکت زمین را کنترل می کند. برفها را ذخیره می کند. از معادن آن استفاده می شود. آیا در مورد کوهها فکر نکرده ای و از کنار آنها ساده رد شده ای؟ ! «وَ خَلَقْناكُمْ أَزْواجاً» نبأ/8 آیا شما را جفت خلق نکردیم؟ ! برخی انسانهای خل می گویند: آدم ازتصادف به وجود آمده است! خب حالا اگرتصادف شد و یک نر تولید شد، آیا اینکه نر احتیاج به ماده دارد، این هم تصادف است؟ ! این دیگر حکمت است. زن و مرد مکمل همدیگر هستند. ازدواج فقط در مورد مردو زن نیست بلکه در مورد کل هستی است. قرآن می فرماید: من کل شیء خلقنا زوجین. «وَ جَعَلْنا نَوْمَكُمْ سُباتاً» نبأ/9 سبت یعنی قطع شدن. «یوم السَّبْت» یعنی روز شنبه، یهودیها باید در روز شنبه کر را قطع می کردند. سباتا یعنی در شب شما کارهایتان قطع می شود و باید استراحت کنید. و ما خواب را برای شما وسیله استراحت و سبات قرار دادیم.
آیا در مورد نعمت خواب فکر کرده اید؟ ! آیا در مورد غلطیدن در هنگام خواب فکر کرده اید و خدا را برای نعمت شکر کرده اید؟ ! قرآن می فرماید: غلطیدن از نعمت هاست: «وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْيَمينِ وَ ذاتَ الشِّمال» كهف/18 اگر انسان از شب تا صبح روی یک طرف بدنش بخوابد، صبح باید همگی به ارتوپدی مراجعه کنیم! ما به نعمتهای خدا کم توجهی می کنیم! خواب نعمت است. بیداری هم نعمت است. قرآن کریم در مورد جنگ بدر می فرماید: «ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعاساً» آل عمران/154 یکی از نعمتها این بود که تعدادتان کم بود، خسته هم بودید، زیر پایتان هم شل بود، بعضی هم خوابیدند و جنب شدید. من همه مشکلات شما را به یک شبه حل کردم. اول شما را خواب کردم. در همان چند دقیقه خواب، خستگی شما برطرف شد. باران را فرستادم و شنهای زیر پای شما سفت شد. مقداری هم آب جمع شد و غسل کردید. یک مقدار هم تشنه بودید و از آب
خوردید. طراح هستی من هستم.
«وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِباساً» نبأ/10 شب را با لباس قرار دادیم. اگر حرکت زمین طوری بود که روز طول می کشید همه چیز می سوخت. «وَ جَعَلْنَا النَّهارَ مَعاشاً» نبأ/11 روز را وسیله ای قرار دادیم تا بروید دنبال زندگی. زندگی باید خروسی باشد، چون خروسها بعد از مغرب می خوابند و سحر بیدار می شوند. «وَ بَنَيْنا فَوْقَكُمْ سَبْعاً شِداداً» نبأ/12 بالای سر شما هفت آسمان ساختیم. «وَ جَعَلْنا سِراجاً وَهَّاجاً» نبأ/13 خورشید نورانی را برای شما قرار دادیم. و نور خورشید فواید بسیاری دارد.
«وَ أَنْزَلْنا مِنَ الْمُعْصِراتِ ماءً ثَجَّاجاً» نبأ/14 از ابرهای فشرده برای شما آب فرستادیم. باید در نزول باران دقت کرد. اگر آب از زمین می جوشید مضرات فراوانی داشت. اینها در نظر ما ساده است، چون دقت نمی کنیم ولی اگر ذره ای جابه جا شوند مشکلات زیادی پدید می آید. «لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَ نَباتاً وَ جَنَّاتٍ أَلْفافاً» نبأ/16-15 باران فرستادیم و دانه های روغنی و غیر روغنی رویا ندیم. و باغهایی که شاخه هایشان به هم گره خورده‌اند. «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ ميقاتاً» نبأ/17 من که شما را آفریدم و طبیعت را در اختیار شما قرار دادم و کار شما خوردن و خوابیدن نبود، بلکه مقدمه بود. دنیا محل عبور است. در نیتهایتان آخرت را ببینید. «يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً» نبأ/18 نفخ صوری می شود و در صور دمیده می شود، همه شما به توسط صدایی بیدار می شوید. پیدایش قیامت با صدااست. «وَ فُتِحَتِ السَّماءُ فَكانَتْ أَبْواباً وَ سُيِّرَتِ الْجِبالُ فَكانَتْ سَراباً» نبأ/20-19 کوهها با همه بزرگیشان چنان به هم می خورند که سراب می شوند. یعنی زمین صاف و آبنما می شود. مثل خیابان صاف. «إِنَّ جَهَنَّمَ كانَتْ مِرْصاداً» نبأ/21 دوزخ در کمین انسان است. هر حرکتی پاسخ دارد. اگر ما ایمان داشته باشیم که زیر دوربین هستیم خودمان را کنترل میکنیم. این همه بی بند و باری بعلت غفلت از قیامت است.
«لِلطَّاغينَ مَآباً» نبأ/22 کسانی که طغیان می کنند جایگاهشان جهنم است. طغیان هم لازم نیست مثل آمریکا باشد. بلکه مثلا همین سیگار کشیدن در جاهای عمومی یک طغیان است. بداخلاقی طغیان است. طغیان درجاتی دارد.
«لابِثينَ فيها أَحْقاباً» نبأ/23 سالهای طولانی در آنجا می مانند. یک لحظه غفلت، یک عمر پشیمانی در بر دارد. اگر یک راننده لحظه ای غفلت کند باعث به خطر افتادن و یا مرگ دهها نفر شود. پس نمی توان گفت که: زمان جریمه با زمان گناه باید یکی باشد. مثلا با یک غیبت همه عبادات انسان پوچ می شود. «لا يَذُوقُونَ فيها بَرْداً وَ لا شَراباً» نبأ/24 در جهنم خنکی نیست، آشامیدنی نیست. «إِلاَّ حَميماً وَ غَسَّاقاً» نبأ/25 بجز آب داغ و چرک. اگر تشنه‌ات شد آب داغ و چرک درگلویت می- ریزند. چرا؟ چون آبروی فلانی را بردی، دل فلانی را سوزاندی، به فلانی تهمت زدی. خون بدل کردی و خون بدل می شوی: «جَزاءً وِفاقاً» نبأ/26 جزاهای خدا طبق وفق است. یعنی عادلانه است. یعنی خیال نکنید ظلم است. «إِنَّهُمْ كانُوا لا يَرْجُونَ حِساباً وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا كِذَّاباً» نبأ/28-27 عده ای اصلا فکر قیامت نیستند. انگار نه انگار که بعد از دنیا زندگی دیگری هم دارند! اصلا امیدی به حساب نداشتند. و به شدت آیات ما را تکذیب می کردند. «وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ كِتاباً» نبأ/29 آنها خواب بودند ما که خواب نبودیم. ما ریزکار شما را حساب کردیم. «فَذُوقُوا فَلَنْ نَزيدَكُمْ إِلاَّ عَذاباً» نبأ/30 بچشید که ما چیزی جز عذاب برای شما زیاد نمی- کنیم. «إِنَّ لِلْمُتَّقينَ مَفازاً حَدائِقَ وَ أَعْناباً» نبأ/32-31 در مقابل کسانی که جهنم در کمین آنهاست افراد متقی هستند که رستگارند. و نعمتهای مادی و معنوی در اختیار آنهاست. باغها، انگورها. . . «وَ كَواعِبَ أَتْراباً وَ كَأْساً دِهاقاً» نبأ/34-33 همسرانی زیبا، همسن، جوان، بکر، علاقه مند. . . و آشامیدنی های گوارا بر آنها فراهم است.
«لا يَسْمَعُونَ فيها لَغْواً وَ لا كِذَّاباً» نبأ/35 دری وری در آنجا نیست. «جَزاءً مِنْ رَبِّكَ عَطاءً حِساباً» نبأ/36 اینها پاداشهایی است از طرف خدا و چون در دنیا با تقوا بودید. تقوا یعنی جلو نفس را از بدیها گرفتن.
ابوذر وارد مجلسی شد، دید معاویه و همه سران بنی امیه نشسته‌اند. خندید! گفتند: چرا خندیدی؟ ! گفت: یاد یک حدیث افتادم! گفتند: باید حدیث را بگویی. گفت: حدیث داریم: وقتی دیدید رییس حکومت اسلامی معاویه است و همه دست اندرکاران بنی امیه هستند، خاک بر سراین کشور. این مطلب به معاویه خیلی برخورد. چون با آن حدیث آبروی بنی امیه رفت.
دور او را گرفتند و گفتند: یا باید بگویی این حدیث را از که شنیدی یا اینکه این حدیث را بافتی تا آبروی ما را بریزی. ابوذر گیر کرد. گفتند: شاهدت کی است؟ گفت: علی ابن ابیطالب(ع). حضرت را آوردند و گفتند: تو شاهد این حدیث بودی؟
فرمودند: نه! اما این را شنیده‌ام که پیغمبر(ص) فرمود: ابوذر هرچه می گوید راست است. آسمان بر کسی یاد نیفکنده که راستگو‌تر از ابوذر باشد.
و السلام علیکم و رحمة و برکاته.
