متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1365/2/22
بسم الله الرحمن الرحيم
در ماه رمضان سفارش شده كه غير از نخوردن و نياشاميدن، چشم و گوش هم خوب است كه روزه باشد. براي همين من قصد دارم كه پيرامون نگاه صحبت كنم. نگاه چيز ساده‌اي است ولي قرآن، نهج البلاغه وحديث تاكيد زيادي بر روي نگاه دارند.
انسان امانتدار خداوند است و هر چه به انسان داده‌اند امانت است. در جهان بيني اسلامي ما عقيده داريم كه آنچه هست آفريده خداست و آنچه خدا به ما داده است امانت است و اين يك نگرش و بينش است. فرق مي‌كند كه انسان بگويد صد تومانت را بده يا صد توماني را كه من به تو دادم پس بده و همين اعتقاد است كه خانواده‌هاي شهدا را سرپا نگه داشته است.
سابق در تاريخ مي‌خوانديم كه زن و شوهري بودند كه بچه‌اي داشتند و آن بچه مُرد. زن بچه را در صندوق خانه برد و لاي پارچه سفيدي گذاشت و به شوهر چيزي نگفت. بعد از غذا به شوهرش گفت اگر كسي چيزي به تو امانت بدهد، سپس پس بگيرد، آيا ناراحت مي‌شوي؟ شوهر گفت: نه! و آنگاه گفت كه خدا هم بچه‌اي را كه به ما امانت داده بود، پس گرفت.
انسان بايد ايمان داشته باشد كه كل هستي آفريده خداست و امانت است و حتي ما خودمان هم براي خودمان نيستيم و اين ايمان اثر تربيتي بسياري دارد. لذا قرآن وقتي مي‌خواهد بگويد انفاق كن، مي‌فرمايد: «ممالله» و «أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ»(يس/47) يعني مال خداست.
در جاي ديگر مي‌فرمايد «وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفينَ فيهِ»(حديد/7) يعني شما امانتدار و كليددار هستيد. پس داده‌ها امانت هستند و انسان بايد امانتداري بكند و لذا اگر من به انباردار نهضت بگويم موكت از انبار بده راحت مي‌دهد ولي موكت خانه خودش را نمي‌دهد. خداوند مي‌فرمايد: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ»(احزاب/72) كه البته تفاسير مختلفي از اين آيه شده است.
«السمع و البصر امانة» اين حديث از رسول خدا نقل شده است. كه مي‌فرمايند: «گوش وچشم امانت است و بايد امانت را درجايي كه گفته‌اند مصرف كرد» مثل اينكه من پارچه‌اي بدهم و بگويم خودت بايد بپوشي.
از بزرگترين نعمت‌ها چشم است و در قرآن آمده كه: «وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ »(نحل/78) يعني وقتي متولد شديد چيزي نمي‌دانستيد و راه دستيابي شما به بيرون چشم وگوش است «وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ» و خداوند به شما گوش و چشم داد.
ديدن بايد عبرت باشد چون ما دو رقم انسان داريم: گروهي چون خشت و گروهي چون آيينه هستند. نور از خشت عبور نمي‌كند ولي از شيشه و آيينه عبور مي‌كند. خدا هم مي‌گويد به ما چشم داده تا وقتي چيزي را مي‌بينيم از آن عبور كنيم و به خداشناسي برسيم و براي ما آيه و نشانه باشد و دنيا توقفگاه نباشد و براي ما معبر باشد. و نگاه مومن بايد عبرت باشد.
نعمت چشم نعمتي است كه خدا در قيامت از انسان سوال مي‌كند. قرآن مي‌فرمايد: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً»(اسراء/36) چشم و گوش و دل، همه مورد سوال است. يعني مي‌پرسند چه ديدي و چه شنيدي؟
حديث داريم دستشويي و مستراح انتهاي منزل باشد. كسي نزد امام آمد و گفت ما مي‌رويم مستراح انتهاي خانه، همسايه‌مان مطرب است و خانم او رقاص است و وقتي كه او مي‌خواند ما گوش مي‌دهيم. البته نه مي‌روم و نه آن‌ها خانه ما مي‌آيند. ولي امام اين آيه را فرمود كه مگر نشنيدي كه: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» چشم و گوش مورد سوال قرار مي‌گيرد.
قرآن مي‌فرمايد كساني كه از چشم خود استفاده نمي‌كنند. «وَ مَنْ كانَ في هذِهِ أَعْمى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى وَ أَضَلُّ سَبيلاً»(اسراء/72) كساني كه چشم دارند ولي نشانه‌هاي خدا را نمي‌بينند و جبهه و امداد‌هاي غيبي را عنايتي نمي‌كنند، يعني چشم دلشان كوراست، اين‌ها در قيامت چشم ظاهر هم ندارند و از خدا مي‌پرسند ما در دنيا چشم داشتيم ولي الان نمي‌بينيم. خداوند مي‌فرمايد چون در دنيا چشم داشتي و نشانه‌ها را ديدي ولي ايمان نياوردي، بايد در اينجا كور باشي. «قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَني أَعْمى وَ قَدْ كُنْتُ بَصيراً»(طه/125).
گاهي انسان نگاه مي‌كند ولي از نگاه عبور نمي‌كند، مثلا وقتي به چراغ قرمز و سبز نگاه ميكني، خدمات پليس را هم ببين.
– نگاه‌هاي خوب و سازنده:
1ـ نگاه عبرت آميز: سيب به زمين مي‌افتد و كسي با دقت نگاه مي‌كند و جاذبه را كشف مي‌كند و اصولاً تمامي مخترعين و مكتشفين اين گونه مي‌بينند. پس نگاه بايد عبرت آموز باشد. اميرالمومنين(ع) مي‌فرمايد: «جُمِعَ الْخَيْرُ كُلُّهُ فِي ثَلَاثِ خِصَالٍ النَّظَرِ وَ السُّكُوتِ وَ الْكَلَامِ فَكُلُّ نَظَرٍ لَيْسَ فِيهِ اعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ وَ كُلُّ كَلَامٍ لَيْسَ فِيهِ ذِكْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ وَ كُلُّ سُكُوتٍ لَيْسَ فِيهِ فِكْرَةٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ فَطُوبَى لِمَنْ كَانَ نَظَرُهُ عَبَراً وَ سُكُوتُهُ فِكْراً وَ كَلَامُهُ ذِكْراً وَ بَكَى عَلَى خَطِيئَتِهِ وَ أَمِنَ النَّاسُ شَرَّهُ»(المحاسن، ج1، ص5) يعني همه خير در سه چيز است و نگاهي كه درآن عبرت نباشد لهو و بيهوده است، مثل انساني كه از كتاب علمي فقط به عكس هايش نگاه مي‌كند.
انسان اگر در خود چشم دقت كند، مي‌بيند كه بيشترش از چربي است و چون زود فاسد مي‌شود خدا آن را با آب نمك مخلوط كرده است و ساختمان چشم و عدسي آن و فرمولي كه در عكسبرداري دارد، واقعاً جاي تأمل دارد.
چشم از همه ظريف‌تر است ولي از همه ديرتر خراب مي‌شود. دندان و كمر و. . . كه همه از چشم سخترند، زودتر از چشم خراب مي‌شوند. خداوند چه پلكي براي چشم قرار داده كه مثل در كشويي بازوبسته مي‌شود و چه مژه‌هاي زيبايي قرار داده است و رويش ابروي سياهي قرار داده تا فشار نور آن را اذيت نكند. يك پزشك سال‌ها درس مي‌خواند تا به ساختمان و فوت وفن چشم پي ببرد. اگر چشم ما كره‌اي نبود و اگر ظاهرش بادامي نبود چه مي‌شد؟ چشم از صبح تا شب عكس مي‌گيرد ولي فيلمش را هم عوض نمي‌كنيد وخودش دور و نزديك را تنظيم مي‌كند و سايه و آفتاب و رنگ و همه چيز را تنظيم مي‌كند و بد است كه انسان 50 سال چشم داشته باشد، ولي خودش به چشم خودش دقت نكند. چقدر خدا فرموده در ساختمان خودتان، درخت‌ها و. . . دقت كنيد؟
– نگاه به مخلوقات خدا:
نگاه به كعبه، نگاه به رهبر و امام عادل، نگاه به عالم عبادت است و كدام مكتب را داريد كه اين مقدار به علم اهميت بدهد و حتي داريم كه نگاه به در خانه عالم عبادت است. يعني اسلام نظرش اين است كه رفت و آمد در كوچه‌اي كه خانه عالم است بيشتر باشد. و مي‌خواسته است كه بازار علم گرم باشد نه بازار ساندويچ فروشي و. . .
حديث داريم خدا يكي از صدا‌هايي كه دوست دارد تق تق قلم دانشمند است. حديث داريم نشستن در كنار عالم بر روي خاك بر نشستن كنار بي سواد بر روي قالي شرف دارد. حديث داريم خواب عالم از عبادت جاهل ارزش بيشتري دارد و دو ركعت نماز عالم از 70 ركعت(ماه رمضان است درعدد احتياط مي‌كنم) ارزشش بيشتر است. و نگاه به صورت عالم اگرچه هيچ كدام حرف نزنند عبادت است.
البته عالم هر كسي كه چند فرمول بلد است يا هر استاد دانشگاهي يا هر كسي كه مثل من چند حديث بلد است، نيست. چون دانستن مهم نيست. عالم كسي است كه «مَنْ يُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ رُؤْيَتُهُ»(كافى، ج1، ص39) يعني عالمي كه وقتي انسان به او مي‌نگردد ياد آخرت بيفتد وگرنه عالمي هم داريم كه وقتي انسان كنار او مي‌نشيند فقط 10 دقيقه به انگشتر او مي‌نگرد يا لباس وعينك آنچناني دارد.
عالمي كه انسان وقتي او را مي‌بيند ياد عظمت خدا بيفتد، مثل رهبر انقلاب كه نگاه به او انسان را به ياد خاطرات ابراهيم و نمرود و موسي و فرعون يا پيامبر و ابوجهل و ابولهب يا اميرالمومنين با قاسطين و مارقين و امام صادق با منصور يا امام رضا با هارون مي‌افتد. گويي عصاره و پرورش يافته‌اي از آن مكتب هاست، و همچنين افراد ديگري هم هستند كه انسان را به ياد آخرت مي‌اندازند و حرف كه مي‌زنند، علم انسان را زياد مي‌كنند.
خداوند مي‌فرمايد من آسمان‌ها را زينت كردم ولي شما سالي چند بار آسمان را نگاه مي‌كنيد؟ چون خدا مي‌فرمايد: «إِنَّا زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِزينَةٍ الْكَواكِبِ»(صافات/6)(مي ترسم ماه رمضان است اشتباه بخوانم). و«إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زينَةً لَها»(كهف/7) يعني تمام چيزهايي را كه روي زمين است زينت قرار داديم. ما خودمان را سرگرم مي‌كنيم.
نگاه مومن به مومن به شرط اينكه نامحرم نباشد خوب است. نگاه به غذا، همين ماست كه مي‌خوريم در اصل شير بود ولي شير را چه دستگاهي از دل علف بيرون كشيد كه نه بوي كود دارد و نه بوي خون و نه رنگ خون؟ قرآن مي‌فرمايد: «نُسْقيكُمْ مِمَّا في بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَ دَمٍ لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشَّارِبينَ»(نحل/66) پالايشگاهي كه شير را از لابلاي پهن و علف بيرون مي‌كشد ولي بوي آن‌ها را نمي‌گيرد.
لامپ روشن را فكر كنيد. فرق بين رعد و برق چيست؟ مي‌گفت: برق را بايد پول بدهي ولي رعد مجاني است. خورشيد اين همه به ما نور مي‌دهد و باعث بخار آب و در نتيجه باران مي‌شود و درختان باران را مي‌گيرند و. . . آن وقت بالاخره مي‌شود خوشه گندم كه خدا مي‌فرمايد يك دانه گندم را ما مي‌توانيم 70 خوشه از آن مي‌سازيم و افرادي كه انفاق مي‌كنند مثل اين است كه دانه گندمي بكارنند و 7 خوشه و در هر خوشه 10 دانه گندم به آن‌ها مي‌دهيم. تازه اين براي كسي است كه مال مي‌دهد و كسي كه جان و خون مي‌دهد بحث آنرا در بحث شهادت در شب رمضان مطرح خواهيم كرد.
«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى طَعامِهِ»(عبس/24)
دم افطار نگاهي به غذا بياندازيد كه آيا حلال است يا حرام و يا آيا ديگران دارند يا خير. حداقل نگاه كنيد كه مو يا ميخي از نظر بهداشتي در آن نباشد. تا ببينيد چه دست‌هاي براي تهيه آن در كارهستند. (ابر و باد و مه و خورشيد در كارند. . .) يا ببينيد قدرت اين غذا در كجا مصرف مي‌شود، آن وقت همه اين نگاه‌ها عبادت مي‌شود.
نگاه به قرآن عبادت است، حتي اگر كسي قرآن را حفظ هم هست، بهتر است كه از روي قرآن بخواند. يك زمان در ايران يك نفر حافظ قرآن داشتيم ولي الان در جمهوري اسلامي به حفظ قرآن بها داده مي‌شود و در مجلس وكيل داريم كه قرآن را حفظ است. در هيات دولت وزيري داريم كه قرآن را حفظ است. يا در شوراي نگهبان همينطور. افرادي كه سواد هم ندارند نگاه به قرآن ثواب دارد.
– و اما نگاه‌هاي حرام:
نگاه شهوت آميز(يعني چون زيباست مي‌بيند و لذت مي‌برد) و هر كسي به اين قصد نگاه كند حرام است جزء نگاه زن و شوهر به همديگر. وگرنه حتي نگاه كاميابي و لذت بردن پدر به دختر حرام است و لذا قرآن مي‌فرمايد: «يَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَ ما تُخْفِي الصُّدُورُ»(غافر/19) يعني تو نگاه ميكني ولي من مي‌دانم در پشت نگاه تو چيست. يعني داري حرف مي‌زني ولي قصدت نگاه كردن است.
بنابراين بايد مواظب باشيم و در ادارات كاري كنيم كه اتاق خواهران از برادران جدا باشد و كنار هم ننشينند. البته برخي جاهلين بيش از حد حزب اللّهي هستند، مثلاً دبيرستان دخترانه است و ديوار و ايرانيت دارد و مرد هم نيست ولي مي‌گويند بايد با چادر و مقنعه باشند. و اين باعث مي‌شود كه وقتي طرف بيرون مي‌ايد منفجر شود، مثل زودپز و پلوپز يافنر كه وقتي زياد دستت را روي آن گذاشتي وقتي رها ميكني، بالا مي‌پرد.
اين مقداري كه زن و مرد از هم جدا باشند و محيط اسلامي باشد كافي است. ولي اگر مثل آن دبيرستان دخترانه با آن همه سختگيري باز يك دانه مو بيرون باشد و ايراد بگيرند اگر خود امام زمان هم باشد مي‌گويد اشكالي ندارد. وبا مدارا بايد رفتار كرد و حفظ حدود بشود.
تابستان و ماه رمضان است از همين الان تصميم بگيريد نگاه نكنيد. زن‌هايي كه در خيابان‌ها آرايش مي‌كنند و بر انقلاب و حزب اللّهي و جبهه و. . . دهن كجي مي‌كنند، هفت سال نصيحت براي اين زن‌ها كافي است. و انشاءالله شوراي عالي قضايي تصميمات لازم را بگيرد و فيلم‌هايي هم بسازيم كه صدا وسيما نيازي به فيلم‌هاي خارجي كه زن‌ها در آن هستند نداشته باشد ولي هنوز از اين جهت خودكفا نشده‌ايم واميدواريم بچه حزب اللّهي‌ها كاري بكنند كه اين برنامه‌ها درست بشود.
خدايا چشم و گوش و فكر ما را از انحراف حفظ بفرما.
«والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته»
