متن برنامه ی درس هایی از قرآن کریم حجت الاسلام قرائتی؛ تاريخ پخش :: 1386/3/17
بِاِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي
اگر یک نگاهی به قرآن بکنیم و کارهایمان را با معیارها اندازه بگیریم، می بینیم که حتی بهترین کار ما که نماز است، چند رقم در قرآن مطرح شده است. در این جلسه انواع نمازها را می خواهیم بگوییم.
موضوع بحث: انواع نمازها: منفی و مثبت
هر کسی نماز را با یک دیدی می بیند. ببینید هر چیزی یک بلوغی می خواهد. یک جوان مثلاً رشید، 20 ساله یا 25 ساله. او چون در یک شرایطی قرار گرفته است که گاهی وقتها مثلاً دو ساعت یک فیلمی را ببیند برای اینکه در آن فیلم یک لحظه ای بود که از آن خوشحال می شود. و برای آن لحظه یکبار دیگر می رود بلیط می گیرد که آن لحظه را یکبار دیگر هم ببیند. گاهی وقتها برای یک قاب ممکن است میلیونها تومان بدهند و این قاب را بخرند. کسی که بالغ باشد دوست دارد که ساعتها در یک جایی بایستد تا آن کسی را که دوست دارد را در یک لحظه ببیند. امّا به یک بچه سه ساله اگر بگویی که عروس می خواهی یا بستنی؟ می گوید: بستنی. اگر بگویی یک بستنی یا بیست تا عروس؟ می گوید: یک بستنی. چون او سه سال دارد و هنوز بالغ نشده است و لذا بیست تا عروس را با یک بستنی عوض می کند. نگاهها فرق می کنند. گل زدن برای یک فوتبالیست یک معنا دارد ولی برای یک پیرزن اصلاً معنا ندارد. پیرزن می گوید اینها مگر بیکارند که اینقدر می دوند؟ هر چیزی بلوغ می خواهد.
1- نماز در نگاه پیامبر گرامی اسلام
نماز از دید چه کسی؟ پیغمبر می فرماید: نماز نور چشم من است. «قرّه عینی فی الصلاه» نور چشم آدم نماز است. پیغمبر می فرماید: «ارحنا یا بلال» بلال به من فشار آمده است و یک اذان بگو و مرا آزاد کن. یعنی وقتی که می گوید «الله اکبر» پیغمبر آزاد می شود. مثل یک طنابی که می آید و کسی را از درون چاه بیرون می کشد. اگر نماز را از دید پیغمبر می گویید. عایشه می گوید: پیغمبر با من صحبت می کرد همینکه صدای اذان را شنید مثل اینکه دیگر من زن او نبودم و کلاً از صفحه ذهنشان پاک می شدیم. زن بی زن. بچّه بی بچّه. از پیغمبر می گویی او چنان نماز می خواند که «تورّم القدمه» پاهایشان ورم می کرد. آیه نازل شد که طاها، ای پیغمبر ما قرآن را نازل نکردیم که «لتشقی» تو خودت را به مشقّت بی اندازی تو داری خودکشی می کنی، چقدر می سوزی. به منزل یکی از مراجع موجود رفتم. گفت: من یک حدیث می خواستم، خوب در آن زمان کامپیوتر نبود که یک کلید را بزنیم تا همه حدیث ها را بتوانی ببینی. گفت: من برای یافتن یک حدیث این 16 جلد کتاب را مطالعه کردم. نگاه کردم دیدم که هر جلد 700 صفحه می باشد. یعنی 16 تا 700 صفحه برای پیدا کردن یک سطر. چندهزار صفحه را مطالعه می کند، برای اینکه دنبال یک چیزی می گردد. این دیدها فرق می کنند، نگاهها فرق می کنند.
عالمی در هندوستان مشغول تحقیقات است که یکی از علمای شیعه است. یک کتابی را می خواهد می گویند که این در حجاز است وارد حجاز که می شود می گویند این در رابغ است بین مکه و مدینه. به آنجا که می رود می بیند که در منزل یکی از علمای اهل سنّت است. خوب این شیعه می خواهد که آن کتاب را بگیرد. بعد می گوید اگر من در قیافه یک عالم بروم ممکن است که ایشان حسّاس بشود، بنابراین لباسها و قیافه اش را عوض می کند و به عنوان یک نوکر می گوید که من می خواهم در خانه شما خدمتکاری کنم و مدّتها نوکری آقا را می کند. شبها تا صبح این کتاب را برمی دارد و در کتابخانه رونویسی می کند و بعد وقتی که می خواهد بیاورد در کشتی که برمی گردد. می گویند که بار کشتی سنگین است هر کسی هر باری که دارد بیاندازد در دریا. بار ایشان را هم می گیرند و می اندازند در دریا. این عالم خودش را هم به دریا می اندازد و کتابش را با یک دست بالا می گیرد و با دست دیگرش شنا می کند. بلکه این موج بخوابد تا اینکه این کتاب را که از هندوستان آمده و در قالب نوکری این مطلب را گرفته و حالا این را به عنوان اینکه وزنه سنگین است انداخته اند در دریا. و آن کتاب الآن هم هست و آن آب نمک دریا که در این کتاب اثر کرده هم هست و ورقه هایش هم هنوز حفظ شده است. یعنی گاهی وقتها فهمیدن یک مطلب برای یک کسی می ارزد که یک عمری را بسوزاند و در عوض به یک هدف یا یک نکته علمی برسد. علم بلوغ می خواهد، عبادت بلوغ می خواهد. کما اینکه شهوت بلوغ می خواهد.
2- علم و عبادت، نیازمند بلوغ فکری و روحی
بعضی ها در پول بالغ شده اند و جانشان را فدای پول می کنند. هر چقدر که می گویی که آقا داری خودکشی می کنی می گوید: پول، پول… . اصول دین چند تا است؟ اصول دین یکی است و آن هم پول است و جانشان را فدای پول می کنند. یعنی بعضی ها نسبت به پول بالغ شده اند و همه کمالات را زیرپا می گذارند. یعنی عاطفه را نمی بیند، فامیل را نمی بیند. گرسنگان را نمی بیند، خدا را نمی بیند و همه چیز را فدا می کند برای پول پرستی.
همه چیز بلوغ می خواهد و بحث ما این است که عبادت را با چشم چه کسی ببینیم؟ با چشم پیغمبر؟ در قرآن از آن آیه هایی که اول نازل شد:«یَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ المزمل/1»، «يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ المدثر/1». ای کسی که به خودت پارچه پیچیده ای و در کناری خزیدی، بلند شو که تو باید نماز شب بخوانی. پاسی از شب را باید، نصفش را، کمترش را، بیشترش را، یا نصف شب و یا بیشتر از نصف یا کمتر از نصف. بخشی از شب را باید با خدا رابطه داشته باشی. آخرین وصیّت همه انبیا نماز بوده است. اصولاً آدم در لحظه آخر حرف آخر را می زند. یکی از فضلا، دانشمندان پنج جلد کتاب نوشته که شامل آخرین کلمات است و هر جلدی هم 400 یا 500 صفحه می باشد. مثلاً حرف آخر بوعلی سینا چه بود که گفت و از دنیا رفت؟ فلان دانشمند حرف آخرش چه بود؟ یا فلانی حرف آخرش چه بود؟ کلمات آخرین گفتارها را جمع کرده و چند جلد کتاب شده است. آخرین کلمه همه انبیا مسئله نماز بوده است. حالا مثلاً نماز چیست؟ یک زمین خوب را وقتی کسی می بیند می گوید که اینجا برای فوتبال خوب است و دیگری می گوید اینجا برای دانشگاه خوب است. یکی می گویداینجا برج چند طبقه بسازیم و بفروشیم، یکی می گوید اینجا برای پاساژ خوب است و یکی می گوید اینجا برای مسجد خوب است و هرکسی با یک عینکی به این قطعه زمین نگاه می کند. وقتی یوسف را از چاه بیرون آوردند یکی می گفت: به به بفروشیم و پولش را بگیریم یعنی به عنوان یک کالا. زلیخا که یوسف را می بیند می گوید: به به عجب جوان زیبایی با او خلوت کنیم. در کاخ که شاه خواب می بیند می گوید کسی است که تعبیر خواب می کند، این خوابی که ما را گیج کرده است برویم تا برایمان تعبیر خواب بکند. در زندان، زندانی ها می گویند که خواب دیده ایم برایمان تعبیر کن. یعنی یوسف در چشم یکی تعبیر خواب بین است. و در چشم زلیخا مردی است که برای کامیابی خوب است و در چشم آنهایی که او را از چاه بیرون کشیدند یک کالایی است که می گویند بفروشیم و پولش را بگیریم.
حالا باید دید که با چه نگاهی و این مربوط به این است که انسان ظرفیتش چقدر باشد؟ آدمهایی هستند که می آیند به حرم امام رضا(ع)، و قبل از اینکه با امام رضا صحبت کنند به لوستر نگاه می کنند و می گویند به نظرم این لوسترها برای دو قرن قبل است یا این کاشیها برای زمان ناصرالدین شاه است. بابا امام رضا آنجاست واین دارد سفال قیمت می کند.
3- تمسخر نماز، نشانه کفر به خدا
حالا نماز را معنا کنیم: یک نماز مثبت داریم و یک نماز منفی داریم. نمازهای منفی: افرادی که کافر هستند و افرادی که مسلمان هستند، در منفی ها هم دو مدل است. در مورد کفّار که می گوید: «وَإِذَا نَادَيْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا المائدة/58» هزواً یعنی اصلاً مسخره می کنند. وقتی اذان می گویی مسخره می کنند. خوب 1- کفّار که نماز را مسخره می کنند. پسر به سن 15 یا 14 سالگی رسیده و احساس می کند که به تکلیف رسیده است. وقتی به منزل عمّه اش می رود می بیند که دختر عمه ها همه بی چادر هستند و می گوید: یا الله یا الله. ای بابا بیا داخل، تو که دیگر مرد نشدی. یعنی وقتی که می گوید یا الله آنها یا الله او را مسخره می کنند و می گویند که هنوز مرد نشده ای. یا الله می گوید یعنی اینکه من مرد شده ام. اصلاً دخترها و پسرها و فامیل خودش او را مسخره می کنند. خوب یک عده که مسخره می کنند.
افرادی هم هستند که اصلاً سر به سجده نمی گذارند. افرادی وقتی که روح رسید به اینجایشان. می گویند: عجب ما رفتیم ولی «لا صدّق ولا صلیّ». لا صدق یعنی تصدیق نکرد و لا صلیّ یعنی نماز هم نخواند. افرادی هستند که «الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ الماعون/5». گاهی می خوانند و گاهی هم نمی خوانند. یکی از علما به شاگردش گفت: که چرا دیروز برای درس نیامدی؟ گفت: حاج آقا ببخشید کار داشتم. گفت یعنی وقتی بیکار هستی برای درس می آیی؟ کار داشتم یعنی چه؟ یعنی الآن بیکارم. هر وقت که کار نداریم نماز می خوانیم. «عن صلاتهم ساهون». گاهی می خوانند و گاهی هم نمی خوانند. ساهون یعنی سهو می کنند یعنی گاهی می خوانند و گاهی نمی خوانند.
4- سبک شمردن نماز، نشانه ضعف ایمان
نمازهای منفی: «اضاعوا». این مسلمانانی هستند که نماز را ضایع می کنند. «استخفّ» خفیف و سبک می شمارند نماز را. «اهان بالصلاه» به نماز اهانت می کنند. این سه تا تعبیر دارد: اضاعوا، استخفّوا، اهانوا، اهانت می کند و ضایع می کند. وقتی می خواهد که به مسجد برود با یک لباس کهنه می رود ولی وقتی که می خواهد به عروسی برود شیک ترین لباسهایش را می پوشد. مذاکره با خدا. آقای مدیر کل است. وزیر، معاون وزیر، سفیر، وکیل، از این مسئولین مملکتی است. به اتاقش که می روی مثل اینکه اتاق عروس است ولی وقتی به نمازخانه اداره می روی، انبار سیب زمینی است. یعنی یک تاریک خانه یا یک جایی که حالا مثلاً اگر نمازخانه هم نبود به جایش بشکه می گذاشتند. یعنی یک جایی که یک جای هرزی است. اسلام می گوید بهترین جای بدنت را برای نماز بگذار. همه عضوهای ما یک کاری را انجام می دهند به غیر از پیشانی. تنها عضوی که هیچ کاری به گردنش نیست پیشانی است. این پیشانی هیچ کاری ندارد و از همه بالاتر هم هست. خدا این را گذاشته برای نماز . می گوید وقتی که نماز می خوانی بلندترین نقطه بدنت را بگذار و نمی گوید که وقتی نماز می خوانی اینجایت را به خاک بمال. پاشنه پایت را به خاک بمال.نه. بلندترین نقطه یعنی بهترین جای بدن برای نماز است. بهترین جای خیابان باید مسجد باشد. الآن حتی گاهی وقتها زمین هایی که مال امام رضا و حضرت معصومه و امام زاده ها و… گاهی وقتها زمین های وقفی است. امّا متولّی اش می گوید والله اگر اینجا پاساژ بسازیم سودش از مسجد بیشتر است. خیلی از مؤمنین مسجد می سازند و بهترین جای مسجد را مغازه در می آورند که اجاره بدهند. گفته اند که در خانه یک جایی را برای نماز بگذارید و بهترین لباس را برای نماز بگذارید. مذاکره با خدا چه ربطی به مذاکره با مدیر کل دارد؟ چرا برای مذاکره با مدیر کل اتاق لوکس است ولی در مذاکره با خدا دخمه است؟ نور آن، برق آن. به قدری ما شهرک داریم که مسجد ندارند. بلوار دارد، گلکاری دارد، شهرداری دارد و درمانگاه دارد، مدرسه دارد، آب دارد، برق دارد، تلفن دارد، فقط مسجد ندارد. خوب مهندسینی که این شهرک را ساخته اند چرا فکر دین مردم نبوده اند؟ چرا فکر نماز مردم نبوده اند؟
5- بلندگوی مساجد، عامل آزار دیگران
آنوقت نماز را هم ضایع می کنیم. یکی از ضایع کردنهای نماز همین بلندگوهای مسجد است. هر جا که یک کسی مُرد این بلندگو باید مردم را از خواب بیدار کند. صدای بلندگو به بیرون مسجد حرام است. من مسلمان و آخوند هستم که این حرف را می گویم، اگر مردم آزاری بشود. مردم آزاری حرام است. شب عاشورا هم قصه را حل نمی کند. بابا امشب شب عاشورا است. خوب باشد یعنی باید مردم را از خواب بیدار کنیم؟ به یک جوانی گفتیم که حلقه طلا برای مرد حرام است. گفت: نامزدی است. گفتیم: حالا اگر نامزدی باشد حلال می شود؟ یک زمانی یک مثالی را گفتم که یک کسی جگر گذاشت روی منقل، گربه ها که جمع شدند گفت: بلال است بلال. مثلاً فکرکرد که اگر بگوید بلال است گربه ها می روند. اگر به جگر بگوییم بلال آیا گربه ها می روند؟ اگر به حلقه طلا گفتیم نامزدی آیا طلا برای مرد حلال می شود؟ اگر بگوییم که بابا حالا شب عروسی است خوب حالا چون شب عروسی است باید مردم را از خواب بیدار کنیم؟ امشب شب عاشورا است. خوب باید مردم را بیدار کنیم؟ با اینها ضایع می کنیم یعنی دین را خراب می کنیم. یک طوری معرفی می کنیم که… امیرالمؤمنین فرمود: دین وقتی که کج معنا شد مثل پوستین وارونه است نمی گوید مثل کفش وارونه است چون آدم از کفش دمر نمی ترسد. آدم از کت وشلوار و پیرهن دمر نمی ترسد تنها لباسی که اگر پشت و رو بشود لولو می شود پوستین است. پوستین اگر برگشت لولو می شود. امیرالمؤمنین فرمود که دین اگر درست معرفی نشود مردم از دین فرار می کنند. دین را خشن معرفی نکنیم.
6- نشاط در نماز و دوری از ریا
در مورد زمین های ورزشی ما: اینهمه جمعیت آمده اند تماشا حالا که می خواهی نماز بخوانی یا نمازخانه ندارد یا تنگ است. فرودگاههای ما: بسیاری از فرودگاههای جمهوری اسلامی وضع نمازش در شأن و حد مسافران نمی باشد. ما نماز را سبک شمرده ایم. اصلاً تعبیرات نمازمان سبک است. می گوییم که ما که نمازمان را خواندیم و راحت شدیم، یعنی گیر افتاده بودیم. حسن جان بلندشو نمازت را بخوان که راحت شوی. یعنی گیر افتاده ای. اصلاً کلمه راحت بشویم. «َإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى النساء/142» در حال کسالت. نماز که می خواند دهن دره می کند یا پیشانیش را می خارد یا گردنش را می خارد یا عطسه می کند یا سرفه می کند. ساعتش را می بیند، دستش را در بینی اش می کند. اصلاً طوری نماز می خواند که اگر اینطور با رئیس کلانتری صحبت بکند می گوید که آقا برو خودت را درست کن و بعد بیا. در حال کسالت. «یراوءون» نماز می خواند ولی در حال ریا. دلش می خواهد که او را نشان بدهند. در هنگام نماز بود یکی مشغول نماز خواندن بود همین که فهمید دوربین را به طرف او آوردند همیچین کرد… . کسی اگر در یک جایی نماز بخواند که ریا بشود ریاکار است و نمازش غلط است. نمازش دائمی نیست، گاهی می خواند و گاهی نمی خواند «لم نک من مصلین» در قرآن می گوید که اهل بهشت از اهل جهنّم می پرسند که: «ما سلککم فی سقر» چطور شما دوزخی شدید؟ می گویند: ما گاهی می خواندیم و گاهی هم نمی خواندیم. وقت امتحانات و یا وقتی که می خواستیم به زایشگاه برویم می خواندیم یا پشت کنکور می خواندیم زمان های خطرناک جمکران و امام زاده های شهر را هم می رفتیم. امّا خرمان که از پل گذشت… . قرآن می گوید که بعضی ها وقتی گیج شده اند یا الله می گویند. «إِذَا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوْا اللَّهَ العنكبوت/65». وقتی که می بینند که کشتی دارد غرق می شود می گویند: یاالله. «فلمّا نجّاهم» جفتک می زند. همین که نجات پیدا کرد یادش می رود. در قرآن خیلی آیه داریم در چند جای قرآن داریم که انسانها… مثلاً یک خانمی حامله است، خیلی ها آمده اند نزد من مثلاً پدر می آید و می گوید: که خداوند بنا است که یک بچه ای را به ما بدهد چه دعایی را بخوانیم که بچه ما انشاءالله سالم و صالح و… گفته ام که نان حلال به او بده. و مواظب باش که خمس و زکات درآمدت را بدهی و درآمدت حلال باشد.
7- وفا به عهد و نذر در راه خدا
قرآن می گوید: « حَمَلَتْ حَمْلًا خَفِيفًا الأعراف/189» عروس و داماد به نزد هم می روند و عروس حامله می شود «فلمّا اثقلت» همین که ثقیل شد. سنگین شد و بچه چند ماهه شد و بچه را احساس کرد. «دعوا» عروس و داماد هر دو می گویند: «یاالله لئن آتانا صالحا» خداوندا اگر یک بچه سالم به ما بدهی « لَنَكُونَنَّ مِنْ الشَّاكِرِينَ الأنعام/63» اگر یک بچه سالم به ما بدهی، ما شکر تو را بجا می آوریم. «فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحًا الأعراف/190». وقتی خدا یک بچّه سالم به آنها می دهد، به بچه می گوید: ببین خیلی مقدّس نشو و برو درست را بخوان، حالا مسجد نمی خواهد بروی، برو دانشگاه. میگویم خوب آقا هم دانشگاه برو و هم مسجد. مگر دانشگاه ضدّ مسجد است؟ ما الآن چقدر خانم داریم که حجابشان بیست است و فوق تخصص هم هستند؟ حالا این دختر فکر می کند که چون رفته است دانشگاه این موهایش باید پیدا باشد خوب اصلاً چه معنایی دارد؟ فکر می کند که اگر بخواهد تفریح کند حتماً باید با گناه تفریح کند. آنقدر آدمهایی هستند که سه یا چهار برابر افراد دیگر تفریح می کنند و یک گناه هم نمی کنند. اینکه حالا چون می خواهیم برویم سیزده بدر حتماً باید شاخه درخت مردم را بشکنیم و به زمین مردم برویم. اگر می خواهیم که بخندیم با گناه بخندیم. اگر می خواهیم که دانشجو بشویم با بیرون گذاشتن مو دانشجو بشویم. پریروز یک دکتری آمده بود نهضت سواد آموزی گفت من فلان تخصص را دارم و بعد گفت: حاج آقا ما چون در فلان کشور زندگی می کنیم نمی توانیم که کروات نزنیم. گفتم: که آقا خودت را باخته ای. حالا مثلاً کروات نزنی چه می شود؟ آقای دکتر احمدی نزاد با یک کاپشن نزد همه رئیس جمهورها می رود و رئیس جمهور آمریکا هم از ایشان زهره اش می رود و می گوید که بیا بحث کنیم ولی رئیس جمهور آمریکا فرار می کند. شما اگر نژادتان، نژاد با عرضه ای باشد، با یک کاپشن حمله می کنی به رئیس جمهورها و آنها فرار می کنند از اینکه با شما ملاقات کنند. از نظر علمی می گویم. از نظر بحثی می گوید: بیا سؤال می کنم شما پاسخش را بده. ده تا سؤال شما از من بکن و ده تا سؤال هم من از شما می کنم. ما خودمان مو نداریم ولی می خواهیم با کلاه گیس مو درست کنیم. آقا این پشم است خوب پشم باشد معلوم می شود که خودت شخصیّت نداری و می خواهی که با زور فاستونی شخصیّت پیدا کنی. آدم اگر شخصیّت داشته باشد اصلاً لازم نیست که بوعلی سینا بگوید که پشم است یا نخ. بوعلی سینا عظمتش در خودش است. بوعلی سینا لباس نخی هم بپوشد بوعلی سینا است و آدم خُل اگر کت و شلوار دو میلیونی هم بپوشد باز خُل است. یعنی طاووس در چاه هم برود باز طاووس است و گنجشک روی گلدسته هم بنشیند باز هم گنجشک است. یک خورده خودباختگی داریم. خدا رحمت کند امام را به ایران عزّت داد. به جوانها گفت: 1- می فهمید 2- می توانید 3- آمریکا نمی تواند هیچ غلطی بکند.
نماز وصل به خداست انساني كه دستش را در دست خدا گذاشت خودش بزرگ مي شود. نماز رابطه با خدا است و خدا به نماز ما احتياجي ندارد. امّا انسان خدايي خودش بزرگ مي شود و قطره وقتي به اقيانوس وصل شد مي شود اقيانوس. نمازهاي منفي، افرادي كه حضور قلب ندارند، افرادي كه نماز مي خوانند ولي زكات نمي دهند. افرادي كه بول خود را نگه مي دارند كه نماز بخوانند و بعد به دستشويي بروند. وقتي كه آدم بول خود را نگه دارد به خودش ضرر مي زند و نمازش قبول نيست. كسي كه لقمه اش حرام است و با درآمد حرام نماز مي خواند. حديث داريم كه مي فرمايد مثل ساختماني است كه روي ريگ يا شن است و ارزشي ندارد. همسري كه به وظيفه همسري اش عمل نكند نمازش قبول نيست. بچه اي كه عاق والدين است نمازش قبول نيست. كسي سر نماز ركوع و سجودش را خراب بكند. وقتي كه به سجده مي رود مثل اين است كه به زمين نوك مي زند و اين درست نيست. نماز مي خواند ولي رهبر او رهبري آسماني نباشد و نماز بي ولايت قبول نيست. ما هم نمازهاي منفي داريم كه قبول نيست و هم نمازهاي مثبت داريم. «في صلاتهم خاشعون» دائمون، يحافظون. كساني كه از نمازشان حفاظت مي كنند و كساني كه به نمازشان پايبند هستند و از نماز لذّت مي برند. نمازهاي مثبت هم زياد داريم. خدايا معرفتي به ما بده كه از نماز لذّت ببريم. (الهي آمين) نماز ما را (تنهی عن الفحشاء والمنكر) قرار بده (الهي آمين). مزه تحصيل، عبادت و خدمت خالصانه به خلق را به ما بچشان (الهي آمين). از آنچه كه تا حالا كوتاهي كرده ايم، (ساهون) يعني سهو كرده ايم. (هزواً) يعني لبخند زده ايم. (اضاعوا) يعني ضايع كرده ايم. (استخفّ) خفيف شمرده ايم. (اهان) يعني اهانت كرده ايم. (كسالی) در حال كسالت نماز خوانده ايم. (يراءون) رياكاري كرده ايم. «لم نكن من المصلین» نماز خوانده ايم ولي به فقرا نرسيده ايم. آنچه در گذشته كم گذاشته ايم از ما ببخش و توفيق جبران مرحمت بفرما.
والسلام علیکم و رحمه الله و بركاته
