رساله حقوق امام سجاد(ع)

متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش   ::  1374/10/7

بسم الله الرّحمن الرّحيم

بيننده‌‌هاي عزيز بحث را درماه شعبان مي‌‌بينند. شب تولد امام زين العابدين(علیه السلام)، 7 دي سالروز تاسيس نهضت سوادآموزي است.
امام زين العابدين يك رساله دارد به نام رساله حقوق، 50 حق در اين رساله آمده. حق خدا، حق معلم، حق شاگرد. من 10 تا حق از اين حق‌ها را جدا كرده‌ام اما فهرست 50 تا حق را برايتان مي‌‌گويم.
حق خدا، حق زبان، حق خودت. حق گوش، حق چشم، حق پا، حق دست، حق شكم، حق عورت، حق همسايه، حق عبادت، حق نماز، حق روزه، حق ارشاد، حق زكات، حق رهبر، معلم، صاحبخانه، مستاجر و رعيت، مادر، پدر، فرزند، حق برادر، پدر خانم و مادر خانم. كسي كه به تو خدمت كرده. ارباب، مولا، حق مؤذن، حق پيشنماز، حق همنشين، حق همسفر، حق شريك، حق مال، حق بدهكار، حق دشمن، حق كسي كه با آن مشورت مي‌‌كنيم، حق نصيحت كننده، حق پيرمرد، حق كوچك و صغير، حق فقير. حق مسئول، حق اقليت‌‌هاي مذهبي، حق قاضي. اينها فهرست حقوقي است كه امام زين العابدين در مورد يك يك اينها صحبت كرده. يعني يك جامعه‌‌ي نمونه.
پس موضوع بحث ما رساله حقوق امام سجاد(علیه السلام) است.
اول حق خداوند متعال، امام سجاد مي‌‌فرمايد: (فَأَمَّا حَقُّ اللَّهِ الْأَكْبَرُ فَأَنَّكَ تَعْبُدُهُ لَا تُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً) 1- حق خداوند توحيد است. يكتا پرستي است. يكتا پرستي يعني كفر به طاغوت يكتا پرستي يعني اگر دوست، همسر، و يا هر كسي دستور گناهي داد بگويد نه. يكتا پرستي هميشگي. آخر بعضيها يكتا پرستي موسمي دارند. يكتا پرستي موسمي نه، يكتا پرستي هميشگي بعضي‌ها يك خورده ماه رمضان، محرم و يا قسمتي مشهد مي‌‌روند و يا مكه مي‌‌روند يكتا پرستي موسمي دارند. پس يكتا پرستي نه موسمي و نه موضعي، و نه تقليدي و نه هوسي باشد. بعضي زنها را ديده‌‌ايد اگر‌اش شور باشد مي‌‌گويد خوش نمك است. اگر نمك باشد مي‌‌گويد كم نمك گرفتيم كه هركس خواست نمك به آن بزند.
قرآن مي‌‌گويد: »وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنينَ« النور(49) اگر حق بر نه او بود اذعان مي‌‌گويد ببينم خدا چه مي‌‌گويد. اما اگر بر عليه آنها بود »وَ إِنْ يَكُنْ لَهُمُ الْحَقُّ يَأْتُوا إِلَيْهِ مُذْعِنِينَ« حق خدا يكتا پرستي اوست. »قُلِ اللَّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ« الانعام(91) حق خودت چيست؟ در انتخاب همسر، اگر ديديم داماد معيارهاي الهي را دارد ديگر بقيه را ول كن. خانه ندارد. ماشين ندارد. دارا خواهد شد. اما معيارهايي كه خدا گفته هست. يعني تقوا، فكر، دين، شجاعت دارد در انتخاب شغل، در آمد حلال است، اما از نظر پز و پرستيژ مورد علاقه نيست. يكتا پرستي معنايش همين است.
حق خودت چيست؟ حق خودت اين است كه خودت را مفت نفروشي. امير المومنين(علیه السلام) مي‌‌فرمايد: بشر، نرخ تو بهشت است ارزان‌تر از اين بفروشي باخته‌‌اي. مي‌‌گويد: چقدر به من مي‌‌دهي كه دو كيلو آب غوره را يك نفس بخورم. مي‌‌گويد 100 تومان. من بودم يك جايي كه جواني براي صد تومان فلفل تند را خورد. خود فروشي خيلي بد است. برای چقدر پول نامردي مي-كني؟ انسان بايد مرد باشد. حديث داريم ارزش شما بهشت است ارزان‌‌تر نفروشيد. يك آيه داريم براي افرادي كه حق خودشان را رعايت نمي‌‌كنند. قل: بگو، »إِنَّ الْخاسِرينَ الَّذينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ« الزمر(15) خاسر كساني هستند كه خودشان را مفت فروختند.
مثلاً درس مي‌‌خواند براي اينكه به مدرك برسد. كه چي؟ خيلي‌‌ها كار كه مي‌‌كنند براي نگاه، نگاه مردم.
يكي از علماي 90 ساله مهذب در قم به من نصيحت كرد گفت: آقاي قرائتي نگويي كه در تلويزيون حرف مي‌‌زنم و مردم نگاه مي-كنند. يك ميمون هم برقصد مردم نگاه مي‌‌كنند.
اگر براي خدا گفتي، خوب. اما اگر براي غير خدا گفتي قرائتي مثل ميمون مي‌‌شود. گاهي مي‌‌گويند در جامعه بالا رفتيم. دود هم بالا مي‌‌رود ولي روسياه است. مي‌گويد مشهور شديم مي‌‌شود كوه هيماليا، مي‌‌گويد نه آقا پول. مگر يك چقدر مي‌‌تواند پول ذخيره كند. چند ميليون پول ذخيره كردن پول يك خانه است، چي بودي؟ آدم بودي چه چيزي ذخيره كردي؟ يك خانه، خانه جماد است و تو آدم هستي. آدم فداي جماد شد، پس حق خودت اين است كه مواظب خودت باشي.
حق خودت اين است كه جز در راه اطاعت خدا گام برنداري٬ اطاعت خدا يعني كاري كه خدا مي‌‌پسندد.
3- حق نماز. اين است كه حساب كني كه در برابر خدا هستي، نماز كوچ كردن به سمت خداست، شيعه و سني اين حديث را نقل كردند كه وقتي نماز مي‌‌خواني فكر كن نماز آخرينت است، چون آدم نمي‌‌داند كه تا چه موقع زنده است.
از امام سؤال كردند كه بعضي مرده‌‌ها چشمهايشان باز است و بعضيها بسته است. دليل چه است؟ فرمود: براي آن كسي كه باز است وقت نكرده كه ببندد. آن كسي كه چشمهايش را بسته است وقت نكرده كه دوباره باز كند.
چند روز پيش يكي از دوستان ما مرد محترمي بود در مسجد هم پيشنماز بود. سر نماز همينطور كه داشت مي‌گفت(مالك يوم الدين) افتاد.
بنابراين نماز كه مي‌‌خوانيد نماز خوب بخوانيد. امام صادق(علیه السلام) مي‌‌فرمايد: حق نماز اين كه با خضوع و خشوع نماز بخوانيد. بعد امام مي‌‌فرمايد كه بعضي‌‌ به قدري زشت نماز مي‌‌خوانند كه اينطور كه با خدا حرف مي‌‌زنند اگر با همسايه‌‌شان حرف بزنند همسايه‌‌شان جواب نمي‌‌دهد.
4- حق روزه: روزه سپر بين تو و آتش است. آدم سپر را دوست دارد. روزه را دوست دارد.
5- حق استاد: حضرت موسي مي‌‌خواست كه شاگرد خضر شود. به خضر گفت: »هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلى‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً« الکهف(66) حضرت موسي گفت: آيا اجازه مي‌‌دهي من دنبالت بيايم تا از آنچه آموخته‌‌اي يك چيزي به من ياد بدهي كه در آن رشد باشد. در اين آيه خيلي نكته است. (هل) سؤال مي‌‌كند. يعني نسبت به استاد اجازه بگيريد. (اتبعك) يعني پيروي كردن. شاگرد بايد نسبت به استادش ادب و پيروي كند. ادب خيلي مهم است. يك چيزي بگويم از ادب اميرالمومنين. علي ابن ابيطالب تا وقتي پيغمبر زنده بود سخنراني نمي‌‌كرد.
مي‌‌گويد(ما) يعني گوشه‌‌اي از آموخته‌‌ها. نمي‌‌گويد كه هر چه بلد هستي به من ياد بده. مي‌‌گويد من ما علمت. يك قسمتهايي از علم شما را. اين مهم است. يعني من خودم را در حد شما نمي‌‌دانم. در علم بايد رشد باشد.
يك وقت آدم آمار درختهاي جنگل آفريقا را مي‌‌داند خوب چه فايده. ولي يك وقت مي‌‌گويد چه كار كنيم كه شير مادر زياد شود كه نياز به شير خشك را نداشته باشيم.
چند روز پيش يكي از دوستانم رساله دكترايش را مي‌‌نوشت پرسيدم موضوعش چيست؟ بسيار غصه خوردم چون موضوعي بود كه هيچ كاربردي نداشت.
مثلاً ما بياييم بگوييم كه آجرهاي سي و سه پل از نجف آباد بود يا از قمشه.
فوق ليسانس‌‌ها، رساله‌‌هايشان چه مشكلاتي را حل مي‌‌كند. حوزه درس چرند دارد. دانشگاه رساله چرند دارد. خودمان را حرام مي‌‌كنيم. مثلاً براي يادبود سرداران مقام معظم رهبري فرمودند ياد سرداران را گرامي بداريم. اما گرامي داشتن آن يك گرامي داشتن ميليوني داريم يكي هم ارزان. مثلاً همين كاري كه نهضت سواد آموزي كرده است. نهضت سوادآموزي خاطرات شهيد بابايي را، خلبان عزيز، در 20 صفحه خلاصه و روان نويسي كرده است. يك ميليون آدم سر كلاسها پخش مي‌‌كنيم تا بخوانند. اينجوري چند ميليون سرباز داريم به همه آنها کتاب مي‌‌دهيم تا بخوانند.
اگر بنا است خاطرات جنگ زنده بماند بايد خاطرات رزمنده‌‌ها را روان نويسي كنيم تا هر سربازي بخواند و با قهرمانان تاريخ آشنا شود. نه اينكه كنگره بگذارند و سرداران ديگر بيايند و بخوانند آنها كه مي‌‌دانند. خرجش هم خيلي بيشتر است. اينجوري فقط نام بزرگان را در خواص زنده مي‌‌كند. قرآن مي‌‌گويد: »هذا بيان لناس« قرآن بايد مردمي شود. نه هذا بيان للخواص.
پس حق استاد: 1- ادب 2- پيروي 3- تقاضا نكنيم كه همه حرفها را به ما ياد بدهد 4- حرفي كه مي‌‌خوانيم چيزي باشد كه آسان و در آن رشد باشد. اعتقاد بنده اين است بارها هم گفته‌‌ام بازهم مي‌‌گويم. لازم نيست هميشه كارشناسها بگويند. البته من خودم را كارشناس مي‌‌دانم چون خانه‌‌مان در پادگان است و 15 سال است كه با سربازها هستم يعني از هر آخوندي كه در عقيدتي و سياسي است اگر كارشناس‌تر نباشيم مثل آنها هستم براي اينكه درد را لمس مي‌‌كنم. 15-16 سال است كه در تلويزيون هستم. يك سال نامه‌‌هايي كه براي من آمد جمع‌‌آوري كردم 12 هزار نامه براي من آمده‌‌بود و هيچ وزيري اينقدر نامه ندارد.
كارشناس اين است كه در افكار عمومي باشد. بيني و بين الله كنگره‌‌هاي پر خرج و كم فايده.
حالا حق استاد:
ما قدر دينمان را نداريم. يك ورقه‌‌اي به دست من رسيده از يونسكو، خيلي خوشمزه. يونسكو گفته در پنج سال آينده مي‌‌خواهيم كاري كنيم كه آموزش از گهواره تا گور بشود. 1400 سال پيش پيغمبرفرموده: (اطلبوالعلم من المهد الي الحد).
سازمان بين الملل يك كار درست و حسابي كرد كه گفت در اين جلسه كسي سيگار نكشد، اگر عمل كرده باشند.
ما در دنيا در سوآدآموزي نفر دوم شديم. بنده‌‌ام يك سوء‌‌ظني پيداكردم كه هر جا مي‌‌گويند كه ايران دوم است ذهنم مي‌‌رود كه نكند اول باشد. براي سوء‌‌ظن خودم هم دليل دارم. در يكي از مسابقات بين المللي و حفظ قرائت قرآن بوديم در مكه، ايران در قرائت و حفظ نفر اول شد با اينكه من در مسابقات بودم، از همه كشورها نصف صفحه مي‌‌پرسيدند ولي از ايرانيها 12، 10 صفحه مي‌‌پرسيدند. بالاخره به داور گفتند إلا و لابد يا حفظ را دوم كن يا قرائت را. يكي را اول كردند يكي را دوم. بعد از اجلاس و كنفرانس داور آمد پهلوي ايراني‌‌ها گفت من را حلال كنید من حقت را دزديدم، حكومت به من فشار آورد. كه نگذار ايران اول شود. من از آن به بعد هر كجا مي‌‌گويند ايران دوم است مي‌‌گويم نكند اول باشد. مي‌‌گويند مار گزيده از ريسمان سياه و سفيد مي-ترسد.
چون 7 دي سالروز نهضت سوادآموزي است بد نيست يك سري نكات را برايتان بگويم. اول اينكه امروز صبح يك نامه دست ما رسيد. معلم آموزش پرورش نوشته بود كه ترا به خدا نهضت را تعطيل كنيد. براي اينكه چي، چي و چي، پول خرج پيرها مي‌‌كنيد. يك جمله بگويم براي همين. يك بخشي از قانون اساسي اين است كه هر كجا آموزش و پرورش نمي‌‌تواند برود نهضت مي‌‌رود. ما يك ميليون‌‌وصدوپنجاه هزار بچه را از كلاس اول تا پنجم آموزش داده‌‌ايم. بنابراين ما يك ميليون با سواد كرده‌‌ایم كه وظيفه‌‌ي آموزش و پرورش بوده است. به قدري دور بوده يا مشكلات بوده كه آموزش و پرورش نمي‌‌توانسته اين كار را بكند. اين هنر اول ما.
هنر دوم ما. ما پنج‌‌ميليون كارنامه‌‌ي مقدماتي. چهارميليون كارنامه‌‌ي تكميلي و پاياني داده‌‌ايم. بعضي‌‌ها مي‌‌گويند اين كارنامه‌‌هاي شما الكي است بعد يادشان مي‌‌رود. بله من هم يك سري چيزها كه در حوزه خوانده‌‌ام يادم رفته. حالا اگر هم يادشان برود يك مقدارش كه مي‌‌ماند بيش از صد نفر داريم كه از نهضت سوادآموزي رفته‌‌اند و الان در دانشگاه درس مي‌‌خوانند و يونسكو هم يك مدالي هم براي ما فرستاد.
زنان روستايي در جمهوري اسلامي با سوادهايشان سه برابر شده‌‌اند.
خوب. براي تداوم بايد چه كرد؟ ما از پارسال حدود چهل تا كتاب چاپ كرديم كه كساني كه خواندن و نوشتن ياد گرفتند بتوانند بخوانند. آمديم كتابها را ساده نويسي كرديم. مثلاً كتاب آيين تربيت آيت الله اميني 300 صفحه است ما 30 صفحه كرديم بعد هم داديم به آيت الهي اميني گفت خيلي قشنگ است٬ اين براي تداوم.
در سي‌‌هزار روستا تاثير فرهنگي داشته‌‌ايم. خانم آموزشيار با حجابي كه وارد مي‌‌شود، تاثير فرهنگي دارد. اين خانم نمازآموزي هم مي‌‌گويد قصه‌‌هاي داستان و راستان هم مي‌‌گويد. زنان خانه‌‌دار روستايي با او مهر مي‌‌ورزند. داشته‌‌ايم در يك جا كه وقتي آموزشيار وارد روستا شده. 11 گوسفند جلوي پايش كشته‌‌اند. از بس اين بندگان مظلوم و محروم سختي و تلخي بي‌‌سوادي را چشيده‌‌اند يك آموزشيار كه وارد مي‌‌شود مثل اينكه پيغمبر وارد شده. وقتي مي‌‌خواسته برود چقدر گريه كرده‌‌اند.
ما آموزشيارهايي داريم كه نماز روستا را آموزشيار ما ياد داده. مسائل انقلابي، كمك به جبهه، پيام انقلاب، دعوت به خدا. بنابراين اين حضور فرهنگي هم هست، نه فقط حضور سوادآموزي.
انگيزه: در غرب انگيزه اين است كه با سواد كنيم تا بيشتر توليد كنيم. اما ما مي‌‌گوييم با سواد كنيد چون خود سواد رشد است. توليد مرحله‌‌ي دوم است.
غرب مردم را براي خودشان نمي‌‌خواهند. مردم را براي تولد مي‌‌خواهند. اما اسلام وقتي مي‌‌گويد سواد منظورش اين است كه سواد براي رشد خودش. سواد براي قرب به خدا، سواد براي نجات، فرق است سواد براي استثمار يا سواد براي نجات. »دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ« به هر حال يكي از بركات نقلاب نهضت سوادآموزي بود كه امام آنرا تاسيس كرد. من 15 سال است كه در نهضت هستم. در آينده ممكن است برسيم به يك روزي كه هر بي‌‌سوادي گريه كند بايد بگوييم بايد 40 هزار تومان بدهي تا با سواد بشوي. آقا 15 سال آموزشيار از پدر و مادرش جدا شد آمد 15 دفعه در خانه‌‌ات را زد ولي شما نق زدي، نيامدي٬ در آينده‌‌ي نزديكي نهضتها كار ديگري خواهند كرد و بي‌‌سوادها گريه خواهند كرد.
والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته