متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1374/11/24
بسم الله الرحمن الرحيم
موضوع بحث اين جلسه‌ي ما در مورد يتيم است. قرآن مجيد ديني است كه حامي مستضعفان است و به چند گروه مثل يتيمان، فقرا، كارگران، كشاورزان و. . . توجه خاص كرده است. به طبقه‌اي كه در طول تاريخ همواره ظلم بر اينها مسلط بوده است، توجه خاص كرده است. مثلاً توجه خاصي به خانم‌ها كرده است. اگر پدري چيزي خريد و در خانه آورد، اول به دخترها بدهد و بعد به پسرها بدهد. اين خيلي مهم است. متاسفانه چند وقت پيش از تلويزيون خبرهاي تلخي شنيده شد كه در بعضي از كشور‌هاي پرجمعيت هنوز هم نسبت به دخترها ابراز بي علاقگي مي‌شود و از آنها به عنوان برده استفاده مي‌كنند. لذا اسلام به زن‌ها عنايت خاصي دارد. كارگرها هم همينطور هستند. اگر كسي حق كارگر را ندهد، دعايش مستجاب نمي‌شود. رسول اكرم(ص) به اميرالمومنين فرمود: مواظب باش كه به كشاورزان ظلم نشود. مثلاً براي كشاورزها اهميت زيادي قائل هستند. بنابراين اسلام به افردي كه زمنيه‌ي ظلم كردن به آنها زياد است، توجه خاصي دارد. يكي از اين موارد كه اسلام به آن توجه مي‌كند، يتيم است. در قرآن23 بار راجع به يتيم سفارش شده است. در سوره بقره آيات 83، 177، 215، 220 درباره‌ي يتيم سفارش شده است. در سوره‌ي نسا آيات 2، 3، 6، 8، 10، 36، 127 درباره‌ي يتيم سفارش شده است. همچنين در سوره‌هاي انعام، انفال، اسراء، كهف، ضحي، بلد، ماعون نيز به يتيم نوازي سفارش شده است. يتيم نوازي فقط اين نيست كه به او آب و نان بدهيم، بلكه بايد به يتيم احترام بگذاريم. «كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْيَتيمَ»(فجر/17) داريم: «فَأَمَّا الْيَتيمَ فَلا تَقْهَرْ»(ضحى/8) يعني يتيم را نشكن. فقط نبايد مدرسه بسازيم و يا به آنها غذا بدهيم. اصل اين است كه به آنها احترام بگذاريم. اميرالمومنين(ع) فرمود: «أَحْسِنُوا فِي عَقِبِ غَيْرِكُمْ تُحْفَظُوا فِي عَقِبِكُمْ»(نهجالبلاغه، حكمت 264) اگرشما بچه‌ها و ذريه مردم را احترام كرديد، خداوند هم كاري مي‌كند كه مردم هم به ذريه شما احترام بگذارند. اگر كسي بچه‌هاي مردم را تحقير كند، خداوند هم صحنه‌اي پيش مي‌آورد كه بچه‌هاي او در تاريخ تحقير شوند. اين وعده را اميرالمومنين داده است. اگر كسي ذريه كسي را تحقير كند، بچه‌ها و ذريه‌اش تحقير مي‌شوند. قرآن راجع به انسان‌ها مي‌گويد: بعضي انسان‌ها از سنگ بدتر هستند. از كنار سنگ چشمه بيرون مي‌آيد اما بعضي آدم‌ها قلب‌هايي دارند كه هيچ چشمه‌ي آبي از آن بيرون نمي‌آيد. شخصي خدمت حضرت علي آمد و گفت: من سنگدل شده‌ام. حرف در من اثر نمي‌كند. چشم هايم ديگر اشك ندارد. آدم بي تفاوتي شده‌ام. چه كنم كه سنگدلي و قصاوت قلب من از بين برود؟ حضرت فرمود: برو يك يتيم بگير. او را به سينه‌ات بچسبان و به او رحم كن. دست روي سر او بكش و به او غذا بده. يتيم نوازي فقط احترام به يتيم نيست، بازسازي و خودسازي خود انسان هم هست. علي بن ابيطالب برادري به نام جعفر طيار دارد. اول بنيانگذار اسلام در آفريقا جعفر طيار است. او جز گروهي بود كه هجرت كرد و به حبشه رفت. او سخنگوي گروه مسلمانان بود. در جنگ موته دو تا دست او مثل حضرت ابوالفضل قطع شد. جفر طيار شخصيت مهمي بود. زماني كه شهيد شد پيغمبر به منزل او آمد. گفت: بچه‌هاي شهيد كجا هستيد. بچه‌هاي شهيد را گرفت. حديث داريم: «فضَمَّهُ إِلَى نَفْسِهِ» آنها را در آغوش گرفت و به سينه‌اش چسباند و دست روي سرشان كشيد. بچه‌هاي شهيد را بو مي‌كرد. چون بچه‌ي شهيد يتيم است، بيشتر مهرباني مي‌كرد. قرآن مي‌فرمايد: «فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَ قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً»(نساء/8) به اينها از رزق خدا بدهيد. با اينها هميشه خوب حرف بزنيد. گاهي افراد يك مقدار برنج، لپه، روغن به فقير مي‌دهند اما اينها فايده‌اي ندارد. بايد نشست و براي بچه يتيم قصه گفت. «قَوْلاً مَعْرُوفاً» تنها مساله‌ي ماديات مهم نيست. ما بايد مساله‌ي عاطفي اين بچه‌ها را حل كنيم. نبايد بگذاريم كه احساس كمبود كنند. گاهي مي‌بينيم كه يك فرد پولدار از دنيا مي‌رود. مسلما اين بچه كه پدر خود را از دست داده است احتياجي به پول ندارد. ما بايد جاي خالي پدر را براي او پر كنيم. نبايد از پول پدر براي فرزند خرج كنيم چون ممكن است تمام شود. بايد با پول پدر كار كنيم و از درآمد آن براي فرزند خرج كنيم. قرآن مي‌گويد: «وَ ارْزُقُوهُمْ فيها»(نساء/5) اگر مي‌گفت «وَارْزُقُوهُمْ مِنْها» يعني از پول پدر به او بدهيد تا بخورد. اگر از پول پدر به او بدهيم، زود تمام مي‌شود. مي‌گويد «فيها» يعني با پول پدر كار كن و از درآمد آن به او بده. امام صادق(ع) فرمود: «إِذَا بَكَى الْيَتِيمُ اهْتَزَّ لَهُ الْعَرْشُ»(منلايحضرهالفقيه، ج1، ص188) دو جا عرش خدا به لرزه درمي‌ايد. 1- يتيمي كه گريه كند. 2- فاسقي ستايش بشود. چون آدم فاسق و طاغوت جنايتكار است. وقتي بگويند: آدم فاسق، آدم خوبي است، عرش خدا به لرزه در مي‌آيد. چون بالا رفتن طاغوت به منزله‌ي فرود آمدن توحيد است. هرچه فاسق بالا برود ارزش توحيد پايين مي‌آيد. پيامبر(ص) فرمود: «إِذَا مُدِحَ الْفَاجِرُ اهْتَزَّ الْعَرْشُ وَ غَضِبَ الرَّبُّ»(تحفالعقول، ص46) وقتي از يك فرد فاسق تعريف مي‌كنيد، عرش خدا به لرزه در مي‌آيد.
حديث داريم «ان في الجنة دهرا يقال لها باب الفرح» بهشت درهايي دارد. يكي از درهاي بهشت باب الفرح است و مخصوص كساني است كه به يتيم‌ها كمك مي‌كنند. احترام به يتيم مخصوص دين اسلام نيست. قرآن مي‌گويد: از يهودي‌ها هم پيمان گرفته بوديم كه به يتيم‌ها احترام بگذارند. «وَ إِذْ أَخَذْنا ميثاقَ بَني إِسْرائيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ»(بقره/83) ما از بني اسرائيل پيمان گرفتيم كه به چند چيز احترام بگذارند. «لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ»1- پرستش خدا و داشتن توحيد. 2- احترام به والدين و يتيمان و مسكينان «وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ الْيَتامى والمساكين» يعني مساله‌ي توجه به يتيم مخصوص قرآن نيست. يتيم انقدر ارزش دارد كه اگر دو پيغمبر مجاني كارگري كنند، ارزش دارد تا اينكه مال يتيم حفظ بماند. حضرت موسي و خضر دو پيغمبر بزرگوار بودند. اين دو نفر وارد يك منطقه‌اي شدند و نياز به غذا داشتند. به مردم گفتند: به ما كمي غذا بدهيد. اين مردم به اين دو پيغمبر غذا ندادند. اينها همينطور كه داشتند در روستا راه مي‌رفتند، ديدند كه يك ديواري در حال كج شدن است. حضرت خضر گفت: موسي لباس هايت را در بياور تا بنايي كنيم. گفت: براي اين مردم نامرد كه يك تكه نان به ما ندادند، مجاني كارگري كنيم؟ موسي و خضر لباس هايشان را درآوردند و اين ديوار را ساختند. موسي در آخر گفت: دليلت از اين كار چه بود؟ گفت: دليلش اين است كه يك مرد خوب از دنيا مي‌رود. اين مرد دو بچه دارد. او مقداري گنج و پول براي بچه‌هاي خود در زير اين ديوار پنهان كرده بود. اگر اين ديوار مي‌افتاد، پول‌ها پيدا مي‌شد و بيگانه‌ها پول را مي‌بردند و به اين بچه‌هاي يتيم چيزي نمي‌رسيد. اين ارزش دارد كه ما براي حفظ مال يتيمان بنايي كنيم. اين قصه در سوره كهف آمده است. يعني حفظ مال يتيم به قدري ارزش دارد كه دو پيغمبر گرسنه مجاني كارگري كنند. حفظ مال يتيم تا اين اندازه لازم است. در آيه ي83 از سوره‌ي بقره گفتم كه احترام به يتيم فقط براي دين اسلام نيست. خدا فرمود كه ما به بني اسراييل هم احترام به يتيم را سفارش كرديم. مرحله‌ي چهارم از اين آيه احترام به يتيم بود. يتيم به قدري ارزش دارد كه حتي اميرالمومنين وفاطمه زهرا(س) گرسنگي كشيدند تا شكم يتيم سير بشود. امام حسن و امام حسين كوچك بودند. اين دو بزرگوار مريض شدند. پيغمبر با جمعيتي براي عيادت آمدند. يعني بزرگ‌تر به عيادت كوچك‌تر مي‌رود و اين اشكالي ندارد. مردم به حضرت علي پيشنهاد كردند كه اگر بچه‌هاي تو خوب شدند، نذر كن و روزه بگير. از اين معلوم مي‌شود كه مردم عادي به اميرالمومنين پيشنهاد مي‌كنند. بنابراين اشكالي ندارد كه مردم عادي به مسئولين رده بالا پيشنهاد كنند. اميرالمومنين پذيرفت و نذر كرد كه اگر بچه‌ها خوب شوند، روزه بگيرد. بچه‌ها خوب شدند. حضرت علي و حضرت زهرا(س) روزه گرفتند. در خانه غذا نبود. اميرالمومنين با تلاش فراوان گندمي تهيه كرد. زهرا با دهان روزه گندم‌ها را آسياب كرد. آرد را خمير كرد و نان درست كرد. نماز مغرب را خواندند. تا رفتند افطار كنند در را زدند. يتيمي آمده بود و غذا مي‌خواست. اميرالمومنين غذاي خودشان را به يتيم دادند تا شكم يتيم سير شود. آن شب آن دو بزرگوار غذا نخوردند. احترام يتيم در اين حد است كه فاطمه زهرا و اميرالمومنين گرسنگي مي‌كشند. تا يتيم سير باشد. البته يتيم بودن عيب نيست و اگر كسي يتيم است يا پدرش شهيد شده است، احساس نكند كه به جايي نمي‌رسد. خود پيغمبر يتيم بود. «أَلَمْ يَجِدْكَ يَتيماً فَآوى»(ضحى/6) پيغمبر يادم نيست كه يتيم بودي. اگر خدا اراده كند، يتيم پيغمبر مي‌شود. اگر خدا اراده كند، يتيم مرجع تقليد مي‌شود. پدر امام و بنيانگذار جمهوري اسلامي در خمين شهيد شد. امام يتيم بود. اگر خدا اراده كند يتيم رئيس جمهور مي‌شود. رجايي يتيم بود. يتيم نشانه‌ي اين نيست كه بگوييد: حالا كه پدر سر بچه هايم نيست، بچه هايم بدبخت مي‌شوند. بسياري از بچه‌هاي يتيم هستند كه نابغه مي‌شوند و بسيار موفق هستند. بسياري از بچه‌ها هم هستند كه پدر و مادر دارند، اما شكست مي‌خورند. يكي از چيزهايي كه ما بايد به آن عمل كنيم خمس دادن است. هركسي هرچه پول دارد، بيست درصد آن را براي خمس بدهد. يكي از موارد مصرف خمس براي يتيم‌ها مي‌باشد. قبلا در ازدواج با بچه يتيم سوء استفاده‌هايي مي‌شد. دخترهايي بودند كه با مرگ پدرانشان صاحب پول زيادي مي‌شدند. افرادي مي‌آمدند تا به خاطر پول با اين دخترها ازدواج كنند. آياتي در اين زمينه نازل شد. آيه نازل شد كه اگر كسي مال يتيم را بخورد، مثل اين است كه يك قطعه آتش خورده باشد. خانه‌هايي كه در آن بچه يتيم بود، خيلي وحشت كردند. گفتند: مال يتيم آتش است. پس سفره‌ي يتيم را يك جاي ديگر بيانداز. اتاق يتيم را جدا كردند. سفره‌ي يتيم را جدا كردند. يتيم‌ها خيلي شكست خوردند و تحقير شدند. آيه نازل شد: «اگر من گفتم مال يتيم را نخوريد، به قصد خوردن نخوريد. نه اينكه با او زندگي نكنيد» گاهي وقت‌ها آدم به خانه يتيم مي‌رود و هيچ چيز نمي‌خورد. مثلاً چاي مي‌آورند، نمي‌خورد. به حساب خودش خيال مي‌كند كه خيلي دين دارد. اگر مي‌گويند: مال يتيم را نخور، يعني اينكه در مال او خيانت نكن. به خانه‌ي يتيم برويد و از مال آنها بخوريد. اما بعداً جبران كنيد. اگر به خانه‌ي يتيم برويد اما چيزي نخوريد، يتيم بيشتر زجر مي‌كشد. قرآن مي‌گويد: «وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ»(بقره/220) وقتي آيه نازل شد كه هركس مال يتيم را بخورد، گويي قطعه‌اي از آتش خورده است، افرادي كه در خانه هايشان يتيم بود، ترسيدند و فوري وسايل يتيم را جدا كردند. يتيم ها با اين كار خيلي تحقير شدند. آيه نازل شد با يتيم‌ها باشيد. با هم رفت و آمد كنيد و در كنار هم شاد باشيد. مي‌گويند: كسي كه بر سر بچه‌ي يتيم دست بكشد، به ازاي هر مويي كه از زير دستش رد مي‌شود، ثواب مي‌برد. يك موقع بچه يتيم مي‌فهمد كه اين دست، دست يتيمي است. يك سري از مسائل هست كه ما بايد مواظب آن باشيم. اگر دكتر مي‌گويد: مواظب شكمت باش، يعني پرخوري نكن. نه اينكه همينطور به شكمت نگاه كني.
چند وقت پيش يك كسي پرسيد كه پيامبر گفته است: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ»(كافي، ج1، ص30) هر مسلماني بايد علم را ياد بگيرد. چرا فقط به مسلمين گفته است؟ گفتم: پيامبر(ص) فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ»(عوالياللآلي، ج4، ص70) هم مرد مسلمان و هم زن مسلمان به دنبال علم برود. فرض مي‌كنيم كه اسلام گفته باشد طلب علم بر مرد مسلمان واجب است. اينجا مرد شامل زن هم مي‌شود. مثل اينكه رئيس شهرباني مي‌گويد: عابرين محترم از پياده رو عبور كنيد. عابرين هم شامل زن‌ها مي‌شود و هم شامل مردها مي‌شود. شخصي نزد امام آمد و گفت: آقا مردي در بين نماز شك كرده است. نمي‌داند كه دو ركعت نماز خوانده است يا چهار ركعت! امام فرمود: بنا را برچهار بگذارد و يك ركعت احتياطي بخواند. اين مساله هم براي مرد و هم براي زن صدق مي‌كند. اگر زني هم در بين نماز شك مي‌كرد، امام همين دستور را مي‌داد. يك سري از چيزها است كه بيرون از زن و مرد است. مي‌پرسند: ملائكه زن هستند يا مرد؟ ملكه نه زن است و نه مرد است. بعضي از چيزها بالاي زمان و مكان است. اين حرف زمان و مكان بردار نيست. زن و مرد بردار نيست. قرآن مي‌فرمايد: مال يتيم را با مال خبيث مخلوط نكنيد. «وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبيثَ بِالطَّيِّبِ وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ»(نساء/2) آيه‌ي قرآن است. اگر دو نوع برنج است. يكي براي يتيم است و يكي براي خودت است، اينها را مخلوط نكن. «وَ لا تَأْكُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِكُمْ» اموال يتيمان را با مال خودتان مخلوط نكنيد. مال يتيم را تصاحب نكنيد. وقتي ديديد كه مال يتيم رشد كرده است به او بدهيد. «وَ ابْتَلُوا الْيَتامى حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّكاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ كانَ فَقيراً فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسيباً»(نساء/6) «وَ ابْتَلُوا الْيَتامى» يتيم را آزمايش كنيد. «فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً» اگر ديديد رشد اقتصادي دارد «فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوالَهُمْ» اموالش را به او برگردان. حق توليت بگيريم يا نه؟ مي‌گويد: اگر شكمت سير است زشت است كه حق توليت بگيري. «وَ مَنْ كانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ» اگر غني هستي و وضع ماليت خوب است، حق مديريت از اينها نداري. اصولاً وقتي آدم نياز ندارد، زشت است كه پول بگيرد. در تجارت هم اين مساله وجود دارد. اگر تاجر وضع مالي خوبي دارد، وقتي مشتري مي‌آيد، همان قيمت كه خريده است به او بفروشد. تا مادامي كه نياز داري يك مقداري روي قيمت بكش، اما اگر تامين شدي بگو: من تامين شده‌ام و ديگر نياز ندارم. ماه رمضان مي‌خواستيم فيلم برداري كنيم. به يكي از استان‌ها رفتيم. مسجدي كه ما در آن فيلمبرداري مي‌كنيم با تمام مساجد فرق مي‌كند. بايد مسجدي باشد كه بتوانيم هجده چرخ تلويزيون را داخل آن ببريم. بايد برق سه فاز داشته باشد. به هر حال براي رفت و آمد مردم مشكلي ايجاد نكند. يك محله‌اي بود كه مي‌گفتند مردم اين محله پولدار هستند. گفتيم: ما به پول مردم كاري نداريم. فقط مي‌خواهيم كه مسجد آنجا برق سه فاز داشته باشد. فيلم برداري كرديم و به تهران آمديم. چند روز پيش بعد از چهار سال يك ورقه آمده كه آقاي قرائتي پول برق مسجد را شما بايد بدهيد. پول برق مسجد صد و بيست تومان شده است. بعد از چهار سال به نهضت سوادآموزي نامه نوشتند كه صد و بيست تومان پول برق را بدهيد. بعضي وقت‌ها مي‌بينيد كه گدايي كردن در خون مردم رفته است. يعني اگر خانه‌اش هم پانصد ميليون بيارزد، باز هم گدايي مي‌كند. مثل گنجشكي كه روي منار بنشيند. اين مردم اگر روي منار هم بنشينند، باز هم گنجشك هستند. اما بعضي از مردم مثل طاووس هستند. اگر در چاه هم بروند، طاووس هستند. بزرگ، بزرگ است اگرچه فقير باشد. گدا، گدا است اگرچه در خانه‌ي صد ميليوني بنشيند. آدم‌هايي هستند كه در خانه‌ي صد ميليوني نشسته‌اند، اما يك افطاري در ماه رمضان نمي‌دهند. آدم‌هايي هم هستند كه يك خانه‌ي كوچك دارند اما در ماه رمضان دو سه بار افطاري مي‌دهند.
قرآن مي‌فرمايد: اگر كسي مال يتيم را بخورد «وَ لْيَخْشَ الَّذينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْيَقُولُوا قَوْلاً سَديداً»(نساء/99) تو كه مال يتيم را خوردي، دير يا زود در آينده مال بچه هايت را خواهند خورد. احترام به شخصيت يتيم خيلي واجب است. نبايد كرامت يتيم تحقير شود. بچه‌هاي شهدا به گردن ما حق دارند. همسران شهدا مهم‌تر از خود شهدا هستند. چون شهيد چند ماهي را در جبهه بوده است، اما همسر شهيد سال‌ها بايد بنشيند و يتيم داري كند. حقي كه شهدا و همسر شهدا بر گردن ما دارند قابل بيان نيست. ما هرچه داريم مديون شهدا و خانواده‌هاي شهدا هستيم. جامعه‌ي ما نبايد شهدا را فراموش كند. من به اصفهان رفته بودم. ديدم يك منطقه‌اي از قبرستان شهدا مخصوص شهداي گمنام است. يك خورده‌اي فكر كردم و گفتم: شماها در اين زمين گمنام هستيد و در آسمان‌ها نامدار هستيد. بعضي افراد در زمين نامدار هستند ولي در آسمان‌ها گمنام هستند. تا به حال يك ركعت از نماز آنها به آسمان نرفته است. «وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ»(فاطر/10) يعني در بالا هيچ نامي از آنها نيست. در اين دنيا مشهور هستند اما در آسمان‌ها خبري نيست. امام صادق(ع) فرمود: «مَنْ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَ عَمِلَ بِهِ وَ عَلَّمَ لِلَّهِ دُعِيَ فِي مَلَكُوتِ السَّمَاوَاتِ عَظِيماً فَقِيلَ تَعَلَّمَ لِلَّهِ وَ عَمِلَ لِلَّهِ وَ عَلَّمَ لِلَّهِ»(كافي، ج1، ص35) ممكن است كه در دنيا كسي او را نشناسد، اما در آسمان‌ها شخصيت معروفي باشد. چه افرادي كه در اين دنيا شخصيت مهمي هستند اما در آخرت بي نام نشان خواهند بود و چه افرادي كه در دنيا بي نام و نشان هستند اما در آخرت شخصيت مهمي خواهند بود.
«والسلام عليكم و رحمه الله و بركاته»
