مختصری از عملیات
رمز عمليات: يا فاطمه الزهراء (س)
هدف عمليات: انهدام وسيع نيروهاي دشمن، تصرف و تأمين تمامي هورالهويزه و كنترل جادة العماره ـ بصره
منطقة عملياتي: شرق رودخانة دجله (حد فاصل بين قلعة صالح تا القرنه)
تاريخ شروع: ساعت 00/23 ـ 19/12/63
وسعت منطقة عملياتي: بيش از 800 كيلومتر مربع
نتايج عمليات:
مناطق آزاد شده:
بخش وسيعي از مناطق مهم و نفت خيز هورالهويزه
چندين روستاي منطقه
ده ها پاسگاه دشمن در هورالهويزه
جادة الحچرده (معروف به خندق)
تجهيزات منهدم شدة دشمن:
6 فروند هواپيما
4 فروند هليكوپتر
250 دستگاه تانك و نفربر
60 قبضه خمپاره انداز
200 دستگاه انواع خودرو نظامي
40 قبضه انواع توپ
يگان هاي منهدم شدة دشمن:
تيپ هاي 429، 93، 94، 95. 66 نيروي مخصوص، تيپ هاي 10 زرهي، 5 مكانيزه و 34 زرهي از لشكر 1، تيپ 51 از لشكر 1، تيپ 27 مكانيزه، لشكرهاي 30 و 6 زرهي، تيپ هاي 24 و 5 از لشكر 4، تيپ هاي 1 و 4 از گارد رياست جمهوري و 5 گردان كماندويي
تعداد كشته و زخمي هاي دشمن: بيش از 15000 نفر
تعداد اسراء:3200 نفر
غنائم:
مقدار زيادي انواع سلاح و مهمات و تجهيزات سنگين و نيمه سنگين
بعد از عملیات خیبر، دشمن علاوه بر سازماندهی سپاه های اول، دوم، سوم و چهارم، اقدام به تشكیل فرماندهی شرق دجله و رده های مواضع پدافندی در سراسر منطقه جنوب كرد و در مسیر آب راه ها و در داخل نیزارها كمین هایی قرار داد تا در صورت هجوم نیروهای ایرانی، نقش هشدار دهنده و تاخیری داشته باشند و از نزدیكی نیروهای شناسایی به خط دشمن نیز ممانعت به عمل آورد و به منظور زیر نظر داشتن هرگونه تحرك و داشتن دید كلی بر هور و اطراف آن دكل های متعددی را نصب كرد. گذشته از كمین و نصب دكل ها، در آب راه ها موانع قابل ملاحظه ای ایجاد كرد كه گذشتن از آن ها بسیار سخت و بلكه غیر ممكن می نمود. بعد از این موانع، سیل بندی هم مشرف بر آب به عرض 12 متر و ارتفاع 2 متر احداث كرده و بر روی آن سنگرهای متعددی تعبیه، كه از سه جهت، دارای دید كافی بر روی آب بود.
در حالی كه دستیابی به یك جناح از دشمن در شمال بصره و قطع جاده مهم بصره – العماره، كه می توانست منطقه مانور مناسبی را برای عملیات های آینده به سمت بصره و یا العماره باز نموده و دروازه جدیدی را برای ورود به مناطق خشكی جدید بگشاید، هم چنان به عنوان یك هدف مهم تلقی می شد؛ عواملی هم چون تجربیات به دست آمده از عملیات خیبر در خصوص الزامات پشتیبانی و تاكتیكی و عملیات آبی و خاكی، جبران بسیاری از نواقص و كمبودهای مهندسی موجود در عملیات مذكور، در اختیار داشتن جزایر مجنون به عنوان مناطق واسط و سرپل كه امكان تمركز نیروها و انتقال تجهیزات به جلو را تسهیل می نمود، موجب شدند منطقه غرب هورالهویزه مجدداً برای انجام عملیات بزرگ بعدی انتخاب گردد.
اهداف عملیات
دستیابی و تسلط بر جاده العماره – بصره و نیز راهیابی به مركز اصلی هورهای غرب دجله – كه استان های ناصریه، بصره و العماره را احاطه كرده است – و هم چنین تسلط بر شرق دجله همراه با انهدام نیرو از جمله اهداف این عملیات بود.
هم چنین تسلط بر شرق دجله همراه با انهدام نیرو از جمله اهداف این عملیات بود. هم چنین، پاكسازی پاسگاه هایترابه، بلال، ابولیلهو نیز روستاهایالبیضه، الصخره، پَد خندقو انهدام پل هایالعزیر، خندقو … در حد شمالی منطقه عملیات؛ و پاكسازی روستاها و انهدام پل هایی همچون جوبیرو … در حد جنوبی منطقه در دستور عملیات بود.
منطقه عملیات
منطقه عملیات در غربه ورال هویزه واقع است كه از شمال بهترابه وزجیه و از جنوب به القرنه و كانال سوئیب محدود می گردد. این منطقه دارای دو نوع طبیعت متفاوت است: یك خشكی در قسمت غربی كه حداقل عرض آن 2 كیلومتر در زجیه و حداكثر عرض آن 8 تا 9 كیلومتر در عزیر و الهاله می باشد و 2 هور بزرگ (هورالهویزه در شرق و هورالحمار در غرب) این خشكی را احاطه نموده اند.
طول منطقه عملیات از ترابه تا الهویدی حدود 50 كیلومتر می باشد. زمین آن از جنس خاك رس نمكی و به حالت گرد است. در نزدیكی سیل بندهای هور نیز با نشست آب، منطقه حالت باتلاقی به خود می گیرد.
هم چنین، منطقه مذكور توسط رودخانه دجله به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می شود كه 4/3 خشكی منطقه در شرق رودخانه واقع است. جاده حساس و مهم بغداد – بصره نیز در غرب رودخانه واقع است.
وسعت كل منطقه عملیات اعم از خشكی و هور 1000 كیلومتر مربع می باشد كه 250 كیلومتر مربع آن خشكی و مابقی آن هور می باشد، دراین منطقه یكی از بزرگ ترین ذخایر نفت عراق موجود می باشد كه دولت عراق مشغول بررسی و نقشه برداری آن شده بود.
استعداد دشمن
از منطقه قلعه صالحتا نهر سوئیب تحت فرماندهی نیروهای شرق دجله بود. استعداد و نحوه گسترش یگان های دشمن به صورت زیر بود:
الف – فرماندهی دفاع الاهوار؛ از قلعه صالح تا الكساره:
– دو گردان كماندویی یوسف و عبدالله از لشكر 10.
– تیپ 2 كماندویی سپاه چهارم .
ب – لشكر 35 پیاده؛ از منطقه الكساره تا نهر روطه.
– تیپ 429 پیاده با پیاده با 3 گردان .
– تیپ 94 پیاده با 3 گردان.
– قاطع القادسیه، خالد، الصنادیه، صدام، دینار الثانی.
– دو گردان كماندویی الفیحا و محمد قاسم از لشكر 5 مكانیزه.
– نیروهای كماندو الشیبانی.
– 4 گردان تانك .
– 5 گردان توپخانه.
ج – فرماندهی نیروهای دفاع از بصره، از نهر روطه تا نهر سوئیب :
– تیپ 93 پیاده با 3 گردان.
– تیپ 703 پیاده با 3 گردان.
– قاطع الشهید .
– یك گردان تانك.
– یك گردان توپخانه.
د – لشكر 31 پیاده ، از نهر سوئیب تاپاسگاه طلائیه:
– تیپ 118 پیاده.
– تیپ 49 پیاده.
– تیپ 605 پیاده.
– سه گردان توپخانه.
نیروهای كه دشمن حین عملیات برای پاتك وارد منطقه كرد نیز عبارت بودند از:
– لشكر 10 زرهی با تیپ های 17 و 42 زرهی و 24 مكانیزه.
– لشكر گارد ریاست جمهوری با تیپ های 1 مكانیزه، 2 زرهی، 3 نیروی مخصوص و 4 زرهی.
– لشكر 4 پیاده كوهستانی با تیپ های 5، 18 و 29 پیاده.
– لشكر 6 زرهی با تیپ های 16 و 30 زرهی و 25 مكانیزه.
– لشكر 1 مكانیزه با تیپ های 27 مكانیزه، 34 زرهی و 51 مختلط.
– لشكر 5 مكانیزه با تیپ های 20 و 15 مكانیزه.
– تیپ های 65، 66 و 68 نیروی مخصوص.
– تیپ 10 زرهی.
قوای خودی
نیروهای عمل كننده در منطقه تحت پوشش سه قرارگاه عملیاتی و با فرماندهی مركزی قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) به شرح زیر تشكیل گردیده بود:
قرارگاه نجف تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
– لشكر 25 كربلا.
– لشكر 14 امام حسین (ع).
– لشكر 5 نصر.
– لشكر 7 ولی عصر (عج).
– تیپ 15 امام حسن (ع).
– تیپ 18 الغدیر.
– تیپ 21 امام رضا (ع).
– گردان های ویژه شهید صدر.
– گروه 22 توپخانه (2 گردان).
– گروه 40 توپخانه رسالت (1 آتشبار).
– لشكر 77 پیاده ارتش.
محدوده عملیاتی قرارگاه نجف: از منطقه ترابه تا آب راه نینوا .
قرارگاه كربلا تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
– لشكر 17 علی ابن ابی طالب (ع).
– لشكر 31 عاشورا.
– لشكر 8 نجف اشرف.
– لشكر 27 محمد رسول الله (ص).
– تیپ مستقل 44 قمربنی هاشم (ع).
– لشكر 21 پیاده ارتش با 9 گردان پیاده، 2 گردان مكانیزه و 3 گردان تانك.
– لشكر 28 پیاده ارتش.
– گردان های 327، 350، 347، القارعه، 397، 372، 364 و 343 توپخانه.
محدود عملیاتی قرارگاه كربلا: از جنوب خط حد قرارگاه نجف تا شمال پَد الهویدی
قرارگاه نوح تحت فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:
– لشكر 41 ثارا… .
– تیپ احمد ابن موسی.
محدوده عملیاتی قرارگاه نوح: از پد الهویدی تا كانال سوئیب.
هم چنین، دو قرارگاه ظفر 1 و 2 تحت نظر قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) برای قرارگاه های نجف و كربلا منظور شده بود:
الف – قرارگاه ظفر 1
از سپاه، تیپ ویژه شهدا
از ارتش، تیپ 1 از لشكر 23 نوهد
ب – قرارگاه ظفر 2
از سپاه، تیپ مستقل 33 المهدی (عج)
از ارتش، تیپ مستقل 55 هوابرد (4)
در مجموع، نیروهای عمل كننده سپاه عبارت بودند از: 345/31 بسیج، 964/13وظیفه و 17010 پاسدار.
طرح عملیات
برای انجام عملیات، منطقه مورد نظر به دو محور شمالی و جنوبی تقسیم شد. محور شمالی به قرارگاه نجف، و محور جنوبی به قرارگاه كربلا واگذار شد.
قرارگاه نجف از شمال البیضه تا امتداد آب راهجمل، و قرارگاه كربلا از شمال، مقابل آب راه جمل و روستای نخیره در شرق دجله؛ و از جنوب، منطقه القرنه (خط الهاله) وارد عملمی شدند. قرارگاه نوح (ع) نیز ماموریت داشت ضمن تصرف پدافندی و گسترش در آن محور، به سوی پلزردان پیشروی كند و سپس كانال سوئیب را شكافته و آب را به سمت بصره جاری نماید.
هم چنین به دو قرارگاه فرعی ظفر و نجف 2 ماموریت های جداگانه ای به صورت احتیاط و نیز انجام عملیات فریب واگذار شد. به این ترتیب كه قرارگاه ظفر می باید آماده می شد تا در صورت امكان به طریق هلی برد از العزیز به طرف شمال – در غرب روخانه دجله – حركت كند. نجف 2 نیز ماموریت اجرای آتش روی جاده العماره – بصره و شمال پل العزیر به عهده داشت.
شرح عملیات
عملیات در ساعت 23 روز 20/12/1363 با اسم رمز مباركیاالله، یاالله، یاالله و قاتلوهم حتی لاتكون فتنه، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا، یا فاطمه الزهرا(س) آغاز گردید و در همان ساعات اولیه، تمامی خطوط و استحكامات دشمن به سرعت در هم كوبیده شد.
در منطقه قرارگاه كربلا، لشكرهای 8 و 31 به سرعت خود رابه خط دوم دشمن رسانده و در ساعت 2 بامداد پس از پاكسازی این خط كه دارای تعدادی مین پراكنده نیز بود، به سمت دجله حركت نمودند. تیپ 44 نیز پس از شكستن خط اول، سریعا یك گردان 110 نفری انفجار را به همراه مواد لازم از روی جاده خاكی جوبیر به سمت پل فرستاد و در ساعت 02:30 اعلام كرد كه پل بتونی جوبیر را از دوطرف منهدم نموده است.
در منطقه قرارگاه نجف، به علت وجود چند كمین در فاصله زیادی از خطوط اول دشمن، موج دوم نیروها كه می بایست از آبراه های اصلی حركت كنند با این كمین ها درگیر و در نتیجه متوقف شدند و تا ساعاتی بعد مشغول پاكسازی منطقه گردیدند.
یكی از یگان های قرارگاه نوح نیز در قسمت پَد الهویدی و سیل بند اول دشمن به سیم های خاردار و موانع دشمن برخورد كرد و سپس با تعویض محور و حل مشكلات در ساعت 3 بامداد خط اول را شكسته و پاكسازی پَد الهویدی را تا ساعت 03:20 به پایان رساند و سپس به سمت داخل پیشروی كرد.
در آغاز روشنایی صبح (ساعت 6) قرارگاه نجف پاكسازی خط اول خود را به جز البیضه به اتمام رساند در حالی كه واحدهایی از لشكرهای 7، 5 و 14 روی خط دوم درگیر بودند. در این میان، نیروهای لشكر 25 به علت طولانی بودن مسیر خود تا صبح به هدف نرسیده و به عقب بازگشتند. منطقه ترابه نیز به طور كامل پاكسازی گردید.
پس از الحاق نیروهای قرارگاه كربلا در خطوط اول و دوم، لشكر 17 از سمت شمال به سمت دجله اقدام به پدافند به سمت شمال نمود و واحدهایی از لشكرهای 8 و 31 به كنار دجله رسیدند.
در منطقه قرارگاه نوح نیز لشكر 41، پَد الهویدی و سیل بند اول را پاكسازی كرد.
با شروع روشنایی صبح، پاتك های دشمن نیز آغاز شد. فشارهای ممتد دشمن در طول روز اول منجر به بازپس گیری پَد الهویدی و رخنه محدود در چند محور دیگر گردید. در شب دوم، واحدهایی از قرارگاه نجف در محور چهارراه دوم پَد خندق و جنوب آن وارد عمل شدند. لیكن با مقاومت دشمن مجبور شدند به مواضع قبلی خود بازگردند. در این میان، قرارگاه كربلا موفق شد منطقه پیشرفتگی رودخانه دجله و جنوب جوبیر(كیسه ای) را تصرف و تامین نماید. هم چنین، واحدهایی از این قرارگاه موفق شدند خود را به دجله رسانده و ضمن وارد آوردن ضربات موثری بر دشمن، رو به جنوب پدافند نمایند.
با شروع روشنایی صبح روز دوم، پاتك های دشمن با شدت بیشتری آغاز گردید و تا پایان این روز موفق به تصرف سیل بند دوم و الصخره و رخنه در برخی نقاط سیل بند اول در جنوب و شمال پَد خندق گردید.
در منطقه قرارگاه كربلا، پاتك های دشمن عمدتاً از منطقه الهاله به سمت همایون انجام شد كه پس از انهدام تعدادی تانك و نفربر و به گل نشستن تعدادی دیگر، دشمن بدون نتیجه عقب نشست.
در روز سوم عملیات، با بمباران هوایی دشمن تعدادی از واحدهای قرارگاه نجف در وضع نامناسبی قرار گرفتند. چهار راه پَد خندق نیز به دست دشمن افتاد و نیروهای خودی در 600 متری شرق این چهار راه مستقر گردیدند.
در شب و روز چهارم عملیات، واحدهای قرارگاه نجف در شمال چهارراه پَد خندق به دلیل عدم الحاق به جنوب و نیز فشار دشمن، به مواضع اولیه خود عقب نشینی كردند. هم چنین یكی از واحدهای قرارگاه كربلا از خط صفین 3 به سمت شمال تك نمود كه در بعضی از محورها تا جاده خندق پیشروی كرد، لیكن به دلیل عدم پاكسازی منطقه و نیز عدم الحاق با نیروهای قرارگاه نجف مجبور شد به خط صفین 3 باز گردد. سپس، پاتك های شدید دشمن به خط پدافندی صفین 3 آغاز شد. در این پاتك ها، دشمن نتوانست رخنه ای در خط پدافندی مذكور ایجاد كند.
در شب پنجم، قرارگاه كربلا با نیروهای باقی مانده خود به غرب دجله تك نمود. اگر چه این قرارگاه توانست ضمن انهدام نیروهای دشمن مستقر در شرق برگراه، قسمت اعظم پل ابوعران را تخریب كند، لیكن با فشارها دشمن از سمت شمال، جنوب و جنوب شرقی تا صبح روز پنجم (25/12/1363) مجبور شد منطقه غرب دجله رابه جز سیل بند غربی – در داخل كیسه ای – را تخلیه كند.
با روشنایی صبح روز پنجم پاتك های دشمن با شدت تمام آغاز گردید و تا بعد از ظهر این روز دشمن موفق به ایجاد رخنه در كناره شرقی دجله و برهم زدن آرایش پدافندی خودی گردید. آتش توپخانه دشمن نیز از این روز شدت گرفته و خطوط اول و دوم و سیل بند عقب آب راه ها را مورد هدف قرار داد.
با روشنایی صبح روز ششم، پاتك های دشمن ادامه یافت كه در ساعت 10 صبح خطصفین 3 به طور كامل به پشت جاده النهیر، جمل 3 منتقل شد. با فشار دشمن و پراكندگی واحد های خودی وضعیت خط بسیار نامساعد بود. بر همین اساس و به دلیل عدم تضمین برای حفظ خط پَدافندی شمال منطقه با توجه به این كه در صورت شكستن خط فوق، تمامی نیروهای منطقه درخطر انهدام قرار می گرفتند، تصمیم گرفته شد عقب نشینی شود. این عقب نشینی از ساعت 5 بعد از ظهر 26/12/1363 آغاز شد و تا ساعت 10 شب به پایان رسید و پل پَد چهارم در چند نقطه منهدم و قطع گردید. منطقه ترابه و پَد خندق تا 700 متری شرق چهار راه پَد در دست نیروهای خودی باقی ماند.
در شب 2/1/1364 دشمن به روستای ترابه پاتك كرد كه با دادن 16 اسیر و تعدادی تلفات مجبور شد عقب نشینی كند.
نتایج عملیات
طی عملیات بدرعلاوه بر تلفات سنگین كه به دشمن وارد شد، بیش از 500 كیلومتر مربع از منطقه هور از جمله روستاهایترابه، لحوك، نهروان، فجره و نیز جاده خندق به طول 13 كیلومتر، كه فاصله آن با جاده العماره – بصره 6 كیلومتر است، به تصرف نیروهای خودی درآمد،
لازم به ذكر است كه پس از این عملیات، عراق با استفاده از پشتیبانی هوایی و موشكی خود به حملات گسترده به شهرها و مناطق مسكونی و نیز كشتی های حامل نفت ایران مبادرت ورزید.
تلفات و خسارات وارده به دشمن طی عملیات بدر به شرح ذیل می باشد:
– كشته و زخمی شدن بیش از ده هزار نفر.
– به اسارت در آمدن 3200 نفر.
– انهدام 250 تانك و نفربر
– انهدام 40 قبضه انواع توپ.
– انهدام 200 خودرو.
– انهدام 60 قبضه انواع خمپاره انداز.
– انهدام 15 دستگاه مهندسی.
– انهدام 4 هواپیمایPC – V .
– انهدام 2 هواپیمای میگ و سوخو.
– انهدام 4 هلی كوپتر.
– به غنیمت گرفته شدن 50 قبضه انواع خمپاره انداز.
– به غنیمت گرفته شدن 2 دستگاه رازیت.
